Morgunblaðið - 18.11.1966, Blaðsíða 16

16
MOHGUNBLAÐIÐ
FSstUífagUr 18. nór. 196®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Joi'annessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Kjtstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
A-’-' iftargjald kr. 105.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 7.00 eintakið.
ÍSLENDINGAR
FAGNA OG ÞAKKA
17'ennslumálaráðherra Dana, K. B. Andersen, sagði í sam-
tali við Morgunblaðið eftir samþykkt handritafrum-
varpsins 19. maí í fyrra: „Ég horfi með ánægju fram til þess
dags er íslenzku handritin, sem afhenda á, eru komin til
Reykjavíkur“. Sá dagur nálgast nú óðum.
Þegar danska Þjóðþingið hafði þannig afgreitt málið,
skrifaði Morgunblaðið í forystugrein meðal annars: „ís-
lenzka þjóðin þakkar ríkisstjórn og Þjóðþingi Danmerkur
einum rómi og heils hugar. Dagurinn í gær, 19. maí 1965,
er einn stærsti dagurinn í langri sögu samskipta Dana og
' íslendinga. Þennan dag samþykkti Þjóðþing Danmerkur
með yfirgnæfandi meirihluta atkvæða afhendingu handrit-
anna, hinna fornu íslenzku þjóðardýrgripa, til íslendinga.
Af þessum degi mun standa ljómi í sögunni langt fram um
aldirnar“.
Handritamálið er nú til lykta leitt, þó enn sé eftir endan-
leg skipting þeirra handrita, sem enn hefur ekki náðst sam-
komulag nm, en í þeirra flokki eru ekki helztu dýrgripirnir,
eins og Codex Regius og Flateyjarbók.
Hæstiréttur Danmerkur hefur kveðið upp þann dóm að
handritalögin frá 19. maí séu ekki brot á stjórnarskrá
Dana og því í fullú gildi. Handritin koma því heim og er
vonandi, að undirbúningur að afhendingu þeirra gangi í senn
vel og greiðlega, og störf vísindamanna við skiptingu verði
öllum til sóma. íslendingar munu leggja kapp á að geta veitt
handritunum verðuga móttöku, að þeim mun búið á íslandi
eins vel og frekast er kostur. Handritin eru ekki aðeins blöð
og skinnbækur, heldur hluti af sál íslenzku þjóðarinnar.
í Morgunblaðinu í dag er skýrt frá viðbrögðum Dana og
íslendinga við dómsniðurstöðunni. Skemmtilegt er hvernig
--ræska íslands tekur hinum góðu tíðindum. Nemendur
Menntaskólans flykktust að danska sendiráðinu til að hylla
Danmörk og danska þjóð. Er mjög sjaldgæft að slíkir atburð-
ir gerist í Reykjavík. Framkoma hinna ungu íslendinga
speglar gleðina í brjósti allrar þjóðarinnar. Hún veit að hér
er til lykta leitt mál, sem varðar bræðraþjóðirnar báðar,
Dani og íslendinga, og atburðirnir í gær varpa ekki einungis
ljóma á líðandi stund okkar samtíðar, heldur munu þeir
einnig í minnum hafðir um langan aldur. Eða hvonær væri
ástæða til að þakka og fagna, ef ekki á þeirri stund, þegar
mestu dýrgripir þjóðar koma heim? Viðbrögð manna um
allt land sýna, að gleðin er ekki bundin við fáeina fræði-
ménn í fornum norrænum menntum, heldur tekur þjóðin
öll þátt í gleðinni og þakklætinu. Nýtt og glæsilegt handrita-
hús mun geyma þennan óviðjafnanlega fjársjóð, en hjarta
íslendingsins mun um ókominn aldur varðveita anda hinna
gömlu blaða.
Margir hafa auðvitað lagt hönd á plóginn og þokað hand-
ritamálinu áleiðis. Þeirra hefur oft áður verið getið hér í
blaðinu, erlendra manna sem innlendra; þeir hafa unnið að
farsælli lausn þess. Handritamálið var á sínum tíma ofar-
lega í hugum íslendinga, þegar þeir börðust fyrir sjálfstæði
sínu. Alþingi hafði ávallt vakandi áhuga á málinu og voru
um endurheimt handritanna gerðar ályktanir bæði 1930 og
1944. Þess má geta, að þingsályktunartillaga þeirra Péturs
Ottesens cg Sveinbjarnar Högnasonar um skipun nefndar til
að vinna með ríkisstjórninni að framgangi handritamálsins,
sem samþykkt var á Alþingi 11. maí 1959, sýndi glöggt áhuga
íslendinga á málinu.
Auðvitað hefur enginn einn maður né fámennur hópur
.manna unnið að farsælli lausn handritamálsins. Þar hafa
Lögfræðingarnir Poul Schmith og Gunnar Christrup (með gleraugu) »yrir framan sjónvarpsmynd*
tökuvélarnar í réttarsalnum í Kristjánsborgarhöll í gær.
— Einróma álit
Framhald af bls. 1.
mynda dómsuppkvaðningu. Ljós
myndarar blaða fengu einnig nú
í fyrsta sinn að taka myndir
við slikt tækifæri.
Mikil spenning var í salnum
og biðu menn í ofvæni eftir því
að heyra úrslit málsins. Þarna
voru m. a. Gunnar Thoroddsen,
sendiherra, sendiráðsfólk, íslands
vinurinn Poul P. M. Pedersen,
rithöfundur, og formaður stjórn-
ar Árnasafns, Westergaard-Niel
sen prófessor. Þá voru þarna lög
menn, laganemar, tslendingar bú
settir eða gestkomandi í Kaup
mannahöfn, svo og fjölmargir
danskir blaðamenn og tveir ís-
lenzkir.
A slaginu kl. 12 á hádegi gekk
forseti Hæstaréttar Danmerkur
Aage Lorentzen, inn í salinn.
Lögmennirnir Poul Schmith,
sem flutti málið fyrir mennta-
málaráðuneytið og Gunnar S.
Christrup, sem flutti málið fyrir
Árnasafn, hneigðu sig fyrii rétt
arforsetanum sem tók að því
búnu til máls:
„Dómararnir komust einróma
að þeirri niðurstöðu að lögin
séu gild. Átta dómarar telja, að
um eignarnám sé að ræða, en
fimm dómarar telja, að svo sé
ekki. Dómur Eystri Landsréttar
skal því óhaggaður standa.
Kliður fór um salinn eftir
dómsuppkvaðninguna. Taugaæs-
inguna lægði. íslendingarnir
fundu sigurgleðina læsast um sig
Sama má segja um marga Dani,
sem þarna voru. Margir þeirra
höfðu barizt fyrir þessum sigri.
Viðstaddir óskuðu hverjir öðr-
um til hamingju.
Dómur Hæstaréttar Danmerk
ur í handritamálinu hljóðar svo:
„Fimmtudaginn 17. nóvember
kvað Hæstiréttur í máli þessu
upp svofelldan dóm:
Hinn áfrýjaði dómur var kveð-
inn upp af Eystri Landsrétti.
í dómsuppkvaðningu hafa
tekið þátt þrettán dómarar: Lor
entzen, Dybdal, Trolle, Hermann,
Djerulff, Theodor-Petersen,
Spleth, Tamm, Plom-Andersen,
H. A. Sörensen, Vetli, le Maire,
og Schanenburg.
Stefnandi hefur ítrebað
Hæstarétti kröfur þær, sem hann
gerði fyrir Landsréttinum.
Stefnandi hefur krafizt stað-
festingar.
Fyrir Hæstarétti hafa aðilar
endurtekið málflutning þann,
sem fram kemur í dóminum (þe.
dómi landsréttar aths. Mbl.)
Atta dómarar — Lorentzen,
Dybdal, Hermann, Theodor-Pet-
ersen, Tamm, H. A. Sörensen,
le Maire og Schauerrburg - á-
lykta:
Arnasafn er ekki ríkisstofnun,
en verður að skoðast sem sjálf-
Á íslandi hefur þjóðin öll tekið þátt í þessari baráttu,
einhuga og samstillt. í greinargerð fyrir fyrrnefndri þings-
ályktunartillögu segir meðal annars: „íslendingum hefur
ekki enn tekizt að fá handritum þeim, sem þeir eiga í dönsk-
um söfnum, skilað aftur. Verðum vér því óhjákvæmilega að
stæð stofnun í tengslum við
Kaupmannahafnarháskóla í sam-
ræmi við ákvæði erfðaskrárinnar
Samkvæmt ákvörðun laganna og
samningsins eru handritin og
fleira tekið undan stofnuninni
‘ gegn mótmælum stjórnar henn-
ar og aíhent Háskóla íslands
þar sem þau eiga að mynda
„Árnasafn á fslandi“, stofnun ó-
háða stefnanda. Þar sem ákvæði
laganna, eins og álitið er í dóm
inum, verða að teljast þvingunar
aðgerðir án tillits til þeirra að-
ferða, sem beitt er, og þar sem
réttindi stofnunarinnar verða að
teljast njóta verndar samkvæmt
73. grein stjórnarskrárinnar er
gildi laganna komið undir því
hvort skilyrði þessara stjórnar-
skrárákvæða séu uppfylt.
Hvað því viðkemur, að laga-
frumvarpið hafi ekki verið lagt
fram og verið um það fjallað
sem eignarnámsfrumvarp skal
það tekið fram, að ríkisstjórnin
og þjóðþingið gerðu ráð fyrir
þeim möguleika í meðförum sín-
um á frumvarpinu, að það fæli
í sér eignarnám, eins og sjá má
af því, að ákvæðum 73. greinar
2. málsgreinar stjórnarskrárinn-
ar, um umræður og samþykkt
nýkjörins þjóðþings, var fylgt.
Spurningunni um, að hve miklu
leyti almannaheill krefji afhend
ingar, svo og um bætur, skaut
hvað eftir annað upp í umræð
unum. í heild verður því að líta
svo á, að um lagafrumvarpið
hafi verið fjallað og það sam-
þykkt með þeim möguleika í
huga, að líta mætti á lögin sem
eignarnámslög.
Það er ekki grundvöllur til að
líta svo á, að samþykkt laganna
hafi ekki verið í samræmi við
almannaheill.
herða róðurinn í sókn þessa réttlætismáls. Mikill einhugur og
samstaða er ríkjandi með þjóð vorri um það að fá á því
lyktir, að þessir bókmenntafjársjóðir vorir verði aftur fluttir
heim til hagnýtingar og varðveizlu í æðstu menntastofnun
landsins, Háskólanum“.
Mikið verk hefur verið unnið frá því tillaga þessi var
samþykkt á Alþingi. Hart og drengilega hefur verið barizt,
unz markinu var náð. Eiga þeir sem þar lögðu hönd á plóg
skilið þakkir allrar íslenzku þjóðarinnar, nú þegar komið er
að leiðarlokum. En taka má undir orð forsætisráðherra, dr.
Bjarna Benediktssonar, hér í blaðinu í dag er hann segist
efast um „að forystumenn nokkurrar annarrar þjóðar hefðu
farið svo að, og fyrir það ber okkur íslendingum að færa
Loks er það ekki talið hafa
í för með sér að lögin séu ó-
gild að þau feli ekki í sér á-
kvæði um bætur.
Samkvæmt þessu er ekki
grundvöllur til þess að telja
lögin ógild, eins og stefnandi hef
ur farið fram á. Þótt þess hafi
verið krafizt verður ekki dæmt
um hugsanlegar bótakröfur stofn
unarinnar, en ástæða er þó til
að benda á í sambandi við flutn
ing málsins, að ekkert hefur kom
ið fram til að byggja þá skoðun,
að stofnunin verði fyrir tjóni
þess eðlis, sem hafi bótaskyldur
í för með sér.
Dönum beztu þakkir“. Eins og 19. maí verður ávallt minnzb
með gleði í sögu íslenzku þjóðarinnar, þannig mun einnig
leggja skæra birtu af deginum í gær.
Enginn íslendingur efast um, að niðurstaða þessa máls
er í anda Árna Magnússonar, en um hann ritaði eitt sinn
Þessir dómarar greiða því sam
kvæmt þessu atkvæðx með því
að staðfesta dóminn.
Fimm dómarar — Trolle, Djer
ulff, Spleth, Plom-Andersen og
Vetli — álykta:
margir lagt hönd á plóginn, ekki sízt stór hópur Dana, sem
ávallt hefur verið vel á verði og miðað allar gerðir sínar
við það að handritunum yrði skilað heim. Þess ber að minn-
ast er 49 danskir lýðskólastjórar rituðu 1947 ríkisstjórn Dan-
merkur og Þjóðþinginu danska, bréf um að íslendingar
fengju dýrgripi sína aftur. 1952 skýrði Erik Eriksen í há-
sætisræðu frá því, að hann óskaði að leysa handritamálið.
Og afstöðu Jörgens Jörgensens, fyrrum kennsiumálaráð-
herra, gleyma íslendingar ekkL
danskur maður, að hann væri Dönum mikill, en meiri föður-
landinu. í anda þessara orða hafa Danir treyst vináttuböndin
við bræðraþjóð sína í norðri. Þeir hafa skilið hinn nýja tíma.
Morgunblaðið leyfir sér að senda dönsku þjóðinni og leið-
togum hennar vina- og þakklætiskveðjur í tilefni þess, að nú
er mál þetta komið heilt í höfn. Framtíðin á eftir að sanna,
að samþykkt Þjóðþingsins og dómur Hæstaréttar í gær hafi
verið gæfuspor, sem jafnan verði talið til mikilla og góðra
tíðinda í samskiptum norrænna manna.
Þrátt fyrir að Arni Magnús-
son og tcona hans gáfu handrita
safnið Kaupmannahafnarháskóla
samkvæmt erfðaskrá þeirra, til-
heyrir það stofnuninni sam-
kvæmt erfðaskránni og skipu-
lagsskránni, sem staðfest var af
konungi. Hún verður að teljast
sjálfseignarstofnun og stjorn
hennar ber að hafa umsjón með
safninu í samræmi við hinn al-
menna tiigang skipulagsskrár-