Morgunblaðið - 12.12.1965, Page 17

Sunnudagur 12. étes. 1965
MORGUNBLAÐIÐ
17
Allir ánægðir
Það ber ekki oft við, að allir
séu hér ánægðir með ákvarðanir
stjórnarvalda. Svo virðist þó nú
vera um kaupin á Skarðsbók. —
Játa skal, að stöðugt verður að
taka ýmsar ákvarðanir, sem þess-
ari eru afdrifaríkari. Skarðsbók
er fremur metin sökum aldurs og
ytri búnaðar en efnis. En almenn
ingur taldi þegar í stað, að þjóð-
armetnaður krefðist þess, að
ikaupin væru gerð. Út af fyrir sig
var ekki æskilegt, að fyrirfram
væri vitað, að íslendingar ætluðu
sér að ná í bókina. Yfirvofandi
hætta var á að slíkt mundi
hækka verð hennar verulega.
Þess vegna urðu þeir, sem úr-
slitaráðin höfðu, að láta fálega
og gera í kyrrþey ráðstafanir til
að handritið gengi okkur ekki úr
greipum. Oft er hyggilegra að
hafa fá orð fyrirfram, en búa svo
um í verki, að líklegt sé, að gott
tnál nái fram að ganga. Metnað-
ur allra íslendinga er hinn sami
urn varðveizlu þjóðernisins. Allir
telja sitt höfuðstolt að heiðra það
og efla. Um hitt má endalaust
deila, hvernig það verði bezt
.gert. Þrátt fyrir allar hrakspár,
er íslenzk menning nú í meiri
blóma, en nokkru sinni fyrr. —
Reynslan ætti fyrir löngu að
vera búin að kenna mönnum, að
brígsl um óþjóðhollustu vegna

Ljósmyndin er tekin um hádegisbilið sl. þriðjudag í trjágarði hússins við Möðruvallastræti
8 á Akureyri. (Ljósm. Mbl. Sv. P.)
REYKJAVIKURBREF
Það þarf mikíð óraunsæi til að
trúa því, að Frakkar hafi sjálfir
sigrað í síðustu heimsstyrjöld
eða treysta stórveldisdraumum
þeirra nú.
ágreinings um léiðir í þessum
efnum, eiga sér enga stoð.
Unni Danmörku -
elskaði frelsið
í fáum bókum, sem hér á landi
hafa verið gefnar út, er hollara
Jestrarefni en í bókaflokkinum
„Merkir íslendingar“. Þar er
safnað sögum merkra íslendinga
frá öllum öldum. Þessir menn
höfðu mjög mismunandi skoðan-
ir, og ýmsir þeirra deildu hart í
lifanda lífi. Þeir voru mismun-
nndi miklir menn, en um hverja
þeirra verður með réttu sagt, að
þeir hafi ekki verið góðir íslend-
ingar?
f því bindi „Merkra íslend-
inga“, sem nú er nýkomið, er
hlutur dr. Jóns biskups Helga-
sonar einna mestur. Jón Helga-
son fór aldrei dult með það, að
hann unni Danmörku. Um það
bera glöggt vitni orð, sem dr.
Eiríkur Albertsson hefur í ævi-
Sögunni eftir Jóni sjálfum:
„Hve eru mér ógleymanlegar
þær stundir, er við héldum suð-
ur sundið og ég sá í fyrsta skipti
á ævinni hina fögru Sjálands-
strönd á hægri hönd. Mér fannst
þá sem ég hefði aldrei litið neitt
jafnfagurt á ævinni, og get í
rauninni ekki komið orðum að
þeirri hrifningu, sem gagntók
sálu mína þennan síðasta áfanga
ferðar minnar. Og þó margt hafi
breytzt þar við ströndina síðan,
hef ég aldrei ferðazt þar um slóð-
ir án þess að lifa upp aftur til-
finningarnar, er gagntóku sálu
tnína þetta fyrsta sinn, er ég
sigldi suður Eyrarsund.“
Jón Helgason dvaldi 6 ár við
Kaupmannahafnarháskóla og
varð fyrir miklum áhrifum af
danskri menningu. Þau áhrif
högguðu ekki dálæti hans á ís-
lenzkri kirkjusögu, og fáir nú-
tímamenn hafa gert meira til
þess að kynna íslenzkum almenn
ingi ævi ýmissa fyrri tíðar
manna hérlendra en dr. Jón. f
guðfræðinni vann hann stórvirki
með því að marka hérlendis nýja
Btefnu. Þá stefnu lærði hann að
meta suður í Þýzkalandi, enda
var hún algjörlega andstæð
þeirri, sem þá var ríkjandi í Dan
mörku og honum hafði verið
kennt þar, að ein væri leiðin til
sáluhjálpar. Eftir orðum Jóns
sjálfs var það fyrst og fremst
frelsishugur hans, sem réði
Laugard. 11, des.
stefnubreytingunni. Með henni
vann hann meira afrek í þágu
frjálsrar hugsunar og vísinda-
legra rannsókna á íslandi, heldur
en flestir núlifandi menn gera
sér grein fyrir.
Nú nokkrum áratugum síðar,
þykir mönnum ótrúlegt, að deilt
skuli hafa verið — og deilt hart
— um meginatriði þess sem hann
hélt fram.
„Spurðist aldrei
hér í heimi46
í þessu bindi „Merkra fslend-
inga“ er ekki einungis ítarleg
ævisaga dr. Jóns biskups Helga-
sonar sjálfs, eftir dr. Eirík Al-
bertsson, heldur einnig tvær ævi-
sögur eftir sjálfan hann um Jón
Ögmundsson helga og Skúla
Gíslason, prófast á Breiðabóls-
stað. Við lestur þeirra rifjast upp,
að dr. Jóni var ekki sérlega sýnt
um að skrifa útúrdúralaust, ein-
falt íslenzkt mál. Á setningaskip-
an hans er oft dansk-þýzkur
bragur. Sannleikurinn er sá, að
þrátt fyrir stöðugt suð um vax-
andi erlend áhrif, þá tala menn
og rita nú almennt betri íslenzku
en flestir gerðu fyrir einni kyn-
slóð. Fróðleikur Jóns Helgasonar
bætir margfaldlega upp það, sem
mönnum nú kann að þykja á
skorta í framsetningu, enda er
þar ætíð um smekksatriði að
ræða. Ómetanlegt er það, sem dr.
Jón hefur eftir séra Skúla á
Breiðabólsstað:
„Það spurðist aldrei hér í
heimi, að nokkur maður hrökkl-
aðist inn í himnaríki af óttanum
við helyíti."
Þann boðskap kunni hinn frjáls
huga kirkjuhöfðingi, dr. Jón
Helgason, vissulega að meta. At-
hafnaleysi, sem sprettur af þræls
ótta, horfir til lítilla heilla. Svo
hefur a.m.k. löngum reynzt í ver-
aldlegum efnum.
„Svo lítill var ég
ekki“
Frelsið hefur hvarvetna reynzt
frumhvöt framfara. Valdboð geta
um skeið haldið mönnum í skefj-
um, en til varanlegrar framþró-
unar þarf skilning og ástundun
sem allra flestra. Stundum halda
menn, að hraðast sé hægt að kom
ast áleiðis með valdbeiting og
yfirlæti. Hitt er miklu heilla-
drýgra til lengdar, að reyna að
sannfæra menn með rökum, þó
að langan tíma kunni að taka og
margt fari um sinn öðruvísi en
æskilegt væri. En þá verða menn
einnig að þora að segja sann-
færingu sína við hvern sem er
og verða ekki að gjalti, þó að á
móti blási. Alveg eins og Lúðvík
Kristjánsson segir í skemmtilegri
ævisögu Þorvalds Jakobssonar,
prests í Sauðlauksdal:
„Einhverju sinni var haft á
orði, að síra Þorvaldur hefði ver-
ið mjög elskaður og dáður af
öllum, en þá varð honum á að
svara: „Ég var aldrei mikill karl,
en svo lítill var ég ekki, að öll-
um þætti vænt um mig“.“
De Gaulle, Frakklandsforseti,
er einn þeirra, sem ætíð hefur
þorað að taka ákvarðanir þegar
hann taldi nauðsynlegt, þótt
hann .yissi, að þær mundu verða
til þess, að öllum þætti ekki vænt
um hann. Því merkilegra er, að
hann sýnist hafa fengið þá sann-
færingu, að sjálfur væri hann
ekki aðeins óskeikull, heldur
væri fylgi hans meðal frönsku
þjóðarinnar óbrigðult.
„Aðvörtm rétt
fyrir slys
Um de Gaulle má segja svip-
að og á sínum tíma var sagt í
þingvísu um íslenzkan hefðar-
mann, að þar væri:
„kaldhæðinn egypzkur örlaga-
sfinx,
eins og aðvörun rétt fyrir slys.“
Vist er það, að sjálfur hefur
de Gaulle nú fengið „aðvörun
rétt fyrir slys“. Allar líkur benda
til þess, að yfirgnæfandi meiri
hluti franskra kjósenda muni,
áður en yfir lýkur, kjósa hann
fyrir forseta að nýju, og hafi ætíð
ætlað að gera það. En veruleg-
ur hluti kjósenda, og sjálfsagt
fleiri en úr því létu verða, hafa
talið, að hann þyrfti aðvörun.
Allt í senn vegna elli, yfirlætis
og skoðana. i'rúlega hafa skoð-
anirnar þó ráðið mestu. Ætíð var
með ólíkindum, að meirihluti
Frakka vildi láta einangra sig
með þeim hætti sem de Gaulle
stefndi að. Auðvitað skilja frjáls-
huga Frakkar jafnt og aðrir íbú-
ar Vestur-Evrópu, að án þess ör-
yggis, sem bandalagið við Banda-
ríkin veitir, þá er frelsi þessa
heimshluta í yfirvofandi hættu.
Traustyfirlýsing á
Atlantshafsbanda-
lagið
Þegar de Gaulle tók í sumar
að ráði að fjandskapast við At-
lantshafsbandalagið varð mikil
gleði á meðal kommúnista hér.
Ummæli de Gaulle voru raunar
mun linari en ætla mátti eftir
því, sem sumir lögðu út af þeim.
Það skiptir þó ekki máli I þessu
sambandi. Þau voru nógu slæm
samt, fróðir menn höfðu sagt
fyrir, þ. á m. franskur fyrirlesari
hér fyrir tveimur til þremur vik-
um, að de Gaulle mundi bíða
verulegan hnekki við forseta-
kosningarnar, einmitt vegna þess-
ara ummæla.
Með sama hætti kom í ljós í
þýzku kosningunum, að Erhard
kanzlari og Schröder utanríkis-
ráðherra styrktu stöðu sína ein-
mitt af því, að þeir fóru ekki
dult með, að þeir treystu meira
á styrkleika Bandaríkjanna en
stærilæti de Gaulle.
Einstaka menn vildu einnig í
fyrstu skýra úrslit kosninganna
í Noregi á þá leið, að Verka-
mannaflokkurinn norski hefði
tapað vegna óánægju vinstri
arms hans með utanríkisstefnu
Lange. Lange hefur ætíð verið
einn af eindregnustu styrktar-
mönnum Atlantshafsbandalags-
ins. Sjálfir segja forystumenn
Verkamannaflokksins norska allt
aðra sögu. Þeir segja fylgisaukn-
ingu Sósíalíska þjóðarflokksins
ekki hafa haft nein úrslitaáhrif á
sigur núverandi stjórnarflokka.
Verkamannaflokkurinn mundi
hafa tapað, þó að hann hefði feng
ið til viðbótar það fylgi, sem Sós-
íalíski þjóðarflokkurinn fékk. At-
kvæðaskipting annarsvegar milli
núverandi stjórnarflokka inn-
byrðis og hinsvegar þeirra og
Verkamannaflokksins, ásamt kjör
dæmaskipuninni, sem Verka-
mannaflokkurinn sjálfur setti á
sínum tíma, hafi ráðið úrslitum.
Forystumenn Verkamannaflokks
ins telja þess vegna síður en svo,
að úrslitin muni leiða til breyttr-
ar afstöðu flokks þeirra til At-
lantshafsbandalagsins. í stjórnar
andstöðu leggja þeir sömu á-
herzlu á einingu í utanríkismál-
um og þeir áður gerðu.
Rétt hugsun
Rétt er það, sem stundum er
sagt, að æskilegt er, að oftar
væri talað um meginstefnu í wi-
anríkismálum á Alþingi íslend-
inga. Óneitanlega er of miklum
tíma þingsins varið í einskisvert
karp um efnahagsmál. Ekki
vegna þess, að þau séu ekki um-
ræðuverð eða þurfi skýringa við.
En stöðug endurtekning hins
sama ár eftir ár gerir alla leiða
og verður til þess, að almenning-
ur hættir að hlusta og fylgjast
með því, sem sagt er. Þess vegna
má segja, að þó að tilefnið væri
rýrt, þá hafi verið hollt að fá þær
umræður um embættaveitingar,
sem urðu á dögunum. Þar liggja
meginatriðin svo ljóst fyrir, að
allir, sem vilja geta auðveldlega
áttað sig. Undanfarna daga hefur
mátt lesa eftirhreytur þessara
umræðna í Þjóðviljanum og Tím
anum. Þær eftirhreytur eru í
sjálfu sér ekki merkilegar, en
sýna þann rangsnúning hugsun-
arinnar, sem alltof oft einkennir
tal þessara blaða og raunar
þeirra þingmanna, sem á sama
máli eru.
Þjóðviljinn telur, og Tíminn
tekur undir þá fjarstæðu, að mót
setning felist í því að halda fram,
að einstakt réttarhneyksli hafi
verið að setja samtímis frá meiri
hluta Hæstaréttar undir því yfir-
skyni, að annar dómarinn var
68 ára en hinn 67, og segja, að
hæpið hefði verið að setja 62—
63 ára gamlan mann í eitt um-
svifamesta embætti landsins. —•
Allir sjá, að það er sitt hvað,
að vera einn af þremur eða
fimm hæstaréttardómurum, eða
að eiga að veita forstöðu um-
svifamesta bæjarfógeta- og sýslu
mannsembætti landsins. Hvorki
kommúnistar né Framsóknar-
menn reka yfirleitt sína eigin
trúnaðarmenn t.d. í verkalýðs-
félögum eða kaupfélögum frá,
þótt þeir séu nokkuð við aldur.
En ef þeir eiga að velja menn
að nýju í hinar umsvifamestu
framkvæmdastöður, þá velja þeir
ýmist unga menn eða miðaldra.
Sjáum t.d. forstjóra SÍS og Kron
og framkvæmdastjóra eða ráðs-
menn Alþýðusambands og Dags-
brúnar.
Hlálegt er og að heyra þá, sem
ætla af göflunum að ganga yfir
því „siðleysi", að í sýslumanns-
embætti var valinn maður, sem
þeir viðurkenna vel hæfan til
starfsins, telja það fullnægjandi
skýringu á því, að Magnús Guð-
mundsson var ekki skipaður í
Hæstarétt 1935, að þeir, sem vald
ir voru, hafi einnig verið hæfir!
Hvað er þá orðið úr „siðleys-
inu“ nú?
Yfir engu máli
minni leynd
Um þetta embættisveitingamál
þarf ekki fleiri orð. Að þessu
sinni er hér einungis á það
minnzt til þess að sýna fram á
hinar furðulegu rökleysur, sem
gagnrýnendurnir leyfa sér að
hafa í frammi og ætla almenn-
ingi að gleypa við. Þegar svo er
farið að í einföldum málum, sem
allir, er um þau vilja hugsa, geta
gert sér grein fyrir, hvernig
halda menn þá, að sé farið í flókn
um málum, sem raunverulega er
erfitt að skilja? Endalaust er
haldið áfram að óvirða almenn-
ing með hinum örgustu fjarstæð-
um.
Nú er því t.d. haldið fram, að
óskaplegt leynimakk haf. átt sér
stað í sambandi við undirbúning
virkjunar Þjórsár og samninga
um stóriðju, sem er forsenda
virkjunarinnar. Sannleikurinn er
sá, að ekkert stórmál hefur fyrr
eða síðar verið hér til meðferðar
þar sem þess hefur verið eins
vandlega gætt, að stjórnarand-
stæðingar gætu fylgzt með und-
irbúningi málsins í öllu, smáu og
stóru, er þýðingu hefði. Fjarri
fer og, að samningsgerð sé enn
lokið. Segja má, að vel sé á veg
komin tillögugerð um samninga,
sem réttir aðilar, þeir, sem úr-
slitaráðin hafa, taka að lokum á-
kvörðun um með þeim hætti,
sem lög og reglur segja til um.