Morgunblaðið - 26.04.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. APRlL 196T.
17
Haraldur Böðvarsson útgerðarmaður
MINIMINGARORÐ
ÞBIM íækkar nú óðum frammá
mönnum þjóðasr vorrar, sem á
árdögum aldarinnar, hófu merki
íramkvæmda og framíara, —
brutu isinn, héldu inn á nýjar
leiðir og sköpuðu nýtt landnám
á íslandi.
Það er þessi kynslóð, sem skil-
•r niðjum sínum meiri og betri
•rfi, en dæmi eru til um áður.
Hún hóf starfið með bjartsýni og
óbilandi trú á möguleika þjóðar
•innar, til að gera ísland að því
velferðarrí'ki, sem gæti veitt
þegnum sínum hagsæld og lífs-
kjör til jafns við það sem bezt
þekkist með öðrum þjóðum.
Einn þeirra manna, sem á
þessu tímabili hefur verið hvað
mikilvirkastur á sviði atihafna-
lifsins, Haraldur Böðvarsson,
útgerðarmaður á Akranesi, lézt
þann 19. þ.m. eftir langan og
óvenju giitudrjúgan starfsdag.
Fæddur var Haraldur á Akra-
nesi þann 7. maí 1889, og þvi
tæplega 78 ára að aldri. Hann
var sonur heiðurshjónanna
Böðvars Þorvaldssonar, kaup-
manns og útgerðarmanns á Akra
nesi og konu hans Helgu Guð-
brandsdóttur frá Hvítadal.
Haraldur Böðvarsson er fyrir
löngu þjóðkunnur atihafnamaður.
Með óbiland'i trú á auðlindir
hafsins umhverfis landið og is-
lenzkan sjávarútveg hóf hann
útgerð á opnum fiskibát, aðeins
17 ára að aldri, og hefur alla tíð
íiðan xekið útgerð fiskibáta, og
nú um áratuga skeið verið einn
•tórbrotnasti útvegsmaður þjóð-
•rinnar. — Það var árið 1906 sem
Haraldur hóf útgerð á opnum
bótum fná Akranesi, og tveim
árum síðar frá Vörum í Garði.
— f»að er svo árið 1909 sem þátit-
ur Haralds Böðvarssonar hefst í
vélbátaútgerðinni, kaupir hann
þá lítinn vélbát, „Höfrung“ og
gerir hann fyrst út frá Vogavík
á Vatnsleysisströnd, en byrjar
síðar vélabátaútgerð og fiskverk
un í stórum stíl árið 1914 í Sand-
gierði. — Haraldur átti heimili í
Reykjavík um 9 ára skeið, eða
frá 1915—1924, en þá fluttist
hann aftur til Akraness og átti
þar heimiLi alla tíð síðan.
Um margra áratuga skeið, eða
•Rt til 1942, rak Haraldur um-
fangsmikla útgerð, fiskverkun
og verzlun í Sandgerði, en það
ár seldi hann Ólafi Jónssyni frá
Bræðraparti og Sveini Jónssyni
frá Reykjavík, eignir sínar þar,
en ÓLafur hafði þá lengi verið
•tarfsmaður Haralds.
Eftir að aðstaða til útgerðar
fór að batna á Akranesi, bæði
við Lambhúsasund og við
Krossvík, fór Haraldur að auka
starfsemi sína á Akranasi. Hef-
uir hann lengst af átt stóran flota
velbúinma fiskibáta, sem hann
hefur gert út með úrvalsmann-
skap. Em jafnhliða stækkun fisiki
bátannei, og aukinni tækni við
veiðarnar, var Haraldi Ijóst, að
hagnýting atflans í landi, sikipti
ekki rniinna málL — Þegar hrað-
frysting sjávarafurða kom til
sögunnar var hann fljótur að til-
einka sér þær framfarir. Hefur
hraðfrystiihús hans verið eitt
fullkomnasta sem til eru í land-
inu, og önnur aðstaða til fisk-
verkunar verið hin ákjósanleg-
asta og með miklum myndar-
brag. Þá hetfur hann rekið nið-
ursuðuverksmiðju með sjávaraf-
urðir og aðrar framleiðsluvörur.
Umfangsmikla verzlun og skipa
afgreiðslu hetfur Haraldur einn-
ig rekið, jafnhliða hinni mynd-
arlegu útgerð og fjölbreyttu fisk
verkun.
Mér er kunnugt um að Har-
aldur Böðvarsson taldi sig hafa
verið mikinn gætfumann í Mfinu,
— þessa gæfu þakkaði hann ekki
hvað sízt sínum ágæta lífsföru-
naut. — Hann kvæntist þann 6.
nóv. 1915 Ingumni Sveinsdóttur,
Guðmundssonar, hreppstjóra á
Akranesi, sérstakri heiðurskonu,
sem staðið hefur við hlið manns
síns, og stutt hann með ráð og
dáð, í hans stiórbrotna, en oft
erfiða starfi.
Þau Haraldur og Ingunn eign-
uðust fcvð mannvænleg börn,
Stiurlaug sem kvæntur er Rann-
veigu Torp, og Helgu, sem gitft
er Hallgrími Björnssyni læknL
Eiga þau bæði heima á Akra-
nesi. Hefur Sturlaugur nú um
áratugaskeið tekið virkan þáfct í
hinni myndarlegu uppbyggingu
fyrirtækisins, og verið meðeig-
andi með föður sínum hin síðari
ár. Hefur farið einkar vel á með
þeim feðgum og þeir verið sam-
rýmdir og samtaka um að efla
vöxt og viðgang fyrirtækisins.
Það er ómetanlegur ávinning-
ur hverri þjóð, að eignast slíka
afreksmenn á sviði framkvæmda
og framfara, sem Haraldur
Böðvarsson var. Það er ekki
síður ómetanlegur ávinningur
litlu kauptúnL eins og Akra-
nesi, að eignast slíkan frum-
herja. Það fór heldur ekki hjá
þvL að áhrifa Haralds gætti á
fleiri sviðum, varðandi sam-
eiginleg málefni og hagsmuni
bæjarfélagsins. Voru honum í
þeim efnum falin ýms vanda-
söm störf, sem hann leysti af
hendi með sínum alkunnu hygg-
indum og' hagsýni. Hann átti
meðal annars sæti í hrepps-
nefnd Ytri-Akraneshrepps og í
bæjarstjórn Akraness eftir að
Akranes hlaut bæjarréttindL
Haraldur lét hafnarmál Akra-
ness mikið til sín taka átti sæti
1 hafnarnefnd og var formaður
hennar um árabil. Það var fyrir
frumkvæði hans og Arnljótar
heitins Guðmundssonar Dæjar-
stjóra að Akranesbær steig það
happaspor 1946, að festa kaup á
hinum stóru steinkerjum sem
keypt voru í BretlandL og hafa
síðan verið uppistaðan í þeim
hafnarframkvæmdum sem átt
hafa sér stað. — Án þess fram-
taks, hefði öll hafnargerð á
Akranesi, orðið að miklum mun
kostnaðarsamari og í alla staði
erfiðari í framkvæmd. — Árið
1942 tókst samstarf um það
milli Akranesbæjar, Borgar-
fjarðarsýslu og Mýrasýslu, að
ráðast í byggingu rafstöðvarinn-
ar við Andakílsfoss. — I stjórn
þess félags var Haraldur kjör-
inn, af Akraness hálfu, og var
formaður þeirrar stjórnar, þar
til hann sagði ai sér fyrir fjór-
um árum.
Mannúðarmálin hafa þau
hjónin Haraldur og Ingunn
látið mikið ti'l sín taka. — Er
landskunn-ur sá höfðingsskapur,
þegar þau árið 1943 gáfu Akur-
nesingum, og Akranesbæ, kvik-
myndahúsið „Bíóhöllin“ á Akra-
nesi, fullbúið til sta-rfrækslu
með öllum tækjum, — en í
gjafabréfinu segir, að 1 skipu-
lagsskrá fyrir gjöfinni verði
ákveðið, að öllum ágóða af
rekstri hússins, skuli verja til
mannúða og menningarmála á
Akranesi. Mun slík stórgjöf sem
þessi vera einsdæmi á íslandi
og óbrotgjarn minnisvarði um
þessi heiðurshjón. Þegar Sjúkra-
húsið var byggt var Haraldur
formaður bygginganefndar þess,
en ágóði af rekstri Bíóhallar-
innar, er stærsti hluti þess fjár-
magns sem til kom, að standa
undir þeirri n-auðsynlegu fr-am-
kvæmd.
Mörg önnur mannúðarmál
hafa þau hjónin stutt með höfð-
inglegum gjöfum, svo sem vænt
anlega Elliheimilisbyggingu, dag
heimilissj. barna o. fl.
Haraldur Böðvarsson var trú-
maður miki'll. Hann þakkaði
guðs handleiðslu öðru fremur
sína velgengnL og minntist þess
oft þega-r vel gekk.
Um leið og ég lýk þessum
lfnum, um þennan heiðursmann,
vil ég flytja honum hinztu
kveðju og þakkir fyrir mína
hönd og Akurnesinga, — þakkir
fyriir giftudrjúg störf 1 þágu
bæjarfélagsins.
Síðast en ekki sízt ber að
þakk-a honum brautryðjanda-
starf á sviði íslenzks sjávarút-
vegs, þjóðinni allri fcil heilla
nú og í framtíðinni.
Konu hans börnum og öðrum
aðstandendum flyt ég innilegar
samúðarkveðjur.
Jón Árnason.
t
SAGA tiuttugustu aldarinnar á
íslandi er atvinnulega séð saga
nýs íslands, saga nýrrar kynslóð
ar á íslandi, sem verðu-r til þess
fyrst að varpa skýru ljósi yfir
gögn þau og gæði, sem landið
ber í Skauti sínu og hafið við
strendur þess. Strax við upp-
run-a aldari-nnar örlar á því að
leyst séu úr læðingi bundin öfL
orka þrungin kraftL sem brýzt
fram á sjónarsviðið og lætur að
sér kveða. Ároði nýs atihafn-a-
dags slær birbu á himinhvolfið,
birtu sem nær inn í hvern krók
og kima í þjóðlífi voru. Þessi
birta ratar rétta leið að hug-
skoti fólksins sem greinir gl'igg
merki þeirrar köllunar sem pví
er búin til þess að drýgja dáð og
láta hendUr stan-da fram úr erm-
um. Á vængjum nýrra úrræða
til hagnýtingar náttúrugæða
lands vors, sem sprottin eru upp
í hugskoti fólksins sjálfs og oss
hafa borizt fregnir af frá grann-
löndium vorum, hefst a-thafnalítf
vort á nýtt svið ra-unsæi þar
sem ríkir skilningur á þýðingu
og gildi nýrra viðbragða.
Gróðurmoldin sýnir oss frjó-
semi þá sem í 'henni býr í allri
sinni dýrð þegar að henni er
hlúð, og fengsæl og auðug
fiskimið við strendur landsin-s
breiða út faðminn á móti nýjum
úrræðum til ha-gnýtingar þeirrar
auðsuppsprettu sem oss var þar
búin. Og enn fleiri náttúrugæði
blösbu við sjónum hinna nýju
frumherja vorra í atvinnuhátt-
um á nýrri öld.
Þeir týna nú óðum tölunnL
þessir skapandi máttarins menn,
sem í upphafi aldarinnar riðu
'hér á vaðið og ullu straumhvörf-,
um í lífi þjóðar vorrair með ný-
breytni sinni á sviði athafna-
lífs, du-gnaði, áræði og kjarki.
Þess skyldum vér lengi m-innast,
að þar eigum vér á ba-k að sjá
mön-num, sem á sínum tíma
lögðu þjóð vorri upp í hendur
ný lffsviðhorf, sem hæfða dugn-
aði þeim og manndómL sem með
oss bjó.
Þessar og þvílíkar hugsanir
rifjast upp í huga vorum er vér
nú í dag fylgjum til hinztu
hvíldar á Akra-nesi einum af
stærsfcu athafnamönnum á fs-
landi á þessari öld, Haraldi
Böðvarssyni útgerðarmanni.
Hara-ldur Böðvarsson mun hafa
verið einna yngstur að áru-m
þeirra frumherja í röðum út-
gerðarmanna, sem honum voru
samtímis, sem gæddir voru
þeim skörungsskap og þeirri
hugdirfsku að latia sér tii hugar
koma að gjörbreyta ölkim hátt-
um vorum í ’ útgerðarmá’.um og
taka véltæknina i þjónustu
þessa atvinnuvegaT, bæði á sjó
og landi. Hér birtist stórhugur
íslendinga í sinni glæsilegustu
mynd. Og það er til fyrirmynd-
ar og etftirbreytni, fyrr og 3Íðar,
að maður á svo ungum aldrL
sem Haraldiur Böðvarsson var
þá, skyldi vera í fremstu röðum
þessara framtáksmann-a og braut-
ryðjenda.
Fyrstu skrefin á útgerðar-
brautinni steig Haraldur í föður
garði á Akr-aneisi þá 16 ára gam-
all. En hér var þá stórri hugsjón i
útgerðarmálum þröngur stakkur
skorinn. Hér var engin höfn, <jg
hér var engin afgreiðsluaðstaða
fyrir vélbáta. Haraldur var mað-
ur heimakær, unni hann fæðing-
arstað sínum og honum hafði
hann 'hugsað sér að hel-ga krafta
sína. En 'hjá Haraldi varð ekki
eins augnabliks hik á því hvað
gera skyldi. Tilfinningunum fyr-
ir tengslunum við æskustöðvarn-
ar varð að bægja frá eins og
á stóð, þvi enginn var sá máttur
i lifanda lífi er lagt gæl fjötur
á fyrirætlanir þessa æstou.nanns
um framkvæmd nýrra útgerðar-
hátta. Ákvörðunin var ráðin, sú
að flytja burt frá Akranesi með út
gerðaráform sín og setja sig nið-
ur þar sem hafnir og afgreiðslu-
skilyrði væru slík, að viðhlíta
mætti. Varð Sandgerði fyrir vaj-
inu. Hafði Haraldur um skeið
nokkurt samstarf um útgerðina
við búsetta rnenn í No:egi,
frændur sína í móðurætt. f
Sandgerði þróaðist þessi nýja út-
gerð vel i höndium Haraldar.
Kostir véltæk-ninnar voru auð-
sæir. Það varð Haraldi brátt
ljóst að það ætti ekki langan
aðdraganda að það kæm-i horna-
hlaup I útgerðina. Bátarnir
stækkuðu og tala þeirra yxi. Það
varð strax deginum ljósara, hve
fyrirhyggjusamui Harald-ur var
í útgerðarmálum. Eigi orkaði
tvímælis um glöggskyggni hans
á alla hagkvæmni í rekstTinum
og síkvi'kur og lifandi áhugi fyr-
ir þvi að allt sem til bóta horfði
yrði jafnóðu-m tekið í notkun og
í engu til sparað í þeim efnum.
Þá gætti ekki síður hæfni Har-
aldar í því -hversu að skyldi fara
um fi-skverkunina. Til hennar
lét hann vanda mjög og skyldi
verkunin jafnan vera við hæfi
þeirra sölxnmöguleika sem fyrir
hendi voru hverjiu sinnL f því
efni hafði Haraldux mjög glögga
yfirsýn og sá mörgum befcur
fram í tím-ann um þær breyting-
ar sem -þar þyrfti á að gera tR
þess að hlíta mætti kröfum
kaupendanna. Kom það exm bet-
ur í Ijós eftir að Haraldur hafði
flutt úrgerð sína fcil Akraness,
hve staðgóðrar þekkingar hann
hafði aflað sér í þessum efnum.
Haraldiur var slyngur sölumaður.
Þar gætti ekki síður hygginda
hans og útsjónarsemii en í öðrum
störfum. Og löngum var það svo,
að það sem kölluð var heppni
var þar með í verkL Eftir að
samtök útgerðarmanna í fisk-
sölumálu-m komust á fót þó‘ti
Haraldur fyrst i stað nokkuð
vilja fara sínu fram. Hafi svo
verið, á það að sjálfsögðu rót
sína að rekja til þess hve sjáltfs-
traustið háfði reynzt honum.
styrk stoð meðan hann v-ar þar
einn að verki. Meðan Haraldur
rak út-gerð i Sand-gerði átti faann
heima í Reyk-javík. Bjó hann þar
í fallegu húsi við SuðUrgötu, er
hann hafði keypt.
Ekki væri það rétt eða heppi-
lega að orði komizt að segja að
Haraldur Böðvars-son hefði þaon
áratug sem haxm rak starfsemi
sín-a í SandgerðL verið í nokkurs
konar útlegð, því vissulega var
engin-n sá blær yfir starfsemi
hans þar, sem ráða mætti af þess
orðs merkingu. í Sandgerði lagði
Haraldur grundvöll að þeirri
merku starfsemi sem var sér-
stæð og einkennaindi fyrir allt
hans láf. Þar þroskaðist hann f
skjóli reynslunnar og starfið þar
var honum á all-an hátt áran-gurt
ríkt. En einhvern veginn var
það svo að honurn faa-ist að
hann væri sér þess meira og
minna meðvitandi að starfsemi
hans ætti þar ekki heima.
Henni hafði innst inni í hug-
skoti hans verið haslaður völlur
annars staðar, þótt atvikin réðu
því að hér skyldi af stað farið.
En sannleikurinn var sá, að
hugurinn hvarflaði ávallt heim,
heim á æskustöðvarnar og sú
hugsun þroskaðist því meir sem
lengra leið, að þar skyldi lífs-
starfið háð. Óljósa-n grun hefi ég
um það, að þessi ákvörðun hafi
verið svo fastmótuð í hu-ga Har-
aldar að hann hafi 1 aðalatrið-
tun verið húinn að hugsa sér
hvernig haga skyldi uppbygg-
i-n-gu starfsemin-nar á Akranesi
áður en til vistaskiptana kom.
Væri það mjög í samræmi við
alkunna fyrirhyggjusemi Harald
ar að hér væri rétt til getið.
Haraldur var um þessar mund
ir á blómaskeiði llfsins. Hann
fann blóðið fossa í æðum sér,
kraft og styrk til starfa í hverrá
tau-g og vöðva og starfsgleðin
fyllti hugann. Þa-nn kraft sem
þarna bjó áttu æskustöðvarnar
og þær áttu að njót-a hans.
Þessi ræktarsemi hafði fest ræt-
ur í huga hans og sinni og var
hún áreiðanlega vökvuð og
nærð hlýrri vordögg hinnar
merku konu hans, Ingunnar
Sveinsdóttur.
Nú voru að rísa upp þau hafn-
arskilyrði á Akranesi að Har-
aldur gæti flutt sfcarfsemi sína
þangað heim aftur. Vitað var að
sú ráðabreytni hans mundi
verða því sterk stoð að á Akra-
niesi yrðu gerðar -þær hafnarbæt-
ur er vel -mætti hlíta fyrir stór-
an útgerðarbæ. Sú varð og raun
in á. Nú var Haraldu-r aftur
kominn 'heim. Var þeirri heim-
komu fagnað á Akranesi. Vissu
menn gerla um þá öru þróun
sem orðið hafði i úfcgerð hans og
fiskverbun í Sandgerði. Vitað
var að þessi þróun mundi halda
áfram hér. Þær vonir rættust I
ríkum mæli. Eftir heimkomuna
var skammt stórra atburða á
milli í uppbyggingu afcvinnulíf3-
ins á Akranesi hj i Haraldi Böðv-
arssynl Útgerðiri var í hröð um
vexti. Bátarnir stækkuðu og
þeim fjölgaði. Biáta atf þeirri
stærð sem nú henta til síldveiða
á hafi úti lét Haraldur byggja
öðrum fyrr, og vélskrúfuumbún-
aður sem hentar við síldveiðar
hóí þar innreið sína hér á landL
Húsin risu af grunrvi hvert af
öðru. Fjölbreytnin í tfiskverk-
uninni ruddi sér til rúms. Tækni
búnaður í frystihúsum og við
önnur störf fcók stöðugum franv-
förum. Saltfisks- og skreiðarverli
un, fiskniðursuða og síldarverk-
un margskonar heima og heirrv-
an voru umfangsmiklir og vax-
andi þættir í þessari starfsemd.
Allt bar þess merki að Haraldur
Böðvarsson hafði á þessu sviði
Sorustuhlutverk-i að gegna.
Gleggst merki um viðurkenn-
ingu á því að svo hafi verið, er
það að jafnan þótfci sjálfsagt að
ibeina útlendingum, er til liands-
ins komu þeirra erinda að kynna
sér athafnir vorar í fiskverkun,
til vinnslu-stöðva Haraldar
Böðvarssonar. Það vaíkti jafnan
atihygli 'hver snyrtibragur var á
ölliu er Haraldu-r Böðvarsson
hafði umleikis. Öll hús stór og
smá, hverju hlutverki sem þau
faöfðu að gegna, voru máluð með
sama lit. Sama máli var að
gegna með alla umgengni inn-
an húss. AlLt varð þar að vera
á sínum stað og bera merki kosfc-
gæfni í allri meðtferð og útlifcL
Framhald á bls. 25.