Morgunblaðið - 21.08.1965, Síða 15

Laugardagur 21. ágúst 1965
MORGUNBLAÐIÐ
15
MARGIR íslendingar kann-
ast við nafnið Haroun Tazieff.
Filmía sýndi m. a. eftir hann
fræga kvikmynd um eldgos sl.
vetur, sem kvikmyndagagnrýn-
andi Mbl. benti á sem dæmi
um hvernig taka mætti stór-
Jenglegar eldgosamyndir. Mað-
urinn er Frakki og hefur unnið
naikið afrek í sambandi við
athuganir á gosstöðvum víðs-
vegar uim heim, er heimsfræg-
ur fyrir eldgosakvikmyndir
sínar og ljósmyndir, auk fjölda
bóka um sama efni. Og á seinni
árum hefur hann unnið mikið
leiábeiningastarf á vegum
stofnana Sameinuðu þjóðanna
í eldfjallalöndum, til að reyna
að forða tjóni og mannaskaða
af völdum eldgosa, með því að
vita með sem lengstum fyrir-
vara fyrirfram um gosin.
Tazieff var nýlega á ferð á ís-
landi, í þeim tilgangi að ná
gufusýnishornum úr Syrtlings-
gosinu. Við hittum hann
snöggvast að máli á Hótel Holt,
þar sem hann bjó.
Haroun Tazieff er maður um
fimmtugt, en mikil útivera um
æfina, líkamleg þjálfun og líf-

Tazieff býr sig undir að síga niður á fyrsta stallinn í gígnum Noragongo í Kongó, 200
metra leið, en þangað komst hann fyrstur manna árið 1948.
MED RANNSOKNUM MA
SEGJA FYRIR UM ELDGOS,
segir hinn frægi eldfjallamaður Tazieff
leg framkoma gera það að verk
um að hann ltíur út fyrir að
vera a.m.k. 10 árum yngri.
Hann er upphaflega verkfræð-
ingur með jarðfræði sem sér-
grein, fjallaklifrari og land-
könnuður, en fyrir 15 árum
sneri hann sér algerlega að eld
gosum og hefur síðan ferðazt
um allan heim og dvalið við
eldstöðvar við rannsóknir og
kvikmyndun. Nú hefur Tazieff
myndað ítalsk-belgískan-fransk
an vísindamannahóp, sem vinn-
ur saman, en í honum er m. a.
ítalski prófessorinn Tonani,
sem var í för með Tazieff hér,
og . belgíski jarðfræðingurinn
Eskens.
— Við höfum lengi ætlað
okkur að koma og skoða gosið
í Surtsey, sagði Tazieff. Við
notum nýjar aðferðir við að
ná lofttegundum strax úr gos-
inu og gera athuganir á þeim.
Með þeim aðferðum, höfum við
komizt að raun um að gufur
eru ákaflega breytilegar í gos-
efnunum, breytast jafnvel með
sekundubili. Þetta er mjog
mikilvægt, því þegar nægileg-
ar athuganir á gufunum liggja
fyrir, gerir það vísindamönn-
unum betur faert að skilja
ganginn í gosinu, Og það eykur
aftur möguleikana á að segja
fyrir um gos, hvernig það verð
ur og hve langt það er undan.
Viðbeinin brotna á undan
hjálmunum
Við ætluðum að taka gufu-
sýnishorn úr gosinu við Surts-
ey, en vegna veðurs urðum við
að bíða í viku eftir að komast
þangað út og þegar við loks
fórum, var ekki hægt að koma
því við. í Surtsey? Nei, við
ætluðum aðallega að taka gufu
sýnishornin í Syrtlingi. Auð-
vitað með leyfi hérlendra vís-
indamanna. Það er vel hægt að
komast þar að fyrir þjálfaða
jarðfræðinga, sem þekkja eld-
gos, en til þess hefðum við
þurft trébát. Ég mundi ekki
fara þangað í gúmmíbát, sem
einn glóandi steinn getur
sprengt eða farið í gegn um.
Þá er okkur ekki mikil hætta
búin, því við höfum sérstaka
hjálma úr fibergleri, sem við
byrjuðum að nota fyrir tveim-
ur árum á Stromboli. Þeir eru
mjög léttir og svo sterkir að
viðbeinin, sam þeir hvíla á,
mundu brotna áður en hjálm-
arnir láta undan. Þeir verja
Franski eldgosamaðurinn
Horoun Tazieff á Hótel Holt.
því alveg höfuðið og hrygg-
inn niður eftir bakinu fyrir
grjótkasti úr allt að 200 m. hæð,
og hafa gert okkur fært að
taka sýnishorn, jafnvel þó hit-
inn hafi verið svo mikill, að
skórnir okkar brunnu.
Tazieff sagði að Surtseyjar-
gosið minnti ákaflega mikið á
gosið á Azoreyjum 1957—58.
Það væri eiginlega alveg eins.
Ef gosið héldi lengi áfram í
Syrtlingi eins og nú, þá mundi
eyjan tengjast Surtsey, eins og
gerzt hefði á Azoreyjum. Tazi-
eff var á förum norður í Mý-
vatnssveit, er við hittum hann,
og ætlaði að skreppa að Öskju,
til að sjá verksummerki eftir
síðasta gos. En hann hafði áður
fengið að sjá kvikmyndir Os-
valdar af báðum gosunum og
var mjög hrifinn af þeim. Tal-
aði um að hann ætlaði að reyna
að semja við Osvald um að fá
nokkra búta í k^ikmynd, sem
hann er sjálfur að gera um eld-
gosin og manneskjurnar. Má
Osvaldur vel við una eftir þau
hrósyrði, sem fremsti goskvik-
myndamaður heims hafði um
myndir hans.
— Er hægt að segja fyrir um
gos? Það er sjálfsagt að nota
tækifærið og leggja þessa
spurningu fyrir mann, sem svo
mikið hefur við slíkt fengizt
Athugunarstöðvar
á eldfjöllunum
— Já, nú geta eldfjallafræð-
ingar sagt fyrir um gos, ef við
búnaður er hafður til að fylgj-
ast með eldfjöllunum, svarar
Tazieff. Það er einmitt það
sem gerir þetta viðfangsefni,
eldgosavísindin, svo hrífandi og
fær mann til að leggja svo
mikið kapp á að komast að öll
um eldgosum og rannsaka þau
— þessi leit að þekkingu á eld-
fjöllum og aðferðum til að
verja fólk gegn eldgosunum,
sem ógna byggðinni. Víða far-
ast þúsundir manna í hverju
eldgosi, eins og t. d. á Kyrra-
hafseyjum, sem ég nýlega
dvaldi á fyrir UNESCO, til að
reyna að skipuleggja vaktstöðv
ar. Þar höfðu t.d. farizt 4000
manns við gos á Galung-Gung,
10 þús. á Merampi, 36 þús. á
Krakatoa, 92 þús. á Tambora
°. s. frv. Að vísu er reynzlan
af því að sjá eldgos fyrir ekki
mikil, en þó hefur sú viðleitni
gefið góða raun. Kilauea á
Hawaii er bezt vaktaða eldfjall
í heimi. Þar var t. d. síðast
hægt að sjá fyrir gos með 6
mánaða fyrirvara. Tveim mán-
uðum eftir fyrstu aðvörun var
hægt að segja að gosið nálg-
aðist og gæti orðið innan 2—6
mánaða. Og mánuði áður en
það varð, sögðu jarðfræðingar
að nú væri það spursmál um
vikur og skömmu áður, að nú
væri þetta dagaspursmál. Erfið
leikarnir liggja annars í því að
eldgosið kemur ekki á yfir-
borðið fyrr en á síðasta stigi.
Aðdragandinn verður allur
langt niðri í jörðinni.
— Hvað er þá hægt að gera
til að fylgjast með því?
— Bezt er að geta sett upp
at)hugunarstöðvar á eldfjöllun-
um, með jarðskjálftamælum,
hallamælum, því jörðin belgist
ofurlítið út á undan gosi og
tækjum til að taka loftsýnis-
horn. Þið hér eigið færa vís-
indamenn til að vinna úr efna-
fræðilegum og eðlisfræðilegum
upplýsingum. Með samvinnu
eins góðs jarðfræðings, góðs
jarðefnafræðings og tveggja
jarðskjálftafræðinga má vinna
úr öllum gögnum. Og þeir Guð
mundur Sigvaldason og Sig-
urður Þórarinsson eru frábær-
ir vísindamenn á þessu sviði.
Ef þið settuð upp slíka stöð á
Kötlu og öðrum fjöllum, sem
geta gosið, og þessir menn
fengju upplýsingarnar, má
segja um eldgos þar með góð-
um fyrirvara. Þó ekki væri
nema jarðskjálftamælir á fjall-
inu og litið eftir honum öðrti
hverju frá næsta bæ, munduð
þið vita með einhverjum fyrir-
vara að fjallið væri farið að
bæra á sér, og þá mundu sér-
fræðingar flýta sér þangað og
setja upp nákvæmari tæki og
fylgjast með hvort raunveruleg
hætta er á ferðum. í landi,
sem enn er svo lifandi, er slíkt
nauðsynlegt, og þið eruð svo
heppin að eiga alla sérfræð-
inga sem til þess þarf.
6 vikur niðri í eldgíg
í bókum Harouns Tazieffs og
kvikmyndum er sagt frá ferð-
um hans að hinum margbreyti-
legustu eldgosum um allan
heim. Frægastur er hann þó
fyrir rannsóknir sínar -á eld-
gígnum í Noragongo í Kongo,
þar sem kraumað hefur bráð-
in hraunleðja yfir 400 metra
niðri í gígnum í áratugi. En
Tazieff varð fyrstur manna til
að komast niður í gíginn árið
1948 og gera þar rannsóknir.
— Já, Niragongo við landa-
mæri Uganda er mitt eftirlætis
eldfjall, segir hann og brosir,
hvort sem það er nú af því
það er í Kongo, þar sem ég
heillaðist fyrst af eldgosum
eða vegna þess ég var svo hepp
inn að líta fyrstur manna aug-
um þessa stórkostlegu sjón.
Þetta er gígur með tveimur
stöllum innan í, svo ekki sést
í hraunflóðið niðri á botnin-
um, 430 metrum neðar, fyrr
en komið er niður á fyrsta
stallinn. Þar hefur þessi hraun
massi kraumað síðan 1928, en
enginn vitað um það vegna
þess hve erfitt var að komast
þangað niður. Þar sem ég er
gamall Alpaklifrari, reyndist
það ekki svo mikil tálmun, en
fjallamenn höfðu alltaf áður
verið hræddir við gufurnar og
snúið viS. Maður með jarð-
fræðiþekkingu veit þó að öllu
er óhætt og þessvegna gat ég
haldið áfram óhikað. Slíkt
hraunleðjuvatn var áður
þekkt frá Hawaii, þar sem
fylgzt var með einu slíku frá
1828 þar til það sprakk árið
1924. Það var semsagt árið
1948 að ég komst niður á fyrsta
stallinn í gígnum, 200 m. niðri,
og sá hraunvatnið 240 m. neð-
ar. En vegna flókinnar þrjósku
embættismanns í Kongo kom-
umst við ekki í rannsóknarferð
alveg niður fyrr en 1958 og
1959. Við klifum, notuðum
létta stiga eða sigum, eftir því
sem við átti. 1959 dvöldum við
þarna niðri í gígnum í 6 vikur
við rannsóknir. Við höfðum gas
grímur og súrefnisflöskur og
með okkur var læknir, sem
við þurftum reyndar aldrei að
nota til annars en hjálpa okk-
ur við að taka sýnishorn, því
enginn okkar veiktist. Aftur á
móti flögnuðu öll föt, sem ekki
voru úr ull eða nælon, utan af
okkur, og þér getið ímyndað
Framh. á bls. 27
Vísindamenn búa sig undir að fara niður í gíginn í Stromboli, sem þeir fylgjast reglu-
lega með. Á höfði og baki hafa þeir sérstaka sterka og létta hjálrna úr fibergleri, til vam
ar gegn steinkasti, fötin eru að nokkru borin aluminium svo hægt sé að koma nærri
1200 stiga hita, en skórnlr, venjulegir fjaliaskór með gúmmísólum, koma iðulega ónýtir
aftur. Talið frá vinstri: Pi Tonani frá Flórens, Haroum Tazieff og próf. Elskens
frá Bruxelles.