Morgunblaðið - 31.12.1965, Page 10

MORCUNEliAÐIÐ
Föstudagur 31. des. 1965
10
Þá linast þjáningarnar og ykkur líður
betur á sálinni
ÞAÐ er harla erfitt að imvnda
sér, að maðurinai, sem situr á
móti mér í hlýju kamesi að Ási
við Sólvallagötu, verði níræður
á morgun; það er kímniglampi í
augum hans, er hann rifjar upp
minningar frá löngu liðnum dög-
um og heiðríl jan í svip hans á
ekkert skylt við elli og hrörnun,
þvert á móti. Samtal okkar er
aldrei formlegt né þvingað, þótt
hér ræðist við annars vegar
löngu þjóðkunnur fræðimaður og
félagsmálaskörungur og hins
vegar ungur maður, snauður að
lífsreynslu.
Það er raunar mjög viðeig-
andi, að sr. Sigurbjörn Ástvaldur
Gíslason skuli fæddur á nýárs-
dag, hann veitti nýjum straum-
um inn í flest þau mál, er hann
kom nærri, í fylgd með honum
var ferskur gróandi nýs tíma.
Mér er næst að halda að sr.
Sigurbjörn sé fordómalausasti
maður sem ég hef fyrirhitt, hitt
er annað mál, að hann hefur af-
dráttarlausar skoðanir á hverjum
hlut og hikar aldrei við að láta
þær í ljós.
Sr. Sigurbjörn er kominn af
öndvegishöidum á Norðurlandi
og afsprengi gamalgróinnar
bændamenningar þar. Frá upp-
hafi hefur það verið hans hjart-
ans mál, að prestar fylgdust með
nýjum tíma og nýjum viðhorfum.
Hann hefur samið og gefið út
fjölda kristilegra rita og bækl-
inga fyrir kennimenn og alla
sína löngu æfi starfað heilshugar
að kristindóms- og mannúðarmál
um og hlotið fyrir þau störf marg
víslegar viðurkenningar bæði
heima og erlendis. Ungur að áð-
tim fékk hann senda orðu frá
Ungverjalandi en hann skrifaði
um frelsisbaráttu Ungverja á sín
um tíma í íslenzk og erlend blöð.
Hér heima hefur hann fengið
fjölda viðurkenninga, það verður
að geta þess í þessum inngangi,
bví ekki vildi sr. Sigurbjörn
ræða um það sjálfur. Hann var
ritstjóri og í ritnefnd tímarits-
ins Bjarma, um 29 ára skeið, for
maður barnaverndarráðs um all-
langt skeið, formaður kristniboðs
sambands íslands frá stofnun
þess, einn af stofnendum Elli-
heimilisins Grundar og er enn
þrátt fyrir háan aldur prestur
elliheimilisins. Hann er og frá-
bær starðfræðingur ðg hefur
samið reikningsbók í sex heft-
um. Hann hefur gegnt fjölmörg
um trúnaðarstörfum fyrir I.O.G.
T. og verið formaður Umdæmis-
stúkunnar nr. 1., og er þó margt
ótalið.
Sr. Sigurbjörn hefur lifað við-
burðarríka æfi og það hefur stað-
ið styr um hann eins og flesta
íslenzka athafna- og gáfumenn.
Við skulum rvú gefa honum orð-
ið.
ÆSKUÁRIN
— Fyrst man ég eftir mér
fimm ára gömlum strákling í
Glæsibæ í Víkurtorfu í Skaga-
firði þeirri sveit, sem skapar-
inn af örlæti sínú hefur veitt
ílesc sem fagurt má teljast. Á
þessum barnsárum flutti ég að
Neðra-Ási í Hjaltadal með for-
eldrum minum Gísla Sigurðssyni
bónda og Kristínu Björnsdóttur.
Það var jafnan gestkvæmt á
Neðra-Ási og mikið líf í tuskun-
um. Skagfirðingar voru þá og
eru veitult og hjálpsamt fólk,
þrátt fyrir nokkra fátækt fyrr á
árum. A uppvaxtarárum mínum
hafði fóik, sem nánast var kom-
ið á vonarvöl, verið sent til Vest-
urheims, þess lands þar sem
smjörið átti að drjúpa af hverju
strái, og lífsskilyrði voru álitin
ólíkt betri en hér. Reyndin varð
því miður oft allt önnur. Margt
af þessu fólki fór sárnauðugt og
grátandi. í>að er jafnan erfitt að
vera rifinn úr tengslum við sín-
ar æskustöðvar og heimabyggð
og beinlínis rekinn út í óvissuna.
Það veit enginn hve sárt það er,
nema sá sem reynir. Ég get skýrt
frá því til gamans, að til varnað-
ar því að draugar færu með
þessu fólki vestur um haf var
skyggn maður fenginn til að
standa á bryggjunni og skyrpa
á eftir fólkinu. Það gerði hann
svikalaust því hann fékk þóknun
fyrir. Er ég fór til Manitöba á
árunum hitti ég þar nokkra
menn úr Hjaltadalnum. Þeir
undu þar sæmilega sínum hag,
en spurðu margs um ástandið
hér heima.
— En svo við höldum okkur
við mitt lífshlaup, þá var oft
gaman á æskuárunum og margs
að minnast. Nokkurn skugga bar
iþó á, því ég var heilsulaus og
oft veikur. Kristín móðir mín,
sagði einhverntíma, að ég hefði
eitt sinn verið mjög þungt hald-
inn af kíghósta og að því kominn
að kafna. er inn úr dyrunum snar
aðist smáskammtalæknir þar úr
sveitinni og er hann sá mig,
sagði hann:
— Hvað er að barninu? Fáðu
mér barnið, og þreif mig úr
fangi móður minnar og hellti
einhverju ofan í mig. Móður mín
taldi það fullvíst, áð þetta hefði
bjargað lífi mínu. Þessi lífgjafi
minn var Jónas í Hróarstungu.
Ég minnist þess einnig, að eitt
sinn er ég var að leik í sterku
sólskini, fékk ég sólsting og
hafði að sjálfsögðu ekki hug-
mynd um það þá. Ég heyrði ein-
kennilegar raddir og svimi kom
yfir mig. Ég fór þá til hinna
barnanna og talaði við þau og
þá hvarf þessi tilfinning. Mér
þótti þetta næsta kynlegt Og í
óvitaskap mínum reyndi ég að
fá þetta aftur og það tókst nokkr-
um sinnum. Ég segi frá þessu
vegna þess, að í sambandi við
sólsting stendur mesta trúar-
reynsla mín. Ég var þá á ferð
einn og ríðandi yfir Heljardals-
heiði í miklum hita. Ég fékk þá
sólsting svo heiftarlegan, að ég
hélt að ég mundi missa vitið. Þá
var tveggja klukkutíma reið tii
næsta bæjar en eins klukkutíma
reið til þess bæjar sem ég kom
frá og sneri ég strax við. Þegar
ég kom að Stóruvörðu þar á heið
inni fór ég af baki og kraup og
bað til guðs um að hann tæki
þessar þjáningar frá mér. Svo
brá við að sólstingurinn hvarf
með öllu og hef ég aldrei fengið
hann síðan. Þetta sýnir gleggst,
að ef guð bænheyrir menn gefur
hann oft mikið meira en beðið
er um.
— Annað atvik úr æsku er
mikil áhrif hafði á mig skeði
í einni kirk-juferð. Þá Stti að
ferma, en ég var ekki kominn á
fermingaraldur. Er ég kom inn
I kirkjuna með foreldrum mín-
um settumst við framarlega.
Prestur við þessa guðsþjónustu
var Pálmi Þóroddsson og er hann
kom auga á mig, sagði hann:
„Fyrst ætla ég að tala við
eldra fólkið. síðan við börnin og
loks við fermingarbörnin“. Mér
þótti mjög vænt um þetta, því
þá töluðu þeir, sem eldri voru
aldrei við börn undir fermingu,
nema sérstakt bæri við. Ég hitti
sr. Pálma 50 árum seinna og þá
þakkaði ég honum þessi orð.
— Menn lifðu mikið með hest-
unum í Skagafirði, enda voru
þeir veigamesta samgöngutækið
milli byggða þá. Ef maður sá
stúlku á hesti, sem ungur maður
hafði léð henni var á það litið
sem væntanlega trúlofun þeirra,
hesturinn var nokkurskonar trú-
lofunarhringur!
Séra Sigurbjörn Ást-
valdur Gíslason við mál
verk af konu sinni, Guð-
rúnu heitinni Lárusdótt
ur alþingismanni og rit-
höfund. Myndin er tekin,
að Ási sl. þriðjudag.
(Ljósm. ól. K. M. Mag.)

Rætt við Sigurbjörn Á. Gíslason níræð-
an. sem á 69 ára stúdentsafmæli í vor
í LATÍNUSKÓLANUM
— Ég var sextán ára gamall,
er ég hélt ríðandi áleiðis til
Reykjavíkur til náms í Latínu-
skólanum þar. Það fyrsta sem ég
tók eftir hjá skólapiltum var
bölvið og latínusletturnar. Opn-
aðist þarna nýr og framandi
heimur fyrir mér. Er ég settist
í skólann var sagt við mig: „Nú
ertu fínn maður og mátt ekki
láta sjá þig með verkamönnum
eða sjómönnum“. Ég hafði ekki
áður kynnst mannamun, því ég
er alinn upp við hjálpsemi við
hvern sem er, og eilífar gjafir.
Bjöm ólsen var þá rektor í
Latínuskólanum en Jón Þorkels-
son var nýhættur. Björn þótti
strangur og ógætinn kennari en
ég vissi að hann var það ekki
og get sagt dæmi því til sönnun-
ar. Það bar til í kennslustund
hjá einum kennaranum, sem
ekkí var allskostar klár í sínu
fagi, að piltur á neðsta bekk,
sem kallaður var, tóku upp þá
iðju að rífa þorskhausa. Kenn-
arinn sá til þeirra og taldi þetta
ósvífna móðgun við sig, sem það
og var, og rauk þegar á dyr.
Björn kom inn skömmu seinna
ofsareiður og sagði, að réttast
væri að loka bekknum. Piltarnir
urðu mjög hræddir, sem vonlegt
var, var næstum því liðið yfir
einn þeirra. Þá stóðu upp piltarn-
ir í efsta bekk og sögðu, að um-
ræddur kennari kynni ekkert í
sínu fagi og sögðust treysta sér
til að „reka hann á gat“ hvenær
sem þeim byði svo við að horfa,
og Var þetta laukrétt hjá þeim.
Þessir piltar voru mestu gáfna-
ljósin í bekknum svo það kom
hik á Björn, en síðan sagði hann:
„Þið eigið nú aðeins einn mán-
uð tii stúdentsprófs og þetta til-
stand er mjög raunalegt. Við
skulum semja, drengir: Þið sjáið
um að kennarinn hafi vinnufrið
og þið ljúkið prófi á tilsettum
tíma“. Þótti þetta vel að farið
hjá Ólsen.
Annars var rólegt hjá okkur
í Latínuskólanum á þessum ár-
um. Ég man aðeins eftir einu
atviki, þegar skólapiltar gerðu
uppsteit. Það var þegar bænadag
urinn var tekinn af okkur en
hann var frídagur okkar og hon-
um vildum við ólmir halda. En
það rættist vel úr því.
— Úr Latínuskólanum fór ég
í Prestaskólann og útskrifaðist
þaðan árið 1900. Þar kenndi mér
meðal annars Jón Helgason síðar
biskup og fleiri ágætismenn. Það
má geta þess til gamans, að við
erum aðeins þrír núlifandi ís-
lendingar, sem tókum stúdents-
próf fyrir aldamót; Karl Einars-
son, fyrrverandi bæjarfógeti í
Vestmannaeyjum, sem er okkar
élztur stúdent. tók prófið 1895,
Halldór Júlíusson fyrrverandi
sýslumaður Strandasýslu og ég,
sem tók stúdentspróf vorið 1897.
Jón Helgason hvatti mig til að
fara til Danmerkur að loknu
námi í Prestaskólanum, sem ég
og gerði. Fór ég á heimili hjá
dönskum presti, Skovgaard Peter
sen, mesta heiðursmanni. Margir
voru þá undrandi og hneykslaðir
á Petersen að taka inn á barn-
margt heimili sitt íslenzkan
kandídat, því það var útbreidd
skoðun, að allir íslenzkir kandí-
datar væru drykkjumenn! Ég
hygg þó, að fólk þetta hafi fljót-
lega skipt um skoðun.
Þegar ég kom aftur til íslands
hóf ég kennslu í Kvennaskól-
anum og kenndi þar um nokk-
urt skeið. Þá bannaði Þóra Mel-
sted skólastýra, stúlkunum að
kalla mig Ástvald eins og allir
gerðu, en kalla mig þess í stað
Sigurbjörn. Seinna nafnið hefur
greinilega verið þeim feimnis-
máL Árið 1915 byrjaði ég að
kenna í Vélskólanum og var þar
við kennslu í 29 ár.
Ég komst fljótlega að raun um
er ég byrjaði að tala við og
kynnast prestum hér heima, að
allan þorra þeirra var bókarlaus
og hófst ég þá handa um að út-
vega þeim kristileg rit og bækur.
Þetta geri ég að vísu enn þann
dag í dag þótt í smærri stíl sé.
Ég hafði alltaf mikinn áhuga
fyrir stærðfræði og samdi reikn-
ingsbók, sem út kom í sex heft-
um.
— Eiginkonu minni Guðrúnu
Lárusdóttur kvæntist ég 1902.
Hún var mikil gáfu- og hæfileika-
kona, var meðal annars lands-
kjörinn þingmaður í átta ár og
var önnur aiþingiskonan á Al-
þingi íslendinga. Hún var einnig
afkastamikill rithöfundur og
nutu skáldsögur hennar mikilla
vinsælda á sínum tíma. Það var
dapurt árið, sem hún dó og til-
drögin að dauða hennar hryggi-
leg. Hún drukknaði í Tungu-
fljóti árið 1938 ásamt tveimur
uppkomnum dætrum mínum. Það
voru erfiðir tímar og til að létta
á sálu minni heimsótti ég ekkjur
og talaði við þær og reyndi að
hughreysta þær. Það varð mér
jafnmikil raunabót og þeim.
Má ég ekki spila fótbolta?
— Ég hef ferðast heilmikið
þrátt fyrir aðvaranir lækna og
heilsuleysi, sem á mig hefur sótt
að undanförnu. Einn sona minna
bauð mér að fara til Landsins
helga og Egyptalands fyrir
nokkru. Ég fór sjóleiðis ásamt
öðrum presti og einum kunn-
ingja mínum, þrátt fyrir það að
læknir einn hefði sagt mér, að
hjartað væri ónýtt og ég skyldi
varast alla áreynslu.
„Má ég þá ekki spila fótbolta",
spurði ég, en hann sagði að þetta
væri ekkert spaug, og hefur
vafalaust rétt fyrir sér í því efni.
Nú, ég fór samt og var níu
vikur á stanzlausu ferðalagi og
hresstist mikið. Ég álít að ferða-
lög á sjó, sé einhver bezta heilsu-
bót sem völ er á. Ég mundi fara
til Brazilíu.ef ég fengi einhvern
góðan mann til að fara með mér.
— Ég hefði ekkert á móti því,
að lifa ævi mína upp aftur nema
Framhald á bls. 19.