Morgunblaðið - 04.07.1965, Qupperneq 19

Sunnudagur 4. júlí 1965
MORGUNBLAÐID
19
- Atlantshafs-
- laxinn
Framhald af bls. 12
sem virðist vera smáiax, á
uppvaxtarskeiði? Hafa nokkr
ar rannsóknir farið fram á
því?
„Vitað er, að danskir fiski-
fræðingar telja, að mikið af
laxinum sé af erlendum upþ-
runda, því að eins og fyrr
segir, þá hrygnir lax aðeins
í emni á á Grænlandi, og
hvergi í Danmörku.
• Fyrsti merkti laxinn,
sem veiddist, hafði verið
mérktur í skozkri á 19*55
(gönguseiði), en hann veiddist
við Grænland 1956, þ. e. ári
• síðar.
• Annar merkti laxinn var
- merktur (einnig göngu-
seiði) í á í New Brunswick
1959: Hann veiddist einnig ári
síðar.
• Alls hafa nú veiðzt við
Grænland (svo Vitað sé
um) 64 laxar, merktir í er-
lendum ám á árunum 1956 —
1964.
t 23 þeirra voru merktir í ám
í Kanda.
t 17 voru merktir í Englandi.
» 16 voru merktir í Skot-
landi.
Aðrir merktir laxar eru
m. a. frá Svíþjóð og írlandi."
— Hefur nokkur' lax
veiðzt, svo vitað sé, merktur
á íslandi?
„Nei, hvergi hefur það kom
ið fram. Hinsvegar má á það
benda, að laxar hafa verið
merktir af mjög skornum
skammti hér við land, og þá
venjulega uggaklipptir (ekki
merktir með silfurplötu eða
plasthylki), og því e.t.v. ekki
von, að eftir slíku væri tekið
við fjóldaveiðar.
Flestir merktu laxanna
veiddust í fyrra“.
Dvalartími í sjó og göngur
— Hvað hefur komið fram
um göngur laxins í sjó og
dvalartíma?
„Gönguseiði, sem merkt
hafa verið í ám í Kanada,
Englandi og Skotlandi, hafa
veiðzt 16—17 mánuðum síðar
í sjó við Grænland. Sömu-
leiðis hafa eldri laxar, sem
einu sinni hafa gengið í ár til
hrygningar, og þá verið
merktir, veiðzt við Græn-
land, eftir nokkru skemmri
tíma, eða um 14 mánuði. Enn
eldri laxar, sem þannig hafa
verið merktir, hafa veiðzt 6,
7, 11 og mest 13 mánuðum
síðar.
Hitt er athyglisvert, hve
óralanga vegu laxinn leitar
frá heimaánum á vetrardval-
arstað. Ef mæld er á korti
stytzta vegalengd, sem vitað
er, að lax getur gengið úr
heimaám, þá má gefa eftir-
farandi yfirlit. Hér er þó að-
eins reiknað með beinni línu,
svo að raunveruleg gönguleið
kann að vera lengri.
Frá Kanada 2560 km
Frá USA 3040 km
Frá Skotl. 2960 km
Frá Engl. 3200 km
Frá írlandi 3120 km
. Frá Svíþjóð 4320 km
Það er rétt að benda á, að
gönguseiði' eru aðeins um 10
— 20 sm. löng þegar þau yfir
gefa heimaá sína. 16—17
mánuðum síðar hafa þau
veiðzt við Grænland, og skv.
þeirri bendingu, sem ofan-
greindar athuganir gefa, hef-
ur laxinn á þessum tíma synt
þessa vegalengd og náð 74—
85 sm stærð.
Af fiskum, sem leitað
höfðu til sjávar öðru sinni,
hefur með athugunum komið
í ljós, að þeir hafa á 6—8
mánuðum náð að s'tækka enn
um 10 sm (2 merktjr laxar).
3 aðrir á sama aldursskeiði
náðu 17 sm frekari vexti á
8 mánuðum.
Eldri laxar, sem þannig
hefur verið hægt að fylgjast
með, og merktir voru á Ir-
landi, náðu 10—15 sm auka-
vexti á 6—13 mánuðum".
Hvað etur laxinn í sjó?
— Hugmyndir manna um
fæðu laxins í sjó, sem gefur
honum svo mikinn vöxt á
stuttum tíma, hafa verið
margar. Hvað hefur fundizt
í maga laxa, sem veiðzt hafa
við Grænland?
„Það er skemmt frá því að
segja, að fæðan virðist þar
nær eingöngu vera ljósáta og
loðna. í einstökum tilfellum
þó sandsíli".
Verða gerðar varúðar-
ráðstafanir?
— Af fréttum, sem hingað
til lands bárust, meðan ráð-
stefnan stóð, kom fram, að
sérstakar ráðstafanir yrðu
gerðar til að fylgjast með
Græntandsveiðunum, svo að
ganga mætti úr skugga um,
hvort þarna væri um veiðar
að ræða, sem höggvið gætu
skarð í stofna Atlantshafs-
laxins. Hvaða skref voru tek-
in?
„Þrjár leiðir hefur verið
bent á:
• í fyrsta lagi hefst nú við
Grænland mikil merking á
laxi í sjó, sem síðan verður
sleppt. Fyrir henni standa
skozkir og danskir vísinda-
menn. Er ætlunin að fylgjast
með því, í hvaða ár þessi lax
gengur síðan til hrygningar.
Það er því mjög þýðingarmik-
ið, ekki sízt fyrir okkur, að
laxveiðimenn allir fylgist sem
bezt með merktum laxi, og
gefi þegar í stað upplýsingar
um slíka fiska.
• í öðru lagi er fyrirhuguð
nákvæfn athugun á veiðúnum
við Grænland. Verður þar sér
staklega fylgzt með aldri fisk-
anna og lengd.
• í þriðja lagi er fyrir hendi
sá möguleiki, að athugun fari
fram í þeim löndum, sem hér
eiga hlut að máli, á sérein-
kennum laxa úr einstökum
ám, þ. á m. verði verði tekin
hreisturssýnishorn, sníkjudýr
athuguð og gerðar blóðrann-
sóknir. Slíkt gæti gefið mjög
mikilsverðar upplýsingar.“
Lokaorð
Þær upplýsingar, sem Jón
Jónsson, fiskifræðingur, hefur
gefið, eru margvíslegar, og
ljóst er, að vísindamenn eru
nú búnir að afla vitneskju um
laxinn, konung fiskanna, sem
ekki voru fyrir hendi áður.
Það má teljast einstætt, að
lax skuii ganga allt að 4000
km frá heimaám til þeirra átu
miða, þar sem hann nær full-
um vexti, og heim aftur.
Atlantshafslaxinn er senni-
lega merkilegastur allra laxa-
stofna, en saga hans á undan-
förnum áratugum hefur að
nokkru leyti verið" harmsaga.
Hann gekk fyrr á árum í ár í
Evrópu, allt frá Spáni til Dan
merkur. Sakir óhreinkunar áa
og þess tillitsleysis til fall-
vatna, sem fylgt hefur auk-
inni iðnvæðingu, hefur nú laxyæri
eyjum, þótt þar hafi víða
dregið mikið úr laxagengd.
Sömu sögu er að segja frá
meginlandi N-Ameríku.
Þótt á þessu stigi málsins sé
á engan hátt hægt að leggja
neinn fullnaðardóm á það,
hvort sjóveiðarnar við Græn-
land eru hættulegar, þá er það
þó skiljanlegt, að ótta gæti
víða._
Á íslandi er víðast enn næg
ur lax, og nú hefur verið ráð-
izt í framkvæmdir í Kollafirði
á vegum íslenzka ríkisins til
að rækta lax, m.a. með það
fyrir augum að auka laxa-
gengd í ýmsum ám. Þá stunda
aðrir aðilar einnig svipaða
starfsemi.
Merkingar og aðrar athug-
anir geta leitt í ljós, hvort ís-
lenzki láxinn hefur vetrar-
dvöl við V-Grænland, á þeim
slóðum, þar-sem veiðarnar eru
stundaðar, eða hvort hann
heldur sig annars staðar. Hitt
er þó þegar vitað, að hluti af_
laxastofnum margra Evrópu-
landa, svo og meginlands N-
Ameríku, leitar til Grænlands.
Það væri því mjög æskilegt,
að reynt yrði að fylgjast náið
með því rannsóknarstarfi, sem
fyrirhugað er við Grænland
og víðar, og bein þátttaka okk
ar komi til, svo að sú vit-
neskja, sem að völ kann að
verða á um íslenzka laxinn,
verði hagnýtt.
Margir telja, að laxinn, sem
veiðist við Grænland, og
margt bendir til að sé af er-
lendum uppruna, sé engrar
einnar þjóðar eign Það
heldur
inn horfið riær algerlega. af
öllu þessu svæði. Oft hefði
sennilega mátt hjá því komast
með nægri þekkingu og við-
eigandi ráðstöfunum.
Laxinn gengur enn í ár á
Norðurlöndum og Bretlands-
ömurlegt,
ef laxræktarviðleitni í ýmsum
löndum væri að einhverju
leyti unnin fyrir gýg, og
kæmi þeim, sem að henni
standa, því ekki að tilætluð-
um notum.
ÁX

tJr „Gullbrúðkaup". Frá vlnstri: Þorsteinn Gunnarsson (Ölafur), Gísli Halldórsson (Ananias),
Bryndís Scliram (Helga) og Kristbjörg Kjeld (Gutfbjörg).
• •
Sumarleikhúsið í
leikför um landið
Sýnir tvo einþáttunga
eftir Jökul Jakobsson
Á MORGUN leggur Sutnar-
leikhúsið af stað í leikför um
landið með tvo einþáttunga eftir
•Jökul Jakobsson, „Gullbrútf-
kaup“ og „Tertuna". „Gullbrúð-
kaup“ er þekktur einþáttungur
hér á iandi, en „Tertan“ hefur
•kiki verið fiutt áður. Fyrsta 1
sýning leikfiokksins verður í
Sindrabæ í Hornafirði n.k.
þriðjudagskvöld kl. 21.
Sumarleikhúsið kom fyrst
fram sumarið 1955, er það sýndi
leikritið „Meðan sólin skín“, eft
ir Terence Rattigan. Síðan hef-
ur það farið 6 eða 7 sinnum
me ðleiksýningar um landið, að
því er Gísli Halldórsson sagði á
fundi með blaðamönnum í gær.
Að þessu sinni hefur Siunar-
leikihúsið tvö íslenzk leikrit á
efnisskrá sinni. Eru það einþátt-
ungarnir „Gullbrúðkaup“ og
„Tertan" eftir Jökul Jakobsson.
Þetta er í annað skipti, sem
Sumarleikhúsið sýnir íslenzk
verk, en það hefur áður sýnt
„Spretfhlauparann“ "eftir Agnar
Þórðarson. Sagði Gísli. Halldórs
son að bæði sér og öðrum leik-
urum í flokknum væri sérstók á-
nægja að fá tækifæri til þess að
fara um landið með ieikþætti
eftir Jökul Jakobsson, sem væri
einna fremstur á sviði leikrita-
gerðar á íslandi.
Um einþáttungana sagði Gísli,
að hinn fyrri væri flestum ís-
lendingum kunnur. Hann hefði
verið fluttur tvisvar í útvarp hér
en auk þess hefur hann verið
seldur til 6 eða 7 landa lil flutn-
ings.
Síðari einþáttungurinn, „Tert-
an“ hefur aldrei verið fluttur
áður, en höfundur verður við-
staddur frumsýninguna á Horna
firði. „Tertan“ er gamanleikur,
sem nálgast að vera farsi. Sam-
anlagður sýningartími verður
nál. 2Vz klst.
Sumarleikhúsið er að þessu
sinni skipað 5 þekktum leikur-
um. Eru það Kristbjörg Kjeld,
Nína Sveinsdóttir, Þorsteinn
Gunnarsson, Bryndís Sehram og
Gísli Halldórsson, sem jafnframt.
er leikstjóri. Leiktjöld hefur
'Þorsteinn Gunnarsson gert.
Eins og áður er sagt, verður
fyrsta sýning Sumarleikhússins
á Hornafirði, en síðan verður
farið norður eftir Austfjörðum
og um allt land Er reiknað með
að sýningar verði alls 50 og verð
ur miðað við að sýna ekki síð-
ur á þeim stðum, sem útundan
hafa orðið að undanförnu. Að
lokum verða nokkrar sýningar
sunnanlands.
VILHJALMUR ARNASON hrL
TÓMAS ÁRNASON hdL
LÖGFRÆÐISKRIFSTOFA
lÍKta^arbankahúsinu. Símar Z4C3S 03 10307
Gerum við
kaldavatnskrana og
W. C. kassa.
Vatnsveita Reykjavíkur.
„Tertan“. Kristbjörg Kjeld og Þ orsteinn Gunnarsson í hlutverk-
um smuin.