Morgunblaðið - 23.10.1965, Qupperneq 17

Laugardagur 23. októb«r 1983
MORGUNBLAÐIÐ
17
SJÓMANNAFÉLAG Reykja-
víkur er 50 ára í dag. Það var
slofnað laugardaginn 23. októ-
ber árið 1915 í Bárubúð og
nefndist fyrstu árin Háseta-
félag Reykjavíkur. Stofnend-
ur eru taldir vera 165 talsins,
en meðlimir félagsins eru
rúmlega 1.700 í dag.
Á fundi með blaðamönnum í til
efni afmælisins minntist formað-
urinn, Jón Sigurðsson, þess,
hversu miklar breytingar hefðu
orðið á kjörum og öryggi sjó-
manna á þeirri hálfu öld, sem
félagið hefur starfað. I*ó væri
ýmLslegt, sem enn þyrfti að halda
áfram að berjast fyrir og mætti
þar nefna lífeyrissjóð fyrir alla
sjómenn og að trygging við dauða
og örorku verði jafnhá fyrir alla
sjómenn.
í úrdrætti um sögu félagsins,
sem formaðurinn hefur látið
blaðinu í té, segir svo:
Aðdragandi stofnunar félagsins
„Um tildrög og undirbúning
þessarar félagsstofnunar ségir
svo, í tíu ára sögu félagsins, sem
gefin var úr árið 1925.
„Botnvörpuskipin leystu segl-
skipin af hólmi. Sjómenn hugðu
gott til breytingarinnar. Mánað-
arkaup var hærra á botnvörpung
um og mataræði stórum betra.
En meingalli mikill fylgdi atvinn
unni á þessum skipum. I>að voru
vökurnar. Fyrst í stað var eins og
sjómenn litu á þær sem óhjá-
kvæmilegt böl, er hlyti að fylgja
þessum veiðiskap. En þegar fram
í sótti fóru menn að sjá betur og
betur, að þær voru hvorttveggja
í senn: óþarfar og óþolandi. Og
jafnframt urðu þeir fleiri og
fleiri sem sáu, að þetta böl varð
ekki bætt með öðru en samtök-
um sjómanna. Þess er áður getið
að þegar þilskipaútgerðin hér
var komin vel á laggirnar, fóru
útgerðarmenn að snúa sér að því,
að þröngva kosti sjómanna. Þessi
saga endurtók sig, þegar botn-
vörpuútgerðin var komin í fast-
ar skorður. Kom þetta einkum
niður á hlutarbótunum. Hlutar-
bótin á botnvörpuskipunum var
lifrin. Hana seldu útgerðarmenn,
og andvirði skiptist milli skips-
hafnar. Lifrin var í mjög lágu
verði framan af, og þá varð þetta
ekki að ágreiningsefni. En þegar
lifrin hækkaði í verð, tóku út-
gerðarmenn að skammta verðið
eftir geðþótta.
Vorið 1913 ritaði háseti einn
grein í Verkamannablaðið:
„Nokkur orð um lífið á íslenzku
botnvörpungunum“. Þar segir
meðal annars:
„Óvissar tekjur þessara manna
(þ.e. sjómannanna) eru lifrar-
peningarnir. Þeir skiptast jafnt
milli allra á skipinu nú, orðið,
nema vélamanna og kyndara. En
nú hafa útgerðarmenn komið sér
saman um að við skyldum fá
10 kr. fyrir fatið af lifrinni þetta
ár. Þetta er nokkurskonar ein-
okun, sem nær yfir allan Faxa-
flóa. Þessu verðum við að sæta,
þó annarsstaðar á landinu séu
gefnar 16—18 kr. fyrir fatið. Það
er með öðrum orðum: Þeir eru
búnir að taka af okkur næstum
hálfa lifur“.
Fleira er í þessari grein, sem
varpar skýru ljósi yfir kjör há-
seta á botnvörpungunum á þess-
um árum. Þess má geta, að grein
in vakti enga sérstaka athygli.
þegar hún kom út, því hún sagði
ekki annað en það, sem þá var
Núverandi stjórn félagsins, frá vinstri: Óli Bardal, Pétur Thorarensen, Sigfús Bjarnason, Jón
Sigurðsson, formaður. Kristján Jóhannsson og Jón Helgason. Á myndina vantar Hilmar Jónsson,
sem er veikur, Pétur Sigurðsson, sem er erlendis, og Karl E. Karlsson, sem er á sjó.
Sjómannafélag Reykjavíkur
á hálfrar aldar af mæli í dag
alkunna. Um vinnubrögðin far-
ast „háseta“ svo orð:
„Þegar bærileg er tíð, er alltaf
verið að fiska, og eins og margir
vita, eru engin vökuskipti á þess
um skipum á fiskiríi, heldur
standa allir í einu. Ef lítið fiskast,
geta menn oft haft nægan svefn,
en þó allt í smáskömmtum, t.d.
oft ekki meira en 1 klst. í einu,
og þykir það gott, en svo fer að
fiskast meira og þá fer nú að
versna í því, nú líður fyrsti sól-
arhringurinn og svo annar, að
ekki fær maður að sofna, en á
þriðja sólarhringnum eru menn
oftast látnir sofa eitthvað lítið.
Ég veit, að fólki úr landi myndi
oft bregða í brún að sjá þessa
menn dragast áfram í fiskkös-
inni, eins og þeir væru dauða-
drukknir, og undir eins og þeir
setjast niður að borða, eru sum-
ir steinsofnaðir með nefin ofan í

Nokkrir af stofnendum félagsins, sem gerðir voru heiðursfélagar á 25 ára afmæli þess. I fremri röð, frá vinstri: Jón Kristmunds-
son, Björn Jónsson, Árni Sigurðsson, Hjörtur Guðbrandsson, Maríus Pálsson, Jón Guðnason, Björn Blöndal Jónsson, Eggert Páls-
son. I aftari röð, frá vinstri: Jóhann Þorieifsson, Jón Páisson, Vilhjálmur Bjarnason, Jón Bach, Egill Ólafsson, Sigurjón Jónsson,
Baidvin Einarsson, Eiríkur Þorsteinsson, Þórður Sigurðsson og Jón Jónsson.
diskunum sínum. Svona geta full
frískir menn, á bezta aldri, orðið,
þegar búið er að ofbjóða þeim
með vökum og vinnu. Nú er hætt
að toga, og segir þá skipstjórinn,
áður en hann fer niður að sofa:
„Þið gerið svo að þessum fáu
bröndum piltar“. Þessar „fáu
bröndur" eru þá oft 6-—8 þúsund
fiskar, og það endist mönnum,
eins og þeir eru nú á sig komnir,
vanalega 8—10 tíma, og veit eng
inn nema sá sem reynt hefur,
hvað menn taka út í þessari síð-
ustu skorpu, eru þá líka oft
komnir 60—70 tímar frá því
menn hafa sofið eða hvílt sig.
Nú fær maður að sofna, vana-
lega í 5—6 tíma, svo byrjar
sama skorpan aftur, en þá er
maðúr orðinn úthaldslaus og þol-
ir ekki að vaka jafnlengi næst, af
því hvíldin var ekki nógu löng
sem menn fengu fyrst. Sumir
skipstjórarnir eru nú farnir að
sjá, að þeir hafa helberan skaða
af að láta menn vaka svona mik
ið, og eru það einkum þeir eldri
og reyndari, en sumir eru ennþá
svo blindir og hrokafullir, að þeir
hvorki sjá þetta né vilja sjá. Sér
og útgerðinni til miikls tjóns
láta þeir menn vaka þangað til
þeir eru orðnir ónýtir til vinnu
og dragast áfram með veikum
mætti, af eintómri undirgefni og
hlýðni, því þeir vita sem er: ef
einhver gengur (að skipstjóra
dómi) lakar fram en anhar, þá
má hann bú.ast við að fá að
„taka pokann sinn“ og fara í land
við fyrsta tækifæri, en þá er
hræðslan við atvinnuleysi, þegar
í land er komið, svo menn eru
eins og milli steins og sleggju,
þeir kjósa heldur að láta pína sig
og kvelja, heldur en að fara á
vonarvöl. Þetta vita líka skip-
stjórarnir. Þeir geta alltaf fengið
menn, hvernig sem þeir haga sér
við þá þegar út á sjóinn er kom-
ið“.
Svona var ástandið á botn-
vörpungunum 1913. Kjör háseta
Framhald af bls. 19