Morgunblaðið - 03.09.1966, Qupperneq 12

12
MORCU N B LAÐIÐ
LauganJafeur 3. sept. 1966
Erlendur Jónsson:
Rætt og ritað
SUMRIHALLAR
SUMRI hallar. Húmið teygir
skuggafingur sína fram eftir
kvöldunum og kastar íblárri
heklu sinni yfir hánóttina. Næt
ur verða svalar og stjörnubjart-
ar í heiðríku veðri; og tunglið
speglar ásjónu sína í lygnum
hyljum. Laufið verður rautt og
gult; lyngbrekkur íklæðast sínu
marglitasta. Ferðamönnúm á
vegunum fækkar. Og holunum
og hvörfunum á akvegunum
fækkar að sama skapi.
En í borginni fjölgar á ný.
Haustið færist nær. Og einhvers
staðar langt fram undan grillir
í vetrarmyrkur og skammdegi.
Þá er gott að hafa notað sum-
arið vel; að hafa safnað dálitlum
forða ljóss til að lýsa sér á löng-
um skammdegiskvöldum. Margir
hafa nú, sem betur fer, tíma og
ráð á að búa sig þannig undir
veturinn.
Allmargir hafa skákað sér út
fyrir landsteinana; heimsótt
Grænland, Norðurlönd, Suður-
Evrópu eða ennþá fjarlægari
hluta heimsins.
En aðrir, og þeir munu vera
öllu fleiri, leggja land undir fót
hér heima.
Ég segi: leggja land undir fót. |
Rétt mun þó vera að viðhafa
þess konar orðtök með varúð,
því fæstir — ef nokkrir — fara
nú fótgangandi um landið. Jafn-
vel þeir útlendingar, sem leggja
af stað gangandi út úr borginni
berandi poka á baki, eru fyrr en
varir setztir inn í bíl einhvers
góðhjartaðs ökumanns, sem tel-
ur sig náttúrlega vera að leggja
fram örlítinn skerf til íslenzkrar
landkynningar með því að flytja
framandi gesti — ókeypis; því
gjald tjóir ekki að nefna.
Islendingar aka um landið á
eigin bílum; ferðast í hópum,
einkum ef leiðin liggur um tor-
færur óbyggðanna; og enn aðrir
teygja gæðinga sína um slétta
harðbala.
Ferðafélag íslands efndi til
ferðar um Hornstrandir. Farar-
stjórinn Einar Þ. Guðjohnsen,
gerði lesendur Morgunblaðsins
að þátttakendum í þeirri ferð
með ágætri ferðasögu ásamt lýs-
ing á leið þeirri, sem farin var.
Þegar ég las grein hans, kom
mér í hug, að lítt mundi nú eima
eftir af því aldagamla viðhor+i:
að líta á öræfin sem hálfluktan
og fjarlægan heim ævintýrs cg
þjóðsögu.
Ekki er liðinn lengri tími en
hundrað ár, síðan lærðir mtsim
héldu því fram á prenti — í
fyllstu alvöru — að byggðir úti-
legumanna leyndust á hálendi
landsins. Og einhvern vegrnn
þótti mörgum notalegt að Irua
því.
Upp úr síðustu aldamótum
mun útilegumannatrúin hafa
hjaðnað að mestu leyti. En
skugginn af henni — eða cig-
um við heldur að segja ljóminn
af henni — varaði öllu lengur.
Miðhálendi landsins var þjoð-
sagnasvið í vitund alþýóa
manna. Og það viðhorf l>reyttist
ekki, fyrr en almenningur tók
að ferðast um óbyggðirnar.
Nú er hins vegar svo komið, að
um þær slóðir, þar sem mena
stigu ekki fæti sínum árum eóa
jafnvel öldum saman, fer nú
stöðugur straumur ferðamanna
gumar hvert.
Nöfn eins og Sprengisandur og
Vonarskarð höfðu ekki yfir sór
hversdagslegt yfirbragð áður
fyrr, að ekki sé meira sagr Nú
blöskrar engum, þó nuudruð
manna leggi leið sína þar um.
Nafn Kjalvegar vakti sæ’u-
blandinn hroll. Þar má nú kalla
að liggi fjölfarinn þjóðvegur.
Eyvindur og Halla voru um
skeið á Hveravöllum. Nú er,
auk skála Ferðafélagsins, risið
þar snoturt og þægilegt íbúðar-
hús, aðsetur veðurathugunar-
manna, aðeins fáeina merra ftá
hinu löngu fallna byrgi Eyvirid-
ar og Höllu. Það er — með öðr-
um orðum — álitamál, hv-jrt
Hveravellir geta lengur til o-
byggða talizt.
Eyvindarkofi hefur áreiðan-
lega ekki átt marga sína líka í
segja um þær. Kannski eru þær
nú eini og síðasti partur iandsins
sem enn er vafinn nokkru n
ljóma sakir fjarlægðar frá fjöl-
býli og strjálla mannaferCa.
Þangað verður ekki komizt á ai-
þýðlegasta farartækinu: bílnuri.
Til að ferðast þar um verður að
leggja land undir fót — í bókst.af
legum skilningi. Byggð er bar
víða eydd sakir breyttra búskap
arhátta og annarra þjóðféiagii-
legra ástæðna.
Áður kvað hafa þótt frjálslégt
að búa á Ströndum, einkum r:eð
an harðneskjuleg yfirvöld rýndu
hvað grennst eftir misferiutn
breyskra þegna. — Man ég ekki
rétt, að Jón Hreggviðssori lilypi
norður þangað til að koma sér
undan öxinni — á hollerzka
duggu?
Strandamenn kvað haia verið
búhöldar góðir.
Stundum var híbýlum þeirra
svo lýst, að þeir byggju í harð-
viðarbaðstofum, og þótti r;k-
mannlegt. Nú standa þar auð
hús, og fugl og fiskur ieikur
þar lausum hala um vatn og Joft
sem í árdaga.
Einar Þ. Guðjohnsen stakk uyp
á því, að Hornstrandir yrðu gerð
ar að þjóðgarði, meðan þær
standa óbyggðar.
Sú tillaga er athyglisvei-ð. Og
spyrja má, hvort ekki sé h.egt
að tilnefna fleiri svæði í sama
skyni.
Fyrir þrjátíu árum mátti ferð-
garðar ákjósanlegur vet.tvangur
fyrir náttúruvernd. Og nátlúru-
vernd verður því brýnm, þvi
meira sem telcið er af lancbnu
til beinna nytja. Girðingar
bænda eru til þess gerðar að
inniloka nautpening og ásauði.
En girðingar þjóðgarðanna eiga
á sama hátt að útiloka nautpen-
ing og ásauði. Þar skal ganga
fólk, en ekki fé. Slíkur aðskiln-
aður mun verða báðum fyrir
beztu: kvikfé og fólki.
Hafi þjóðgarðar ekki verið
bráðnauðsynlegar stofnanir hing-
að til, þá eiga þeir áreiðanlega
eftir að verða það.
En slík svæði verða náttúrlega
að vera undir gæzlu, eins og tíðk-
azt hefur t.d. á Þingvöllum. Að
öðrum kosti yrðu þau hvorki vett
vangur náttúruverndar né á-
kjósanlegir hvíldarstaðir fyrir
þá, sem leita tilbreytingar og
unaðar í fögru og óspilltu um
hverfi.
— ★ —
Löngum hefur verið á ferða-
menn deilt fyrir slælega og jafn-
vel sóðalega umgengni. Þó flest-
ir ferðamenn gangi hreinlega frá
gististöðum á víðavangi, er á-
deilan réttmæt, því allt of marg-
ir auglýsa hirðuleysi sitt. Að
sjálfsögðu ber mest á hirðuleys-
inu, þar sem flestir gista, og kem
ur það því harðast niður á eftir-
sóttustu stöðunum, sem eru í
möi’gum tilfellum fegurstu blett-
ir hvers héraðs. Skjólsælir harð-

veröldinni á sinni tíð. En nýja
húsið er eins og ný hús tíðfcas:
um allar jarðir, sömu þægmd-
um búið. Þannig leggur nýi tim-
inn undir sig land það, sem úti-
legumenn byggðu forðum.
— ★ —
Brátt eru liðin fjörutíu ár,
síðan stofnað var Ferðafélag ís-
lands. Það hafði forgöngu í cr-
æfaferðum. Nokkrir áhugamenn
innan þess félags hófu að ferð-
ast um hálendið og rudrl i þar
brautina, bæði eiginlega og ó-
eiginlega talað. Ferðir þeirra
kvað oft hafa verið ævmtýra-
legar. Og þær töldust t íl við-
burða, undantekninga.
En nú eru hálendis og oræfa
ferðirnar orðnar regla. Það eru
ekki lengur áhugamenn einlr,
sem ferðast um þær slóðir. All-
ur almenningur leggur þangað
leið sína, ungir og gamiir, sæiir
og vesælir, og svo framveg's.
Það telst ekki einu sinni til vtð-
burða, þó skundað sé upp á
Vatnajökul. Sú var þó tíðm. aö
það kostaði nokkra fyrirhöfn að
komast — þó ekki væri lengra
en inn í Þórsmörk. En nú þyKir
sumum nóg um strauminn þnr.
Og ég get þess til, að þeir Reyk-
víkingar, sem nú eru á goðum
aldri og ekki hafa komið til
Þórsmerkur, séu drjúgum færri
en hinir, sem þar hafa gist, jafn
vel oftar en einu sinni.
En Hornstrandir — hvað skal
Frá Hveravöllum.
ast um landið allt, eins og það
væri einn þjóðgarður. Girðing-
ar sáust vart meðfram vegum,
nema túngirðingar. Óviöa var
amazt við, að ber værii tind í
brekkum. Auðvelt reyndist að
fá leyfi til að veiða í ám og
vötnum, og kostaði ekki alltaf
mikið. Og í óbyggðum töldu
menn sig hafa heimild til að
fara öllu sínu fram, þar :neó tal-
ið að veiða eins og þá lysti, þar
sem þess var kostur.
Nú er af, sem áður var. Lax-
veiði er orðin íþrótt fyr:r ríi.a
menn. Og engum dettur i hug að
renna fyrir silungsbröndu, nema
leyfi sé áður tryggt, jafnvel þó í
reginóbyggðum sé.
Fólk, sem ferðast um landið
með viðleguútbúnað, ekur tugi
kílómetra í leit að tjaldstæð:.
Svo víða standa nú girðrigar
meðfram vegum landsins. Og
ekki þýðir að gera sér í hugar-
lund, að innan þeirra sé .einskis
manns land.‘
Það er náttúrlega gleðilegt tím
anna tákn, að landið skuli vera
svo mjög nytjað. En ferðamenn
þarfnast líka nokkurs lands til
sinna nota. Og að því hlýtur að
reka, hér sem annars staðar, að
einnig þeirra þarfir og ósl'.ir
verði nokkurs metnar.
Þjóðgarðar eru til margra
nytja. í fyrsta lagi eru þeir nauð-
synlegur vettvangur fyrir borg-
arbúa, sem þarfnast sambands
við náttúruna í fögru og róleg’i
umhverfi. í öðru lagi eru þjoö-
balahvammar eru gerðir að rusla
tunnum, að ekki sé talað um
margan silfurtæran lækinn, sem
hlotið hefur þá útreið að líta
út eins og opin sorprenna i mið-
aldaborg, svo sem þeim ec á
bókum lýst.
Stundum snýst kæruleysið í
einhvers konar öfugsnúna viJIi-
mennsku — lítt skiljanlega
skemmdarstarfsemi — sem ó-
sviknum villimönnum mundi lík-
lega aldrei koma til hugar að
fremja.
Ég tiltek dæmi frá Hveravöil-
um á Kili, af því svo vill til,
ég hef alloft átt þar leið á sið-
ast liðnum áratug.
í skála Férðafélagsins, sem þar
stendur, hefur lengi verið geyiód
nokkurs konar „veiðistöng“, sem
er þannig gerð, að með henni
má fiska smásteina og drasl upp
úr hverunum. Stöngin hefur olt
komið í góðar þarfir.
Þarna hagar svo til, að gnót
er óvíða rétt við hverinu. Og
ekki veltur það ofan í þá af
sjálfu sér. Þar af leiðir, að ein-
hverjir hljóta að bera það a<5
og beinlínis varpa því í hvenna.
En hverjir gera það? Og hvaða
hvöt liggur til þess, að mónuu'n
hugkvæmist slíkt og þvíiikt?
Vera má, að til séu menn svo
illa innrættir, að þeim sé efst i
huga að skemma og spilla. Hilt
fer þó ekki milli mála, að ýms-
ir, sem leika bennan leik, bæði
íslendingar og útlendingar, lá’i
stjórnast af fávizku. Og fávizk-
an er ef til vill afsakanleg á
þessum stað, því þarna á svæð-
inu er hvergi að finna aðvorun
til þeirra, sem dettur í hug að
gera þetta. Þess konar aðvör.’n
var að minnsta kosti ekki sýni-
leg, þegar ég var þarna síðast á
ferð.
Slíkt sinnuleysi í náttúruvernd
armálum er bæði furðulegt jg
óafsakanlegt.
Stæði það ekki næst Nátturu-
verndarráði að láta koma þorna
fyrir áletruðu skilti, þar se’n
fólk væri að minnsta kosti beð-
ið að spilla ekki því, sem tí> ot{-
inn allsherjar hefur svo fagur-
lega mótað og málað, vegfarend-
um sjálfum til augnayndis?
Einhver gárungi fræddi mig á
því, þegar mál þetta barst í tsj,
að Náttúruverndarráð rnundi
ekki hafa til ráðstöfunar svo
mikla peninga, að það hefði ráð
á að láta smíða og festa upp
svona lagað skilti. En kannski
hefur gárunginn sagt það af
gamni sínu. Menn segja svo
margt af gamni sínu á þessura
síðustu og verstu tímum.
En svo mikið er víst, að fá’-r
fiskimenn hafa aflað svo vel á
stöng sína sem þeir Ferðafé.'ags-
menn á sína „veiðistöng" á
Hveravöllum, og mun húu sjáií-
sagt koma í góðar þarfir enn ura
sinn.
— ★ —
Sumri hallar.
Þetta sumar hefur verið til-
tölulega bjart og hlýtt i höfuð-
borginni sem og þeim landshlut-
um, sem næst henni liggja.
Fram undan eru lidustdsgar.
„Bróðum fjölgar í bænum ', ein3
og skáldið Tómas kvað.
Þegar skammdegið nálgast,
munu ferðamenn sumarsins eiga
sinn forða ljóss og yls til að
orna sér við.
Og í vetur mun margur ferða-
maður bregða upp á tjald eöa
vegg þeim myndum, sem teknar
voru í sólhita bjartra s’umardaga.
Og þá verður á ný glaðzt af
sólskininu — glaðzt af því sol-
skini, sem einu sinni var.
Erlendur Jónsscn.
■Jf-
¥ i
*
^ v
ÞjORSARDALUR
opplýsingar^ síma 22300
VIÐ
Ó£> INSTORG
S Í M I 2 0 4 9 0