Morgunblaðið - 13.04.1965, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 13. apríl 1965
IMYJA YMDASTOFAIM
AUGLÝSIB: FERMINGARMYNDIR
BRÚÐARMYNDIR
PASSAMYNDIR
ALLAR ALMENNAR MYNDATÖKUR
ATH.: OPIÐ í HÁDEGINU
IMYJA MYIMDASTOFAIM
SÍMI 15-1-25. — LAUGAVEGI 43B.
Skrifstofustúlka
Vön skrifstofustúlka óskast til fjölbreyttra
starfa hjá traustu fyrirtæki í Miðbænum.
Umsóknir með upplýsingum um aldur,
menntun, meðmæli ef til eru og fyrri
störf sendist afgr. Mbl. fyrir 22. þ.m.
merkt: „Góð vinna — 1899“.
Stúlka
óskast til afgreiðsíustarfa, sem fyrst.
Sláturfélag Suðurlands
Brekkulæk 1. — Sími 35525.
Ltboð
Tilboð óskast í að gera húsið Blikanes 27, Arnar-
nesi, fokhelt. Útboðsgagna má vitja á teiknistofu
minni næstu daga milli kl. 5 og 7 gegn 500,00 kr.
skilatryggingu. Útboðsfrestur er til 29. apríl.
Guðmundur Þór Pálsson, arkitekt.
Sími 13013, Rafhahúsinu við Óðinstorg.
Til sölu
Stórglæsileg íbúð
í syðsta sambýlishúsinu við Stóragerði á 4. hæð. —
íbúðin er tvær stórar samliggjandi stofur með stór
um suðursvölum, svefnherbergi, eldhús og bað auk
íbúðaherbergis og geymslu í kjallara. Innréttingar
úr harðviði með miklum og góðum skápum. —
Teppi á stofum, skála og svefnherbergi. Tvöfalt
gler. Lóð fullfrágengin. Teppalagður stigagangur.
Sameiginlegt þvottahús fyrir 8 íbúðir. Bílskúrs-
réttur. Mjög fagurt útsýni.
NAMSKEID FYRIR UNGLINGA
SEM ÆTLA TIL ENGLANDS
verður haldið í Mími dagana 20.—30. apríl (eftir
Páska). Öllum unglingum heimill aðgangur, hvort
sem þeir fara út á vegum Mímis eða ekki.
(Tveir tímar á kvöldi í 10 daga).
Unglingunum verður kennt það helzta sem varðar
ferðalög: Að svara í tollskoðun, við innflytjenda-
eftirlit, járnbrautir, miðakaup, bílapantanir o. s. frv.
og ýmislegt fleira sem veitir unglingum öryggi og
sjáifstraust við komuna til Englands. í>á verða þeim
einnig gefnar leiðbeiningar um enska siði og venjur.
Innritun í dag og á morgun kl. 1—10 e.h.
HÁUSKÓIINN MÍMIR
Hafnarstræti 15 — Sínti 2-16-55.
1
UM BÆKUR
Vestur-íslenzkar æviskrár
VESTUR-ÍSLENZKAR ÆVI-
SKRÁR. 425 bls. Benjamin
Kristjánsson bjó undir prent-
un. II. bindi. Bókaforlag Odds
Björnssonar. Akureyri 1964.
SEINT á síðast liðnu ári kom út
annað bindi af Vestur-íslenzkum
æviskrám, samantekið af Benja-
mín Kristjánssyni. Rit þetta er
hið fegursta að útliti; pappír
vandaður, prentun sömuleiðis,
bandið smekklegt og þó laust við
óhóf. Er bók þessi að öllu leyti
til sóma þeim, sem að henni
hafa unnið. Og rækilega ber Ak-
ureyri sitt norðlenzka höfuðstað-
arheiti, meðan slík bókagerð tíð-
ast þar um slóðir.
f þessu bindi er fjöldi manna-
mynda; þær skipta víst hundr-
uðum. Að safna öllum þeim
myndasæg hefur verið ærið starf.
Og þó hefur það starf engan veg-
inn jafnazt á við samning sjálfra
æviskránna, sem mér liggur við
að kalla afrek. „Það krefur tóm,
það krefur þrek“ að inna af hönd
um slíkt verk. Það útheimtir ekki
aðeins dugnað, heldur einnig
þolinmæði, vandvirkni og ná-
kvæmni. Og ólíklegt þykir mér,
að margir hefðu verið færari til
þess verks en Benjamín Kristj-
ánsson.
Ekki er ég svo ættfróður, að
mér tjói að leita uppi missagnir
í ættartölum hans eða persónu-
fræði. Trúað gæti ég þær væru
tiltölulega fáar. Ritið ber með
sér traustleikasvip. Til saman-
burðar koma mér í hug jafnágæt
rit sem Föðurtún Páls V. G.
Kolka og Dalamenn og Stranda-
menn Jóns Guðnasonar.
Æviskrár eru merkileg fræði,
meðal annars vegna þess að þær
eru þáttur af sjálfri þjóðarsög-
unni. Auk þess er flestum hug-
leikið að vita eitthvað um ætt
sína. Fyrir þá sök eru bækur um
ættfræði og persónusögu meðal
þeirra rita, sem mest er eftir
sótzt. Slík rit verða ekki lesin
eins og reyfarar. Þau eru, þvert
á móti, eins og það horn, sem
aldrei tæmist. Gamlir Húnvetn-
ingar geta flett Föðurtúnum,
meðan blöðin tolla á kilinum. Og
seint þrýtur efnið í Dalamönn-
um og Strandamönnum. Og bæk-
ur þessar munu ekki aðeins verðá
lesnar af þeim, sem nú lifa. Það
verður til þeirra vitnað svo lengi
sem fslendingar hafa áhuga á
sögulegum fróðleik.
Öðru máli gegnir um Vestur-
íslenzkar æviskrár, þó vandaðar
séu. Hverjir munu hafa gagn af
þeim í framtíðinni?
Eru þær ekki fyrst og fremst
ætlaðar Vestur-íslendingum? Eða
gerum við ráð fyrir, að landnám
þeirra og samruni við þjóðir
Vesturheims verði síðay talinn
svo merkilegur kapítuli í íslands-
sögunni, að íslendingar hér
heima á Fróni nenni að leggja
hann á minnið?
Þessum spurningum get ég að
minnsta kosti svarað fyrir sjálf-
an mig persónulega: Ég hef eng-
an áhuga á sögu Vestur-íslend-
inga að því leyti, sem hún kem-
ur ekki beint við sögu fsiend-
inga sjálfra. Og satt að segja hef-
VILHJALMUR ÁRNASON hrL
TÓMAS ÁRNASON hdl.
LÖGFRÆDISKRIFSTOFA
IðHa&arbankahúsimi. Síinar Z4G3S og 1G307
Benjamín Kristjánsson.
ég engan mann fyrirhitt, sem
áhuga hefur á þeim fræðum. Bezt
gæti ég trúað, að áhugaleysið
væri gagnkvæmt — að Vestur-
íslendingar hefðu jafnlítinn á-
huga á því, sem gerist hér heima
á íslandi. Faguryrði,, sem sumir
menn viðhafa í samkvæmum, eru
þar enginn mælikvarði. Tákn-
rænt er og, að íslenzkur sveita-
prestur norður í landi skyldi
verða til að taka saman æviskrár
þessa fólks, sem dreift er víðs
vegár um fjarlæga heimsálfu.
Margt hefur verið skrifað um
vesturfarirnar á seinni hluta 19.
aldar. En mér vitanlega hefur
það mál aldrei verið tekið til með
ferðar á breiðum grundvelli frá
þjóðfélagslegu og sögulegu sjón-
armiði.
Vesturfarirnar báru upp á
sama tíma og sjálfstæðisbarátt-
an. Sú barátta gat virzt vonlítil.
Vanmáttur fámennisins dró
kjark úr þjóðinni. Það hefði held
ur betur munað í baráttunni, ef
fslendingar hefðu þá verið hálfu
fleiri en þeir voru.
Því hefði mátt ætla, að máttar-
stólpar þjóðarinnar hefðu af öllu
megni reynt að koma í veg fyrir
vesturfarirnar. En þar varð svo
sannarlega annað uppi á teningn
um. Forráðamenn þjóðarinnar
horfðu sauðsljóir upp á þann
landflótta, stuðluðu jafnvel að
honum ,sumir hverjir.
Jón Ólafsson ritstjóri vildi
flytja alla íslendinga vestur til
Alaska. Þegar hann sá, að það
var ekki framkvæmaniegt, ósk-
aði hann samt, að „hóflegar vest-
urfarir" héldust. „Allir vilja vest
ur, en enginn kemst fyrir efna-
leysi,“ skrifaði Matthías Jochums
son í bréfi.
Aðeins fáeinir menn skildu,
hvað þarna var í húfi; skildu, að
þarna var á ferðinni nýr svarti-
dauði eða stórabóla í þjóðhags-
legu og þjóðernislegu tilliti.
Guðmundur Friðjónsson sendi
sveitunga sínum kynngimagnað
ljóðabréf og fékk hann þar með
til að hætta við fyrirhugaða vest-
urför. Og Einar Benediktsson
horfði langt fram á veginn eins
og endranær. í hillingum fram-
tíðarinnar sá hann fyrir sér stór-
iðju á íslandi, þar sem orkan frá
fallvötnum landsins skapaði þjóð
ínni skilyrði til vaxtar og menn-
ingar. Einar grunaði, að seint
mundu rætast stóriðjudraumarn-
ir, ef allur landslýður hyrfi af
lándi brott og dreifðist vestur um
sléttur Ameríku. *.
En kraftakvæði Guðmundar
Friðjónssonar og hugsjónir Ein-
ars Beneditkssonar stöðvuðu ekki
strauminn. Þúsundir fslendinga
tóku -sig upp, margir fyrir skrum
áróður agenta, sem innflytjenda-
i i If anaHactinmar Sf»ndi
hingað til lands, og fluttu vest-
ur;
í fyrstunni héldu þeir svo vel
hópinn, að tala mátti um íslenzka
nýlendu í Vesturheimi. Þeir
höfðu fjörugt félagslíf, deildu
mikið um trúmál og kirkjumál,
gáfu út bækur á íslenzku og
héldu úti tveim blöðum, þar sem
þeir köstuðu hnútum sín á milli
eins og þeir væru heima hjá sér.
Og skáldin í Vesturheimi ortu
ekki verr en þau, sem heima
sátu.
Nú er senn liðin öld, frá þvl
vesturfarir hófust, og tveir ald-
arþriðjungar, frá því þær dvín-
uðu. Landnemarnir eru flestir
komnir undir græna torfu, sum-
ir löngu dauðir. Synir þeirra og
dætur eru þegar gamalt fólk.
Þriðja og fjórða kynslóð bland-
ast og dreifist um álfuna. Það
fólk hefur skiljanlega litlar eða
engar taugar til fjarlægs eylands
í höfum austur, enda þó það geti
rakið þangað ættir sínar. Afkom
endum íslendinga, sem íslenzku
tala, fækkar stöðugt. Og menn
eru sammála um, hygg ég, að
íslenzk tunga sé algerlega dauða
dæmd í Vesturheimi. Vera má,
að sá tími sé skammt undan,
meira að segja. — Hver á þá að
lesa Vestur-íslenzkar æviskrár?
Því hefur oft verið haldið
fram, að vesturfarirnar hafi ver-
ið eðlileg þjóðarnauðsyn vegna
landþrengsla á Islandi. Menn
hafa tuggið þetta hver eftir öðr-
um, hugsunarlaust. Svo einfalt er
málið ekki. Sannleikurinn er sá,
að fólkið fluttist vestur, af því
að „það lá í loftinu,“ eins og
sagt er. Vesturfarirnar voru, með
öðrum orðum, tízkualda, sem
gekk yfir. Óðalsbændur og efn-
aðir lausamenn fluttu vestur ekki
síður en fátækir kotbændur og
snauðir þurfamenn, án þess að
til þess lægju skýlausar orsakir.
Og þannig held ég því sé varið
um marga þjóðflutninga. Hver
eltir annan. Hitt er svo annað
mál, að illt árferði á seinni hluta
nítjándu aldar ýtti fremur undir
landflóttann.
Samband Vestur-fslendinga við
heimalandið mun hatdast, meðan
íslenzk tunga er töluð í Vestur-
heimi — en ekki lengur. Þegar
svo er komið, mun vissulega
þurfa hér heilt ráðuneyti til að
fylgjast með ferðum þeirra þar
úm slóðir, og mun þó varla duga
til.
Raunverulegt samband okkar
við frændurna vestan hafs er nú
orðið óverulegt, sem meðal ann-
ars kemur fram í alltof væmnum
og hástemmdum tækifærisræð-
um„ þegar menn af þessu hverf-
andi þjóðarbroti koma saman
með okkur.
Því þykir mér ólíklegt, að
nokkur maður láti sig í framtíð-
inni varða þessar Vestur-íslenzku
æviskrár. Nema áhugi á alþjóð-
legri ættfræði vaxi svo í ókom-
inni tíð„ að hún verði eins konar
frímerkjasöfnum og tómstunda-
'gaman almennings um víða ver-
öld.
í stað þess að taka saman
þessar æviskrár, hefði ég kosið,
að Benjamín Kristjánsson skrif-
aði um vesturfarirnar á breiðum
grundvelli, skrifaði undirstöðu-
rit um þau efni; rit, sem síðari
tíma sagnfræðingar gætu byggt
á, þegar fjallað verður um málið
á hlutlægan hátt.
Vil ég þó sízt varpa rýrð á
þetta viðamikla og vandaða ævi-
skrárrit hans. Það er sjálfsagt
merkilegt á þeim vettvangi, sem
hann hefur kjörið sér, og alls
góðs maklegt.
Erlendur Jónsson.