Morgunblaðið - 16.03.1966, Blaðsíða 15

Miðvikudagur lf. marz 1966
MORCUNBLAÐIÐ
15
Stuölar - strik - strengir
„Ég er skapgeröarleikari"
segir Peter 04Toole, sem
leikur Jesús Krist í
kvikmyndinni „Biblían44
ÞEGAR framleiðendur kvik-
myndarinnar Arabíu-Lawrence
hófu leit að þeim manni, er fá
skyldi aðal'hlutverkið, höfðu
þeir fyrst og fremst eitt í
huga: að finna einhvern leik-
ara, sem væri gestum kvik-
myndahúsanna ókunnur. Eftir
langa leit fundu þeir mann
j sem uppfyllti allar þeirra
j kröfur; írska leikaraiín Peter
J O’Toole. f kvikmyndinni var
* O’Toole kynntur, sem „óþekkt-
| ur“ leikari. >etta var ekki alls-
j kostar rétt, því hann hafði að
| baki margra ára reynslu í leik-
I húsum, er hann fékk hlutverk
eyðimerkurriddarans.
Um það leyti, er reynslu-
myndirnar vegna áðurnefndrar
kvikmyndar voru teknar, starf-
i aði OToole við Shakespear-
leikhúsið í Stratford-on-Avon.
Hann var þá 26 ára gamall og
yngsti leikarinn, er starfað
hafði sem aðalleikari við þetta
merka leikhús. Á þessum tíma
fór hann með stór hlutverk í
þremur Shakespeare leikritum:
j Shylock í „Kaupmaðurinn frá
j Feneyjum", Petruchio í „The
j Taming of the Shrew“, og
Thersites í „Troilus og Cress-
ida“.
Peter OToole kveðst hafa
fest ást á leiklist þegar hann
var sex ára gamll. Á yngri ár-
um starfaði O’Toole, sem blaða
maður við „Yorkshire Evening
News“ í Leeds. Ritstjóri blaðs-
ins var þeirrar skoðunar, að
OToole ætti að verða leikari,
eða að minnsta kosti eitthvað
annað en blaðamaður, því hann
var rekinn. Næstu tvö árin var
O’Toole í kafbátadeild brezka
sjóhersins, en þar vaknaði aft-
ur hjá honum áhugi á leiklist.
Skömmu eftir að hann var
leystur frá herþjónustu, inn-
ritaðist hann í „Royal Aca-
demy of Dramatic Art“ og var
þar við nám í tvö ár.
Fyrsta hlutverk O’Tooles sem
atvinnuleikari, var smáhlut-
verk í leikritinu „The Match-
maker" eftir Thornton Wilder.
Þetta var hjá Old Vic leikhús-
inu. Á næstu þremur árum fór
hann með &3 hlutverk hjá fé-
laginu, þ.á.m. Hamlet, Doo-
little í „Pygmalion“ og Jimmy
Porter _ í „Horfðu reiður um
Öxl“. Árið 1959 var OToole
kjörinn „Leikari ársins“ fyrir
leik sinn í hlutverki her-
mannsins í „The Long and the
Short and the Tall“ í West
End í London. O’Toole er
kvæntur Sian Phil’lips frá
Wales. Hún er leikkona og hef-
ur oft leikið á móti eiginmanni
sínum.
Arabíu Lawrence var ekki
fyrsta hlutverk O’Tooles í kvik
mynd, hann hafði m.a. leikið í
myndinni „Daginn, sem þeir
rændu Englandsbanka“.
O’Toole hafði lengi haft áhuga
á að leika í kvikmyndum og
þegar honum bauðst fyrsta
stórlhlutverkið var hann vel
undir það búinn. Eftir að mynd
in Arabíu Lawrence kom á
markaðinn, var nafn írska leik-
arans á allra vörum og honum
bárust fleiri tilboð um kvik-
myndaleik, en hann gat annað.
Frá því að O’Toole lék Lawr-
ence,. hefur hann leikið hin
ólíkustu hlutverk í eftirtöldum
myndum: „Lord Jim“, „What’s
New, Pussycat?“, „How to
Steal a Million“ og „Becket“,
sem hér var sýnd í vetur. Fyrir
reter OTooie í nintverkl Aru-
biu Lawrence.
skömmu var lokið við gerð
myndarinnar „The Bible", með
O’Toole í aðalhlutverkinu. Leik
stjóri myndarinnar var John
Huston. Um þessar mundir er
Peter O’Toole staddur í Var-
sjá vegna kvikmyndunar á
„Nótt hershöfðingjanna", og í
ráði er að gera nýja „Waterloo’*
Peter O’Toole í hlutverki Krists
kvikmynd, með O’Toole í hlut-
verki Wellingtons og Richard
Burtons í hlutverki Napóleons.
O’Toole kveðst hafa haft
mikla ánægju af að leika kon-
unginn í „Becket“, einkum
vegna þess að þar gafst honum
kostur á að sýna áhorfendum
nýja hlið á leikgáfu sinni.
O’Toole leggur óhemju vinnu í
sérhvert hlutverk. Hann “ er
maður með mikið sjálfsálit, og
og hann segir, að það hafi
aldrei hvarflað að sér, að hann
yrði miðlungsleikari. „Ég er
skapgerðarleikari’* segir
OToole, „og það gladdi mig, að
fá tækifæri í „Becket“ til að
sýna öllum heiminum, að ég
get gert ýmislegt fleira en að
leika bláeygða, gullinhærða
hetju, eins og Arabíu-Lawr-
ence“.
O’Toole hefur sagt svo frá í
sambandi við „Becket“, að
hann hafi heimtað, að meiri-
hlutinn af því, er höfundur
kvikmyndahandritsins hefði
sett inn, yrði strikað út. Það
var gert með samlþykki höf-
undar leikritsins, Jean Anouilh.
Eitt sinn, sem oftar, meðan
á kvikmyndun stóð, voru þeir
O’Toole og Burton staddir á
bjórkrá skammt frá kvik-
myndaverinu. Tahð barst að
Hamlet, sem þeir höfðu báðir
margoft leikið. Þeir komust að
þeirri niðurstöðu, að báðir
voru farnir að hata Hamlet.
Báðir voru við skál, (Iþó ekki
mikið, segir OToole) og stakk
Burton upp úr því, að þeir
skyldu framkvæma þá sjálfs-
pyndingu, að leika Hamlet einu
sinni enn. OToole samþykkti.
Næsta verkefnið var að finna
nothæfa leikstjóra. Þeir voru
sammála um, að Sir Laurence
Olivier og Sir John Gielgud
væru þeir einu, sem til greina
kæmu. En hvor átti að stjórna
hvorum? Samkomulag um það
náðist ekki með góðu og vörp-
uðu þeir því hlutkesti. Úrslit
þess eru ekki kunn, en áður en
ölvíman var runninn af þeim
félögum, höfðu þeir hringt í
„meistarana“ og var sam-
stundis tekin sú ákvörðun, að
Burton léki Hamlet í New
York undir stjórn Gielguds, en
OToole í London undir stjórn
Oliviers. Þetta varð síðar að
veruleika og þóttu merkir leik
listarviðburðir.
Það er dgæti listarinnar sem máli skiptir ,en ekki það hver átti frumhug-
myndina. — George Antheil.
Anna Akmatova
hin aldna skálddrottning
Sovétríkjanna látin
NÝVERIÐ er látin í Moskvu
skáldkonan Anna Akmatova,
76 ára gömul. Hún var frægust
sovézkra skáldkvenna um sína
daga en skáldskapur hennar
var misjafnlega þokkaður af
valdhöfunum og langtímum
saman voru bækur hennar for-
boðin lesning og bannað að
gefa þær út. Undir ævilokin
endurheimti Anna Akmatova
þá virðing og hylli er hún hafði
áður notið og var henni þá
ýmis sómi sýndur bæði í Sovét-
ríkjunum og utan þeirra.
Anna Akmatova gaf út fyrstu
Ijóðabók sina árið 1912 og var
henni vel tekið. En lífið lék
skáldkonuna ungu hart. Árið
1921 var maður hennar, skáldið
N. Gumilev, tekinn af lífi fyrir
meinta aðild að samsæri gegn
bolsjevikkum. Þegar stóðu yfir
„hreinsanirnar“ miklu í stjórn-
artíð Stalins var sonur hennar
tekinn höndum og varpað í
fangelsi og skömmu eftir heims
styrjöldina síðari féll Anna
sjálf í ónáð hjá menningar-
málaráðherra Stalins, Andrei
Ejdanov, sem réðist harkalega
á hana fyrir „borgaralegar til-
hneigingar“.
Á árunum frá 1921 og fram
undir heimsstyrjöldina síðari
áttu ljóð Önnu erfitt uppdrátt-
ar hjá útgefendum en meðan á
styrjöldinni stóð var hún aftur
tekin í sátt En það var aðeins
Anna Akmatova
á efri árum.
um stundarsakir, því eins og
áður sagði féll hún í ónáð aftur
eftir stríðið og var þá rekin úr
rithöfundasamtökum Sovétríkj-
anna.
Anna Akmatova vann fyrir
sér með þýðingum þau ár sem
verk sjálfrar hennar voru á
bannlista. Er Stalin var allur,
varð hún aftur smám saman
persona grata í Sovétríkjunum
og ljóð hennar fóru að sjást
þar aftur á prenti. Þó hefur
eitt frægasta kvæði hennar,
Requiem, aldrei verið gefið þar
út óstytt. Ljóð þetta orti Anna
eftir handtöku sonar síns og
fjallar það um hina angistar-
fullu bið kvenna eftir hand-
teknum eiginmönnum og son-
um.
Er leið fram á ævikvöld
Önnu Akmatovu var hún aftur
tekin í sátt eins og áður sagði
og nú fyrir fullt og allt. Verk
hennar nutu aftur þeirrar við-
urkenningar sem þeim hafði
áður hlotnazt og Anna var hyllt
bæði í Sovétríkjunum og utan
þeirra sem hin aldna skáld-
drottning Sovétríkjanna.
Þess má geta svona innan
sviga, að meðal þeirra bók-
menntagagnrýnenda af yngri
kynslóðinni, sem einna mest
gerðu til þess að veita Önnu
Akmatovu og verkum hennar
uppreisn æru var Andrei Siny-
avsky, sá er fyrir skemmstu
var dæmdur í sjö ára þrælkun-
arvinnu fyrir að hafa smyglað
andsovézkum bókmenntum úr
landi til útgáfu á Vesturlönd-
um.
Anna fékk ferðaleyfi úr landi
í fyiTa að halda til Englands að
veita þar viðtöku heiðursdok-
orsnafnbót við háskólann í Ox-
ford og einnig hlaut hún það ár
virðuleg ítölsk bókmenntaverð-
laun. í Sovétríkjunum kom út
fyrir nokkru safn ljóða hennar
og þýðinga og fékk hinar beztu
viðtökur og seldist upp á
skömmum tíma.
í tilkynningu Tass-fréttastof-
unnar um lát hinnar öldnu
skálddrottningar var eingöngu
fjallað um þau tímabil í ævi
Önnu Akmatovu er hún naut
viðurkenningar og hylli vald-
hafanna en ekki minnzt á hin
mörgu og löngu ár er hún var
í ónáð.
Anna í Paris árið 1911
☆ ☆ ☆
Frá Bretlandi:
Meðal bóka þeirra er telja
má að eigi vísa almenna for-
vitni þetta herrans ár 1966 er
bókin „Zhakov v Bond“, svar
kommúnista við Ian Fleming.
Avvakum Zhakov, söguhetjan
er rússneskur gagnnjósnari og
skapari hans búlgarski rithöf-
undurinn André Gulyashki. í
þessari bók sinni, hinni nýjustu
í sögusafninu um Zhakov, læt-
ur Gulyashki Zhakov komast í
kynni við hetju Ian Flemings —
og lýkur þeim kynnum með ó-
sigri James Bond. Sagt er að
kommúnista hafi furðað stór-
lega á því að brezkur útgefandi
skyldi hafa áhuga á þessari bók
— og það meira að segja Cass-
els, sem gefa út verk erkikapí-
talista á borð við Churchill og
Eden.
Frá Bandaríkjunum:
Síðasta skemmtan banda-
rískra rithöfunda, sem vilja
vekja á sér athygli umfram þá
sem sjálft efni ritverka þeirra
gefur tilefni til, er að byrja
ekki bókina þar sem hefð er að
bækur byrji heldur til dæmis
á blaðsíðu níu og inni í miðri
setningu, eins og Stephen
Schneck gerir í bók sinni „The
Nightclerk". Argir bóksalar
hafa skilað bókinni aftur í
hrönnum til útgefenda, og
kvartað undan svo gallaðri
framleiðslu, en fengið aftur
kurteislegt bréf þar sem segir
að þetta sé með ráðum gert,
svona hafi höfundurinn nú vilj
að hafa bókina.