Morgunblaðið - 20.04.1966, Blaðsíða 23

Miðvíkuaa^ir 20. apríl 1966
MORGU N BLADIÐ
23
t
— Handritin
Framhald af bls. 1
hafi phð verið ljóst, að það yrði
íslenzku þjóðinni kappsmál að
endurheimta þessa dýrgripi. Is-
lenzkar fornminjar skorti á ís-
landi. Það sé ekki ábugaleysi ís-
lendinga að kenna, heldur því,
að fólk starfi ekki að menningar-
málum, þegar það hafi hvorki í
sig eða á. Þá sagði Sdhmith, að
stjórnmálaástandið hefði verið
þannig, fyrstu 200 árin eftir að
handritin voru send til Danmerk
ur, að litlar líkur hefðu til þess
verið, að orðið yrði við beiðni
um afhendingu þeirra þá. Hins
vegar hefðu óskir um afhend-
ingu komið fram um aldamótin,
og samkvæmt ósk þings 1907
hefði menntamálaráðuneytið
skipað nefnd til að fjalla um
málið. I>að athyglisverðasta við
starf nefndarinnar hefði verið,
að hún hefði viðurkennt, að
ráðuneytið væri æðstráðandi um
handritin, en háskólinn gegndi
aðeins ráðgefandi hlutverki,
þannig, að ekki væri hægt að
gera til þess kröfu, að óskum
hans væri fylgt. En krafan um
afhendingu hefði verið borin
fram á ný, 1924, hafi verið sett á
laggirnar dönsk-íslenzk nefnd,
sem í hefðu átt sæti sérfræðing-
ar. Sú nefnd hefði komizt að
þeirri niðurstöðu, að háskólaráð
ætti að taka ákvörðun í málinu,
en háskólaráð hefði talið, að svo
væri ekki, og bæri því að halda
sig við skoðun nefndarinnar, er
skipuð var 1907. Þetta þýddi í
raun og veru, að háskólaráðið
hefði verið þeirrar skoðunar, að
það hefði ekkert að segja í þessu
máli, heldur væri ákvörðunarrétt
urinn í höndum ráðuneytisins.
Fyrir styrjöldina hefðu kröf-
urnar um afhendingu verið end-
urteknar tvívegis, en þó hefði
það fyrst verið að henni lokinni,
að þær hefðu fengið einhvern
hljómgrunn, og mætti minna á
orð forsætisráðherra, Knud Krist
ensen, 1946, er hann hefði sagt
í hásætisræðu að haldið myndi
ófram að leita lausnar á þessu
vandamáli. — Sósíaldemókratinn
Hans Hedtoft hefði sagt: ,,Ég er
ekki í neinum vafa um, að yrði
orðið við óskum Islendinga,
myndi það verða til þess að auka
á vinsamleg samskipti íslands og
Danmerkur, sem framvegis á að
setja mark sitt á saimstarf þjóð-
anna“. Christmas Möller, Bertel
Dahlgaard og Paul Holt, sem
hver um sig hafði haft sérskoð-
anir í stjórnmálum, hefðu verið
því fylgjandi, eins og Hedtoft,
að ríkisstjórnin skipaði nefnd til
að fjalla um málið. Hins vegar
hefði Viggo Starcke lagzt gegn
því, því að hann hefði verið þeirr
ar skoðunar, að álits Kauþmanna
hafnarháskóla bæri að leita. 1947
hefði nefndin verið skipuð, og
í álitsgerðinni 1951 því haldið
fram, að íslendingar hefðu enga
lagalega kröfu, en al'lir nefndar-
menn verið því samþykkir og
fylgjandi að handritin yrðu af-
hent, að meira eða minna leyti.
Prófessor Bröndum Nielsen hefði
verið fylgjandi því, að hluti hand
ritanna væri afhentur, þó með
þeim fyrirvara. að til kæmi sam-
þykki háskólans. Einn nefndar-
manna, sem þá hefði verið því
fylgjandi, að afhending færi
fram, væri því í dag harður
andstæðingur hennar, s a g ð i
Schmith. „Því hefur virðingin
fyrir skipulagsskránni ekki alltaf
verið eins mikil og talið er nú
rétt, að stjórn landsins beri fyrir
henni.
1 hásætisræðu 1951 sagði Erik
Eriksen, forsætisráðherra, að það
væri ætlun stjórnarinnar að
leysa þetta mál með lagasetn-
ingu, svo að íslendingum líkaði,
en náði aldrei fram að ganga.
Hedtoft, forsætisráðherra, endur-
tók orðrétt þessa yfirlýsingu
1953, en lagði ári síðar til, að
Íslendingar og Danir eignuðu sér
handritin í sameiningu, en því
höfnuðu íslendingar. 1957 kom
að nýju fram ósk af hálfu ís-
lendinga, að þessu sihni um, að
sett yrði á laggirnar nefnd sér-
fræðinga, sem báðir aðilar ættu
aðild að. Stjórnin lagði þetta fyr-
ir flokkana í utanríkismálanefnd,
en Vinstriflokkurinn og íhalds-
flokkurinn höfnuðu hugmynd-
inni, eins og fyrr. íhaldsmenn
sögðu, að þeir óskuðu ekki eftir
dansk-íslenzkri nefnd, og ætti að
taka málið upp, yrði það að ger-
ast með tillögu stjórnarinnar.
Þvínæst ræddu forsætisráðherr-
ann og utanríkisráðherrann við
íslenzka ráðherra, og í kjölfar
þeirra umræðna kom lagafrum-
varpið og samningsuppkastið,
sem nú hefur hlotið tvöfalt sam-
þykki“.
Síðan sagði Schmith: „Það
hlýtur að vera þungt á metunum,
Bróðir íraksforseta
kjörinn eftirmaður hans i embætti
Bagdad, 18. april, NTB, AP.
ABDEL Rahman Aref, yfirmað
iir herráðsins í Irak og eldri
bróðir Arefs forseta, þess er
fórst í flugslysi s.l. miðvikudag
var kjörinn til forseta eftir bróð-
ur sinn seint á laugardagskvöld,
átta stundum eftir að forsetinn
hafði verið jarðsettur, og sór
embættiseiða sína degi síðar.
Jarðarför Abdul Salem Arefs
forseta fór fram með mikilli
viðhöfn og voru viðstaddir hana
fulltrúar flestra landa Mjiham-
eðstrúarmanna, svo og úr öðrum
iöndum Araba og fleiri landa
bæði austan úr heimi og af
Vesturlöndum. Var forsetinn
jarðsettur í Sheik Fari mosk-
unni, sem er nokkurn spjöl ut-
an við höfuðborgina. Mikill
imannf |51di var á götunum og
áttu lögreglumenn erfitt með að
halda uppi aga.
Abdel Rahman Aref, hinn nýi
forseti, var skipaður yfirmaður
herráðs lands síns 1963. Hann
er nokkru eldri en forsetinn fyrr
verandi, bróðir hans, hermaður í
húð og hár og hefur lítil sem
engin afskipti haft af stjórnmál-
um til þessa. Hann er sagður
maður vel liðinn bæði af her-
mönnum sínum og óbreyttum
borgurum og var kjöri hans vel
tekið það vitað er.
Forsætisráðherra íraks, Abdel
Raham al-Bazzaz, sem gegnt
hafði forsetastörfum unz Aref
eldri var kjörinn eftirmaður
bróður síns, afhenti lausnar-
beiðni sína á sunnudag, en var
beðinn um að veita stjórninni
forstöðu enn um sinn, unzt ný
stjórn kæmist á laggirnar.
Aref forseti hefur tilkynnt að
hann muni ekki gegna embætti
nema skamma hríð, eitt ár eða
svo, unz fram fari þingkosning-
ar í landinu og samin verði ný
stjórnarskrá í stað þeirrar sem
gerð var til bráðabirgða 1964.
Hann kvaðst og myndu fyigja
sömu stefnu og bróðir hans áður
um öll mikilsverð mál.
Rahman al-Bazzaz, sem gegnt
forstöðu enn um sinn.
Prjónastofan Sólin — Frumsýning
í KVÖLD verður frumsýning í
Þjóðleikhúsinu á leikriti Hall-
dórs Laxness, Prjónastofunni Sól
in, en i dag eru liðin 16 ár frá
því að Þjóðleikhúsið tók til
starfa. Þetta er fjórða leikritið,
sem frumflutt er í Þjóðleikhús-
inu eftir Laxness, en hin voru
sem kunnugt er: íslandsklukkan,
Silfurtunglið og Strompleikur.
Leikendur í Prjónastofunni
eru 14, auk sjö þokkadísa og
aukaleikara. Leikstjóri er Bald-
vin Halldórsson, en leikmyndir
eru gerðar af Gunnari Bjarna-
syni.
Myndin er af Helgu Valtýsdótt
ur og Jóni Sigurbjörnssyni í
hlutverkum sínum.
þegar taka skal afstöðu til þess,
hvort lögin brjóta í bága við
stjórnarskrána, að þau hafa hlot
ið samþykki með yfirgnæfandi
meirihluta, án þess að hreinar
flokkslínur kæmu fram“.
Þá sagði Schmith, að að baki
lögunum byggi ósk um að koma
til móts við Islendinga, svo að
lögin gætu haft í för með sér, að
endi yrði bundinn á deilur um
handritin. Deilurnar hefðu sýnt,
að biturð einkenndi þelta mal,
og það væri í allra hag, að henni
yrði rutt úr vegi. Kæmi þar einn
ig til greina norrænt samstarf,
sem allir vildu efla. Enginn vafi
væri á því, að slikt samstarf
væri í þágu almennings.
Hæstaréttarlögmaðurinn ræddi
síðan nánar afstöðu legáts Árna
Magnússonar til ríkisvaldsins.
Sagðist hann hafa margar á-
stæður til að halda því fram, að
legatið sé ríkisstofnun. Sú breyt
ing skipulagsskrárinnar, sem
gerð hafi verið 1850. hafi verkað
þannig á 5. grein, að þar hafi þá
verið kveðið svo á, að mennta
málaráðuneytið færi með æðstu
völd út á við, og því gæti hann
sagt, með því að vísa til þessa, að
ákvörðun í handritamálinu sé
eingöngu í höndum ráðuneytis-
ins.
Þá sagðist Schmith ekki
vera hrifinn af formsatrið-
um, og því skyldu andstæðing-
arnir hafa fullan rétt til þess að
leggja sjónarmið sín undir dóm.
Hins vegar lagði hann áherzlu á,
ætti stofnunin ekkert skylt við i veita hafi átt framvegis, og ætl
einkastoínanir. Þá sagði hann til
gang stofnunarinnar vera að
vinna í þágu ríkisins, þ.e. að
vinna að vísindum, og gefa út
bækur á grundvelli handritanna.
Ekki væri um að ræða hagsmuni
danskra vísindamanna eingöngu,
heldur vísindanna í heild, og í
því sambandi yrði að minna á,
hver staðið hafi undir kostnaði
við vísindastörfin. Snemma hafi
konungur lagt til fé, og nú standi
ríkið undir öllum kostnaði. Eign
ir legatsins í dag séu aðeins 'um
d. kr. 100.000 (nafnvirði) í
skuldabréfum, sem séu aðeins
60.000 króna virði. Þá hafi rikið
lagt Árnasafni til um d. kr.
975.000 á síðustu 10 árum. Skipu
lagsskráin hafi orðið til á ein-
kennilegan hátt, fyrir milligöngu
aðir hafi verið íslenzkum sbúd-
entum, séu nú veittir á annan
hátt. Hafi nefndin gert þessar
breytingar á þeim grundvelli, að
slíkt væri í anda Árna Magnús-
sonar, hefði hann lifað. Sé hins
vegar þessi forsenda fyrir af-
hendingu höfð í frammi, sé
henni hafnað.
S<ðan ræddi hæstaréttarlög-
maðurinn eignaréttinn og sagði,
að nefndin hefði tvisvar sinn-
um látið í ljós þá skoðun, a»ð
háskólinn ætti handritin. Um
það deili hins vegar engir, að
háskólinn sé ríkiseign, og ráðu-
neytið hans æðsta yfirvald. Ekki
geti verið um að ræða eignar-
nám, í hæsta lagi sé fallið frá
eignarréttinum. Um grein 73 í
stjórnarskránni, eignarnáms-
greinina, sagði hæstaréttarlög-
manna, og í uppkasti þeirra hafi ! maðurinn, að þar væri kveðið á
ekki verið ráð fyrir því gert, að
það væri einkastofnunin sjálf,
sem skipulagsskrána gerði, held-
ur konungur. Allt bendi til, að
forráðamenn hafi sjálfir gert
skrána. Það sé viðurkennt, að
skipulagsskrár, sem gerðar séu
fyrir milligöngu manna, njóti
ekki sömu verndar gegn breyt-
ingum eins og skipulagsskrár,
sem til eru orðnar fyrir beinar
aðgerðir réttra yfirvalda. Þá
benti Schmith á, að skipu-
lagsskráin hafi mörgum sinn-
um verið brotin af nefnd-
inni. — Sjálf hafi nefndin
fyrr á timum mælt með afhend-
ingu, m.a. 1817, til Mecklenburg
og Schwerin, tveir skrifarar,
að nefndarmenn hefðu verið til- | sem gert hafa verið ráð fyrir í
nefndir af yfirvöldum nú, bæði skránni, hafi verið látnir víkja,
í Danmörku og á íslandi. Því og tveir vísindastyrkir, sem
um eignarréttindi, en réttindi
háskólans væru ekki slík, held-
ur réttindi til stjórnar. Rétt-
indi nefndarinnar væru þvi
næsta lítil, og næðu þau alls
ekki til laysafjár. Sá, sem eng-
an rétt hefði til ráðstöfunar
lausafjármuna, hgfði ekki þann
rétt, sem heimilaði frjálst val
í meðferð safnsins, og þau ákaf
lega takmörkuðu réttindi, sem
þá væru eftir, nytu því ekki
verndar. Eignarrétturinn væri
því ráðuneytisins, jafnvel þótt
safnið væri í tveimur hlutum,
og hluti þess væri geymdur á
fslandi. Hvorki væri verið að
taka nokkuð frá háskólanum né
nefndinni, aðeins væri um að
ræða takmörkun á því sem
stjórna skyldi. Handritin þjón-
uðu sama tilgangi, hvort sem
þau væru í Kaupmannahöfn eða
á íslandi.
Loks vék Schmith að því,
hvort þjóðþingið hefði verið af-
vegaleitt eða blekkt, eins og
Christrup, hæstaréttarlögmaður
vék að í gær. Sagði Schmith, að
slíkt hefði ekki átt sér stað. Lög
in hefðu ekki komið eins og
þruma úr heiðskíru lofti. Al-
mannaheill, eignarnám og bæt-
ur væru orð, sem þá hefðu oft
heyrzt í þingsölunum.
Frá jarðarför íraksforseta. Hinn nýkjörni forseti, Abdul Rahman Aref, er yzt til hægri á mynd-
inni, forsætisráöherrann, Abdul Rahman al-Bazzaz fyrir miðju, Aref á hægri hönd.
i'rúiolunarh.nngar
H A L L D Ó R
Skólavörðustíg 2