Morgunblaðið - 04.07.1965, Síða 17

í SunnfctíteHnr 4. júlí 1965
MORGUNBLAÐIÐ
17
Ekki vanir löngum
vangaveltum
SKIPSTJÓRAR eru vanir manna-
forráðum og skilyrðislausri
iblýðni um borð í skipum sínum.
t>eir verða oft að taka mikils-
verðar ákvarðanir, á stundum
sem á veltur líf eða dauði fjölda
manns, og hafa þá sjaldnast
Hjikinn umhugsunartíma. Hinn
mesti vandi ber þeim yfirleitt
að höndum fyrirvaralaust, og er
þá mjög undir því komið, að þeir
hiki ekki við að taka ákvörðun.
Allir menn mótast af umhverfi
sínu og þeim störfum, er þeir hafa
að gegna. Hver er og hæfastur
til að gegna því starfi, sem eðli
hans og skaphöfn segir til um.
Þess vegna er sízt að furða sig á,
þó að skipstjórar séu í senn
líiiklir fyrir sér og skjótráðir. En
sinn er siður í landi hverju.
Sömu starfshættir eiga ekki
hvarvetna við. Landkröbbunum
gefst yfijleitt lengra tóm til um-
hugsunar. Þeir hafa oft tíma til
að hugsa sig tvisvar um. Margir
þeirra hafa af reynslunni lært,
að hollt getur verið að sofa á
mikilsverðum ákvörðunum. Eng-
inn er alvitur, og málin horfa oft

Þar sem unnið er gð stækkun Reykjavík urhafnar — í Vesturhöfninni.
(Ljósm. Sveinn Þorm.)
REYKJAVIKURBREF
öðruvísi við en f fljótu bragði
virðist. Svo er ekki sízt um ýmis
•konar þjóðfélagsvanda. Þar
íylgja bseði kostir og gallar
hverri ákvörðun, sem tekin er.
Þegar menn sjá vankantana við
það, sem ofan á hefur orðið,
harma þeir iðulega, að annar
kostur er ekki valinn, en gleyma
þá því, að honum hefðu einnig
fylgt ókostir, þó að þeir kæmu
ekki í Ijós, úr því að annar hátt-
ur var á hafður.
Stöðvun síldveiði-
flotans
Stöðvun síldveiðiflotans og
eigling fjölda skipa til heima-
hafna á hávertíð, er, sem betur
fer. einstæður atburður. Fráleitt
væri að ætla, að einhver ein or-
•ök hafi ráðið þar öll-u um. Senni
Jega hafa þátttakendur a.m.k.
margir ekki áttað sig sjálfir
til hlítar á. þvi, hvað gerðum
þeirra réði. Þeir höfðu nú verið
á sjó í nokkrar vikur á þeim
árstíma sem þeir ella hefðu haft
hvíld frá erfiðu starfi. Aflinn
hafði verið meiri en flestir höfðu
fyrirfram búizt við, langsóttur
og krafizt mikilserfiðis.Nokkurra
daga veiðihlé hafði verið, og í
Ioftinu lá, að líkur væri til, að
næsta veiðihrota kæmi ekki fyrr
«n eftir einhvern frest. Að hon-
um loknum bjufigust ýmsir við
löngu úthaldi, sumir allt að 5
tnánuðum. Einmitt þegar svo
*tóð, að skipverjar höfðu við ekk-
ert að vera og skipin lágu saman
i hnöppum, barst fregn um, að
•íldarverð hefði verið ákveðið
lægra og með öðrum hætti —
tvískipt — en flestir höfðu búizt
við, Ofan á þetta bættist setn-
ing bráðabirgðalaga, sem sumir
túlkuðu sem verulega skattlagn-
*ng á síldarverðið. Þegar gremja
var vöknuð rifjaðist upp sundur-
leit gömul óánægja. Nú birtist
einstætt tækifæri til að láta að
•ér kveða og sýna alþjóð fram á,
•ð nóg væri komið. Sumum mun
©g hafa þótt þeim mun meira
liggja við, að skjótar ákvarðanir
væru teknar sem öruggt væri,
•ð almenn samtök fengjust því
aðeins, að enginn tími gæfist til
efasemda.
Nauðsynlegt að
leita skýringa
Einmitt þetta sýnlr, að nokkur
ávissa var undir niðri, Hioir
Laugard. 3. júlí
dugmiklu skipstjórnarmenn voru
hér og á nokkuð öðrum vett-
vangi en þeir eru vanir. Eðli
málsins samkvæmt gefst í þess-
um efnum oftast meiri tími til
umhugsunar en þegar mikið ligg-
ur við á hafi úti. Viðfangsefnin
eru og ólík, þótt þau séu í sjálfu
sér sízt erfiðari en þau, sem sjó-
farendur þurfa að ráða fram úr.
Verðákvörðun síldar byggist á
ótal mörgum óvissum atriðum.
Þar verður að styðjast við flókna
útreikninga og margra ára
reynslu, sem gefur þó enga
tryggingu fyrir, að hið sama
endurtaki sig nú eins og áður
hefur orðið. Áður fyrr ákvað
stjórn Síldarverksmiðja ríkisins
með samþykki sjávarútvegs-
málaráðherra bræðslusíldarverð.
Til frekari tryggingar fyrir selj-
endur, útgerðamenn og sjómenn,
var fyrir nokkrum árum sá hátt-
ur tekinn upp, að ákvörðunar-
valdið var lagt til verðlagsráðs
sjávarútvegsins með hlutlausum
oddamanni. Eðlilegt er að aðilar
leiti skýringar á ákvörðuninni.
Spurningin er bein, hvort ráðlegt
hafi verið að grípa til neyðar-
úræða áður en skýringa var
leitað.
Nú hafði orðið dráttur á verð-
ákvörðun umfram það, sem regl-
ur segja til um. Slíkt er að vísu
ekkert einsdæmi, hvorki um
ákvörðun á verði sjávarafurða
né landbúnaðarvöru, og dráttur
haggar ekki lögmæti ákvðrðun-
arinnar, en getur orðið til þess,
að þeir, er á honum bera ábyrgð,
verði fyrir vítum. Hér kom drátt-
urinn sér enn verr en oftast ella
vegna þess, að verðákvörðunin
varð lægri og með öðrum hætti
— tvískipt — en menn höfðu
almennt búizt við. Þar við bætt-
ist, að um tvískiptinguna var
ekki miðað við það verðlags-
tímabil, sem ráðgert var, heldur
annar tími valinn. Að sjálf-
sögðu voru til skýringar á þessu,
en jafneðlilegt var, að hér væri
lfcitað leiðréttinga.
Verðjöfnun er
ekki skattur
Bráðabirgalögin voru sízt af
öllu sett skipstjórum til höfuðs.
Ástæðan tiI setningar þeirra var
fyrst og fremst sú, að allar
horfur voru á, að svo lítill mun-
ur yrði á verði síldar til söltunar
og bræðslu, að ekki fengizt næg
söitunarsíld. Af þessu hlaut aft-
á móti að leiða margháttað
tjóo, bæði fyrir verkafólk, seni
hefur haft atvinnu af síldarsölt-
un og þjóðarheildina, sem henn-
ar vegna hefur hlotið mjög mikl-
ar gjaldeyristekjur. Þess vegna
var óhjákvæmilegt að tryggja,
að síldarsöltun gæti haldið
áfram með eðlilegum hætti. Þeg-
ar bráðabirgðalögin voru sett,
var ekki enn sýnt, hvort slíkt
væri unnt, nema verðjöfnun ætti
sér stað á sild til bræðslu og
söltunar. Þess vegna var veitt
heimild til verðjöfnunar, en
vegna óvissunnar var hún ekki
fyrirskipuð. — Verðjöfnun get-
ur raunar leitt til mismunandi
tekna fyrir einstaka sjómenn, en
fyrir síldveiðimenn I heild rýrir
það ekki þeirra tekjur. Frá þeim
eða útgerðinni átti ekkert að
taka. Illviljaðir menn, eins og
þeir er í Tímann skrifa, hafa
mjög hamrað á því, að hér hafi
verið um skattlagningu að ræða,
en á verðjöfnun og skattlangn-
ingu er megin munur. Nú hefur
á daginn komið að ekki er þörf
á þessari heimild, af því að
fullt samkomulag hefur orðið í
verðlagsráði um svo hátt verð
á síld til söltunar að aðilar telja
eftir atvikum, að það tryggi
næga síld í þessu skyni. Það skal
látið liggja milli hluta, hvort
setning bráðabirgðalaganna hef-
ur greitt fyrrr samkomulagi i
þessu efni eða ekki. 1 sjálfu sér
skiptir það engu máli. Sá aðal-
vandi, sem þeim. var ætlað að
léysa, er nú ekki lengur fyrir
hendi.
Flutniiij>astyrkur
Svipuðu máii gegnir um flutn-
ingasjóðsgjaldið. í fyrra sömdu
sömu aðilar um sérstakt gjald í
þessu skyni með frjálsu sam-
komulagi. Með því móti var
greitt fyrir flutningum á sild frá
Austfjarðamiðum til Norður-
landshafna. Þó töldu ýmsir að
meira fé þyrfti að verja í þessu
skyni, jafnframt sem uppi voru
kröfur um, að flutningastyrkur
yrði einnig veittur til hafna á
Suðvesturalndi. Þetta varð til
þess, að samkomulag náðist nú
ekki innan verðlagsráðs. Þá er
ráðgerð tilraun á flutningi á
söltunarsíld að austan til Norð-
urlandshafna, og nokkurt fé ætl-
að til þess. Sú fjárhæð er þó
ekki hærri en svo, að hún gat
aldrei ráðið úrslitum í málinu.
Ljóst var frá upphafi, að ef að-
ilar gætu komið sér saman um
flutningasjóðsgjald, þá væri
einnig ’ að því leyti forsenda
bráðabirgðalaganna úr sögunni.
Þar var sem sagt einungis um
heimildarlög að ræða. Er til-
gangi þeirra er náð með öðrum
hætti en þar var ráðgerður, þá
var ekki framar ástæða til að
innheimta það fé, sem þau veittu
heimild til. Um öll þau atriði,
sem nú eru talin, gátu réttir
aðilar fengið upplýsingar jafn-
skjótt og þeir leituðu eftir, án
þess að til nokkurra sérstakra ráð
stafana annarra en einfaldara
fyrirspurna þyrfti að grípa.
Þótti bera vel í
veiði
f öllu þessu máli var enginn
vandi að finna ærin deiluefni.
Yfirvofandi hætta var á, að menn
eyddu kröftum sínum í gagn-
kvæmar ásakanir er leiddu til
allsherjar upplausnar, sem póli-
tískir spekúlantar reyndu að
auka og belgja sjálfa sig út af,
svipað og púkinn á fjósbitanum
forðum. Veiðistöðvun með þeim
hætti sem gerð var og sigling
skipanna var til þess löguð að
baka eigendum þeirra stórtjóni,
en skipstjórum þeirra þunga
ábyrgð. Jafnvel þótt afsaka hefði
mátt slíkt með því, að hér væri
um verkfall að ræða, — sem ekki
var — þá hafði láðst að boða
„verkfallið“ með löglegum frest.
Allir viðurkenna frábæran
dugnað skipstjóranna a.m.k.
flestra. Ýmsum virtist þá svo
sem þeir hefðu gleymt því, að
þeir hafa fengið skip sín fyrir
margháttaða fyrirgreiðslu þjóð-
félagsins í heild. Um að gera
var að forðast slíkar bollalegg-
ingar og láta þær ekki hafa
nein áhrif. Allt var þetta lagað
til þess að valda gremju og æs-
ingum, einkum efdeilan dróst
á langinn og litið hefði verið á
málið ósáttfúsum, hvað þá ill-
gjörnum augum. Þess vegna var
um að gera að koma í veg fyrir
stórdeilur og langan drátt á
lausn. Síður en svo allir yoru þó
á því máli. Bæði Tíminn og Þjóð-
viljinn töldu að hér hefði borið
vel í veiði, og vildu með öllu
móti blanda mólinu inn í hin al-
mennu stjórnmálaátök í landinu.
*
Atti að fresta
lausn, svo að Al-
þingi f jallaði um
málið vikum
saman?
Ábyrgðarleysi >g illgirni rit-
höfunda þessara blaða kom
enguth á óvart. Út yfir tók, þeg-
ar þingflokkur og framkvæmdar-
stjórn Framsóknarflokksins og
þingflokkur Alþýðubandalags-
ins gerðu kröfu um það, að Al-
þingi yrði kvatt saman af þessu
tilefni. Ef sú aðferð hefði verið
viðhöfð, hlaut það að fresta lausn
málsins, ekki einungis dögum,
heldur vikum saman. Fresturinn
einn hefði leitt til ófyrirsjáan-
legs tjóns, jafnvel þó að einhver
lausn hefði fengizt að lokum,
þegar langt var komið fram I
júlí eða ágúst. Með því að blanda
málinu á þann veg inn í stjórn-
máladeilurnar, hefðu einnig orð-
ið mun minni líkur til þess, að
happasæl lausn hefði fundizt. Öll
hin viðkvæmu atriði í sambandi
við málið hefðu þá vaknað upp
og magnazt margfaldlega. Meira
óráð en þessi tillögugerð hefur
þess vegna sjaldan sézt í íslenzk-
um stjórnmálum, og eru menn
þó vissulega ýmsu vanir. Ríkis-
stjórnin lét hana vitanlega ekki
að neinu leyti trufla sig við
lausn vandans.
Happasæl lausn
Vegna víðsýni og góðvildar
þeirra, sem úrslitum réðu, fannst
lausnin fyrr en flestrir höfðu
þorað að vona. Vonbrigði Tím-
ans og þá ekki síður Þjóðviljans
eru auðsæ. Forustugrein Þjóð-
viljans síðastliðinn föstudag seg-
ir m.a.:
„Um tilslökunina á bræðslu-
síldarverðinu frá hinni upphaf1
legu kröfu síldveiðisjómanna
verða sjálfsagt skiptar skoðanir
-------Það veikti hinsvegar til
muna framkvæmdina, hve skipu-
lagslaus framkoma sjómanna var
— — — Með þeim hætti sem
hafður var á samkomulagsum-
leitunum og samkomulagsgerð
var allur þorri síldveiðisjó-
manna alltof óvirkur, en það
ástand hefur eflaust veikt til
muna aðstöðu skipstjóranna sem
að samkomulaginu unnu“.
Ögranir <og hnífilyrði Tímans'
til ríkisstjórnarinnar fyrir að
hafa „hopað“ skipta engu. Menn
vaxa af því, en minnka ekki, að
beita sér fyrir leiðréttingu á því,
sem missmíði er á, og öll samn-
ingsgerð hvílir á gagnkvæmum
skilningi.
Farsæl lausn
Hér skal ekki um það rætt
hverjum það sé að kenna, að
verðlagning síldarinnar kom svo
seint, sem raun ber vitni. A.m.k.
var það ekki ríkisstjórnarinnar
sök, né heldur oddamannsins í
yfirnefnd. En eins og á stóð, úr
því að verðákvörðun kom eftir
á, var sú umkvörtun eðlileg að
skilsmunur á verðinu hefði átt
að vera frá þeim tíma, sem
reglugerð kveður á um, að nýtt
verðlagstímabil hefjist. Úrskurð-
ur formanns yfirnefndar var
formlega réttur, og studdist við
rök, en sanngjarnt var að koma
á því samkomulagi við kaupend-
ur, að miðað skyldi við 10.
júní. Verðjöfnunargjaldið var
úr sögunni jafnskjótt og aðilar
komu sér saman um sildarverð
til söltunar, sem talið er tryggja,
að söltun geti átt sér stað. Ríkis-
stjórnin varð að skerast í leik-
inn um flutningsgjaldið vegna
þess, að aðilar komu sér ekki
saman um það nú með sama
hætti og í fyrra. Þegar það lá
fyrir, að slíkt samkomulag mundi
nást, þurfti stjórnin ekki að
beita þeirri heimild, sem hún
hafði aflað sér. Þá var fjögra
milljóna styrkurinn til sérstakra
síldarflutninga einn eftir, og er
það verðugt verkefni fyrir
stjórnarandstæðinga að hælast
um yfir því, að ríkisstjórnin Iét
ekki fjáröflun til þeirrar merku
tilraunar verða til að tefja lausn
málsins. Ríkisstjórnin íeit á mál-
in eins og efni stóðu til, án þess
að eltast við það, hvort allir
heföu I öllu farið rétt að, og þess
vegna tókst að leysa málið á
farsælan veg.