Morgunblaðið - 16.03.1966, Blaðsíða 17

Miðvíku<3agur 16. marz 1966
MORGUNBLAÐIÐ
17
Lcandbúnaður — Sveitirnar — Landbúnaður
í LJÁRFARIi
AI.I.IR flokkar þurfa að eiga
sína „reiðu, ungu menn“, menn
sem ekki vilja una því sem er,
menn sem hafa margt og mikið
að athuga við ríkjandi venjur
og ráðandi öfl og gagnrýna þau
af fullkomnu hlífðarleysi, óbil-
gjarnir og tiliitslausir, eyrandi
engu því, sem þeim finnst eigi
að veita í rústir svo hægt sé að
byggja á ný.
Þessir ungu reiðu menn eru
nauðsynlegir í öllum samfélög-
um þar sem frjáls hugsun á að
geta þrifist. Og þeir þurfa að
fá tækifæri til að láta skoðanir
sínar í ljós svo að þeir geti sagt
flokki sínum til syndanna.
í Framsóknarflokknum eru
þeir sjálfsagt til þessir menn
eins og annars staðar. En það
ber ekki mikið á þeim hvernig
sem á því stendur. Hins vegar
er innan þess flokks, að því er
virðist, allstór hópur, sem geta
kallast „gamlir gramir menn“
og láta talsvert að sér kveða.
í>eir þurfa oft að koma fram á
ritvöllinn, því að þeim er all-
mikið niðri fyrir. Og nú skyldi
maður ætla að á þeim sannaðist
hið fornkveðna, að „oft er það
gott, sem gamlir kveða.“ En svo
er ekki, því fer víðs fjarri. Það
er ótrúlega lítið á skrifum þess-
arra lífsreyndu manna að græða.
Gremi þessara greinarhöfunda
er mjög augljós. Hún setur svip
sinn á öll skrif þeirra og stend-
ur í vegi fyrir heilbrigðum og
hófsamlegum málflutningi. Og
hún er að vissu leyti mjög skilj-
anleg. Hún á rætur sínar í því,
hve þeir hafa orðið fyrir mikl-
um vonbrigðum með flokkinn
sinn, hve hann hefur brugðizt
þeim, þótt þeir vilji máske ekki
viðurkenna það, hvorki fyrir
sjálfum sér né öðrum. Þeir sjá,
eins og aðrir, hve allt hans ráð
er nú á reiki, allur málflutning-
ur neikvæður. Hann hefur tapað
allri aðstöðu til að hafá áhrif
ó gang mála. Það sem hann ætl-
aði öðrum hefur orðið hlutskipti
hans sjálfs — að „verða utan-
garðs“ og áhrifalaus í landsmál-
unum um margra ára bil.
Og einmitt á því tímabili hef-
ur orðið hvað örust uppbygging
og mestar framfarir í atvinnu-
lífinu og raunar á öllum svið-
um. Aldrei hefur verðmætasköp-
unin verið eins mikil, aldrei hafa
atvinnutækin verið eins mörg og
mikilvirk og aldrei hefur fram-
leiðslan verið meiri, hvorki í
landbúnaði, sjávarútvegi né
jðnaði.
En þjóðinni fjölgar ört og upp-
byggingin verður að halda á-
fram með fullum krafti. Ef stað-
ið yrði í stað, er það sama og
afturför, eins og Jónas kvað.
Þess vegna verður alltaf að huga
að nýjum úrræðum, leita nýrra
viðfangs- og verkefna handa hin-
um ungu, sem eiga að erfa land-
ið. Við erum svo gæfusöm þjóð
eð búa, lítil þjóð, í stóru landi
mikilla möguleika og þá ber
ótvírætt að nota til að gera at-
vinnuhættina fjölbreyttari, svo
eð afkomu-öryggið verði meira,
þjóðartekjurnar árvissari til að
halda uppi menningarlegri sókn
ó öllum sviðrun þjóðlífsins.
Þegar breytingarnar gerast
jafnört og verið hefur hér und-
anfarið, má það bylting kallast
eins og Pétur bóndi í Austur-
koti kemst að orði í grein sinni
hér á síðunni í dag. Það er eðli-
legt að sitthvað geti farið for-
görðum, sem nokkur verðmæti
hafa að geyma og eftirsjón er
eð. Ekki sízt hlýtur sú hugsun
eð gera vart við sig hjá hinum
eldri, vekja sárindi í hugum
þeirra manna, sem jafnframt eru
fullir gremju yfir áhrifaleysi,
Hvað skortir sveitirnar mest?
Til að svara þessari spurningu
lægi ef til vill beinast við að
setja upp einskonar óskalista, og
þá sjálfsagt, að nútíma hætti -—
hugsa í krónum — láta efnis-
hyggjuna ráða.
Víst á efnishyggjan rétt á sér
hér — þar sem verið er að
byggja allt upp frá grunni — í
raun réttri verið að nema land-
ið.
Svo til öll verðmæti sveit-
anna, bæði í byggingum og rækt-
un, eru til orðin á síðustu 30 ár-
um. Hér hefir ekki þróun átt sér
stað, eins og í öðrum menning-
arlöndum — heldur hraðfara
bylting. Það eru því engin und-
ur þótt víða hafi orðið að herða
mittisólina, svo rösklega, sem
gengið hefir verið til verks.
Allir munu sammála um að
án landbúnaðarframleiðslu geti
þjóðin ekki lifað, og þá um leið,
að sú framleiðsla fæst ekki nema
með tilveru sveitanna og þess
fólks, sem þær byggir.
Að visu hafa heyrzt raddir
um að hægt sé að afla þeirrar
vöru með innflutningi, en slíkar
fajáróma raddir eru svo óraun-
hæfar og órökstuddar, að þær
ná ekki eyrum okkar, og því
ekki svara verðar.
En til að byggð haldist í sveit-
unum og fólk uni þar, verður
að tryggja því ekki lakari kjör,
en öðrum þegnum þjóðfélagsins.
Það verðu rað búa við sömu
þægindi og sama öryggi hvað
efni og afkomu snertir.
Það er óréttlátt að það þurfi
að greiða sjálfsögðustu þægindi
— svo sem rafmagn o. fl. — öðru
og hærra verði, en aðrir þegnar
og það er óréttlátt að unglingum
skuli mismunað í fræðslulögum
eftir því hvort þeir eru fæddir
í strjálbýli eða þéttbýli.
Hvað efnahagshliðinni við
kemur, tel ég mest aðkallandi
að fá öruggari og réttlátari verð-
grundvöll fyrir landbúnaðarvör-
ur, en verið hefir. Grundvöll,
þar sem ekki er öllu hrært sam-
an — framleiðsluhlunnind-
um — launatekjum — tilfærslu
milli búgreina o. fl. o. fl. sem
svo að úr verður óraunhæf verð-
lagning.
Þetta öryggisleysi í verðgrund
vellinum hefir orðið til þess, að
bændur hafa ekki getað skipu-
lagt búrekstur og framkvæmdir
sem skyldi en það er einn . af
hornsteinunum undir því, að
hægt sé að byggja upp traustan
landbúnað, sem veitir lands-
fólkinu öryggi.
Vonandi stendur þetta allt til
bóta og margt fleira — ef jafn
ósleitilega verður að unnið og
verið hefir nú um tíma .Morg-
unroðann sjá þeir ef til vill bezt
sem muna aðra tíma og trúlega
hefir aldamótaskáldin ekki
stefnuleysi og gengisleysi flokks
síns, er þeir minnast fornrar
frægðar hans og hann þóttist
þess um kominn að setja and-
stæðinga sina utangarðs í þjóð-
málunum um ófyrirsjáanlegan
tíma. — Það er engin von til
þess að „gamlir, gramir menn“
sætti sig við slíkt. Það hlýtur
að koma í ljós í skrifum þeirra.
Og er það skaði. Þá nýtur sín
ekki lífsreynsla þeirra til já-
kvæðra áhrifa og sú mildi í dóm-
um, sem jafnan er samfara mörg
um æviárum kemst ekki að til
að vekja þá hlýju í hugum hinna
„reiðu, ungu manna“, sem þeir
þeir þyrftu að fá að njóta.
G. Br.
ww ■ > w fwm t-
LANDBUNAÐARSIÐAN baS
Pétur M. Sigurðsson bónda í
Austurkoti í Flóa að svara
spurningunni: HVAÐ SKORT
IR SVEITIRNAR MEST? —
Gerir hann það í meðfylgj-
andi grein.
Pétur er tæpiega sextugur,
Húnvetningur að ætt, stundaði
mjólkurfræðinám í Dan-
mörku, var forstjóri Mjólkur-
stöðvarinnar í Rvík 1938—
54, fluttist þá austur í Flóa og
hefur búið þar síðan. í sveit
sinni hefur hann starfað að
ýmsum féiagsmálum.
Kona Péturs er Sigríður
Ólafsdóttir, skagfirzk. Börn
þeirra eru fimm .Tveir elztu
synirnir eru við háskólanám
erlendis.
dreymt um að svo brátt myndu
hugsjónir þeirra rætast, sem
þegar er orðið á mörgum svið-
um.
En maðurinn lifir ekki á brauði
einu saman.
Skáldið frá Fagraskógi segir
í einu af sínum hátíðarljóðum:
,,Of ísavetur — ornar fátt betur
— allri ætt vorri — en Egill
og Snorri“. Og einnig: „Því lifir
þjóðin, -að þraut ei ljóðin.“
Sveitinnar hljóta — hér eftir
sem hingað til — að verða and-
leg uppspretta þeirrar þjóðmenn-
ingar, sem þarf til að viðhalda
þj óðlífinu.
Engin þjóð getur átt tilveru
nema hún eigi land og tungu.
Það hefur verið orðað svo — að
landið sé þjóðarlíkaminn, en
tungan þjóðarsálin. Hvorttveggja
verður að rækta og hlynna að
— ef þjóðin á að lifa. Þessi rækt-
un getur ekki farið annars stað-
ar fram en í sveitum landsins.
Þaðan er kominn sá eini forni
þjóðarauður, sem vér raunveru-
lega eigum. Slíkt getur aldrei
orðið til í alþjóða-múghyggju
borgarlífsins.
Sveitirnar eru því það fjör-
egg, sem þjóðin öll verður að
sameinast um að varðveita — ef
hún vill halda áfram að vera til
— sem slík. Það er ekkert einka-
mál sveitanna.
Hinir óeðlilega stóru þéttbýl-
iskjarnar landsins, eru að lang-
mestu til orðnir fyrir efnivið,
sem sveitirnar hafa lagt til. Slíkt
útstreymi hlaut að láta eftir sig
sár, sem nokkurn tíma tekur að
græða. Þó verður því ekki móti
mælt, að þeir sem eftir stóðu,
hafa staðið vel í ístaðinu. Það
sýnir hin mikla framleiðslu-
aukning landbúnaðarins, sem
orðið hefir — þrátt fyrir allt.
Það er því líkast, sem hver sá
er eftir stóð hafi gert það að sín-
um metnaði að axla hverja þá
byrði er brotthlaupinn kastaði
af sér og bæta henni við sína.
En þetta varð ekki nema með
því að gera brauðstritið að of
stórum þætti í tilverunni. Og
þegar svo er komið, geta sveit-
irnar ekki gegnt nema hálfu því
hlutverki, sem þeim ber.
Þarna verður að verða breyt-
ing á. Fólkið í sveitunum verð-
ur að geta sjálft sinnt sínum
andlegu hugðarefnum og eiga
sinn tíma frá brauðstritinu jafnt
og aðrar stéttir. Slíkt er nú orð-
ið talin sjálfsögð mannréttindi
allra, og því þá ekki einnig
þeirra, sem harðast leggja að
sér?
Þetta er það, sem ég tel að
sveitirnar skorti nú mest; og á
þessu verður að ráða bót — ef
ekki á verr að fara. Hverjar
leiðir eru þar til, gefst ekki
tækifæri að ræða hér — en það
verður ekki gert með bölsýni
og barlóm, heldur með bjart-
sýni og trú á landið og starfið.
Sveitafólk verður sjálft að leysa
þann vanda, sem og aðra er að
því steðja.
Og vel skal það vera þess
minnugt, að því er trúað fyrir
miklu, par sem það heldur fjör-
eggi þjóðarinnar í hendi sér —
og aðrir skildu hugleiða vel
hverjar afleiðingar það getur
haft að kasta að því steini.
Brúar-nepjan
SIGURBJÖRN skáld Jóhannsson
frá Fótaskinni bjó um tíma á
Hólmavaði í Aðaldal áður en
hann fluttist vestur um haf. —
Handan Laxá, gegnt Hólmavaði
eru svonefndir Hvammabæir,
Presthvammur, Yztihvammur
o. fl.
Sunnar í dalnum, nálægt nú-
verandi Laxárvirkjun er bærinn
Brúar. Það er forn fleirtala af
brú. Stundum, undir vissum veð-
urskilyrðum á vetrum, blæs
kaldur vindur norður dalinn.
Var hann nefndur Brúa-nepja.
Um þann næðing kvað Sigur-
björn þessa stöku:
Gjörn að sjúga hold af hjörð,
hamför nú með ramma,
næðir Brúa-nepjan hörð
norður á búin Hvamma.
Kirkjan og sveitin:
Miðdalur í Árnesþingi
MIÐDALUR mun upphaflega
hafa heitað Laugardalur hinn
neðri og svo er hann nefndur
í kirkjuskrá Páls biskups. Þar
var prestssetur til 1866.
Af Miðdalsprestum er kunn-
astur sr. Kolbeinn Þorsteinsson
sálmaskáldið, sem sneri Passíú-
sálmunum á latínu, „gáfumað-
ur, skarpvitur og iðjusamur."
Annar Miðdalsprestur sr. Páll
Tómasson var einnig skáld, þótt
ekki notaði hann gáfu sína á
líkan hátt og sr. Kolbeinn fyrir-
rennari hans. Hann predikaði
jafnan blaðalaust yfir Laugdæl-
um en nokkuð þóttu ræður hans
misjafnar. Séra Páll var föður-
bróðir Gríms Thomsens. Um
hann eru ýmsar sagnir í Blöndu
og víðar.
Síðasti pxestur í Miðdal var
hinn mikli gáfu- og mælsku-
klerkur sr. Páll Sigurðsson, fað-
ir Árna prófessors og þeirra
systkina.
Miðdalskirkja mun vera ein
minnsta kirkja á Suðurlandi,
enda sókn fámenn þar til Laug-
arvatn varð skólaborg. Á suð-
urþili kirkjunnar hangir graf- i
skrift, sem Páll á Hjálmstöðum I
hefur sett sveitunga sínum. Það
fer ekki illa á því að láta þetta
innilega ljóð fylgja myndinni af
Miðdal.
Þú þráðir heim í hvíld og frið
og ró,
er húm og elli tók þig fast að
mæða.
En trú og von þér veikum jafnan
þó
á veginn benti upp til ljóssins
hæða.
Þú kaust þér helzt-að bera beinin
faér
við bjarkaþyt og hvítra fossa
kliðinn,
hvar móðurfoldin faðminn býð-
ur þér
og felur þig í skauti sínu —
liðinn.
Kom heill í vinahóp, í grafarreit
þar húm og skuggar fá ei lengur
kvalið.
Þú gafst oss, drottinn, dýrðlegt
fyrirheit
að dauði og líf er þinni hendi
falið.
Svo hvíldu, vinur, vært í skjóli
fjalls.
Ég veit hjá Guði sálin frelsuð
lifir.
En góðar vættir vaki Laugardals,
í vordögg blóma, kumli þínu yfir.
Miðdalur í Árnesþingi
:r