Morgunblaðið - 04.08.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. ÁGÚST 1967
17
G. Br. skrifar:
Sumarfrí á Sjálandi
Kongevejen 142, Virum,
16. júlí.
FALLBGT hús — kjallari —
hæð og ris með kvisti — enginn
lúxus — enginn 'heimskulegur
íburður af neinu tagi, en þægi-
legt rúmgott húsnæði fyrir 4—5
manna fjölskyldu, eitt af þúsund
um húsa, sem byggð eru með
hagstæðum lánum húsnæðis-
málastjórnar dönsku kratanna,
sem virðist áskapað að vera við
völd í þessu brosandi landL
En það væri fátækleg lýsing
á Kongevejen 142 og lífinu þar,
ef ekki væri getið annars en
hússins sjálfs og þess, sem gerð
ist þar innan dyra, farið að lýsa
húshaldi og herbergjaskipan
o.s.frv.
Hálft líf fólksins og langt um
meira en það a.m.k. yfiirsumar-
tímann — gerist utan dyra — í
garðinum sem umlykur það
5—6 hundrað fermetrar. Hann

Vindmylla í Frilandsmuseet.
er skilinn frá umhverfinu með
þéttu limgerði, á einn veg auk
þess þéttklædd timburgirðing
til að einangra sig sem bezt frá
hávaðanum í umferðinni á
Kongevejen þar sem bílarnir
þeysa um allan liðlangan daginn
— frá kl. 6 á morgnana og fram
á nótt.
Garðurinn, þessi litli blettur
af Danmörku, er íbúum hússins
sérstaklega kær. Það má kannski
segja um þá eins og Guðmundur
á Sandi kvað um „Ekkjuna við
ána“ — Maríu á Knútsstöðum:
Hún elskaði ekki landið
en aðeins þennan blett.......“
Um helgar er gaman að labba
um eða hjóla eftir gráhvítum,
eggsléttum, asfalteruðum götum
þessa friðsama bæjar. Allt er
hreint, fínt og pent, eins og í
stássstofu hjá yfirþrifinni hús-
móður. Heimilisbíllinn gljáfægð
ur á gangstéttinni, krakkarnir
striplast um í garðinum, leik-
andi við hundinn, konan að
koma með kaffið út — húsbónd
inn að mála hliðið, slá flötina,
raka yfir stiginn, klippa lim-
gerðið. Þannig eru myndirnar af
útborgunum kringum Kaup-
mannahöfn. Þannig er í dag heim
ili þessa fólks, hverra foreldrar
áður bjuggu í misjöfnu húsnæði
við þröngar götur stórborgarinn
ar og sáu hvorki sól né vor. En
þetta hefur kostað það að sveit-
in er ekki lengur til á þessum
slóðum, búskapurinn „sagablot".
En þó er landið vitanlega það
sama. Manneskjan notar það
bara á annan hátt. Og margir
staðir þessa fagra lands eru varð
veittir ósnortnir svo að náttúran
fái notið sín og maðurinn notið
hennar á gönguferðum eftir frið
sælum skógargötum, fjarri há-
værum klið umferðarinnar og
skarkala þéttbýlisins. — Þannig
er það t.d. kringum Furesöen
sem margir þekkja af Ijóði
Winthers:
Flyv, Fugl, flyv over Fure-
söens Vove.
Nu kommer Natten saa sort.
Alt ligger Sol bag de
dæmrende Skove
Dagen den lister sig bort.
Skynd dig nú hjem til din
fjedrede Mage,
Til de guulnæbbede smaa.
Men naar í Morgen du kommer
tilbage,
Sig mig saa alt hvað du saae.
Þegar skáldið orti þetta hug-
ljúfa ljóð var hann ungur guð-
fræðingur, heimiliskennari hjá
gróssera einum í Lyngby, bál-
skotinn í Alvildu dóttur hans.
En hér í Virum, sem er út-
borg frá Kaupmannahöfn, er
sveitin og sveitalífið horfið í
þétbbýlið — síðasti Virum-bónd
inn andaðist í öndverðum júlí.
— Samt má í fáum skerfum
labba sig aftur í löngu liðna tíð
— ganga inn í dagLegt líf í sveit
um Danmerkur á liðnum öldum.
Það gerir maður með því að
heimsækja tvö söfn, sem hér
eiga sinn samastað, sitt hvoru
megin við Kongsveginn.
Annað er landbúnaðarsafnið,
stofnað kringum 1890 af munum
frá norrænu iðnaðar-, landbún-
aðar- og listsýningunni, sem hald
in var í Kaupmannahöfn árið
1888.
Safn þetta er í allstórri rauðri
múrsteinsbyggingu og í rúmgóð
um, hvítum sölum hennar má
rekja sig gegnum árin og aldirn-
ar með því að virða fyrir sér
tækin og tólin, sem sveitafólk-
bronzöld til aktygjanna, sem í
dag eru að hverfa með tilkomu
trakfcorsins. En vitanlega er eng-
in leið til að lýsa því svo að
nokkru gagnii sé. Forstöðumenn
þessa myndarlega safns gefa um
það greinagóðar upplýsingar og
leiðbeina langt að komnum gest
um, sem að garði ber.
Handan götunnar, beint á móti
Landbúnaðareafninu, er byggða-
og bæjarsafnið — Frilands-
museet — þar sem á 85 ha.
svæði eru sýnd hús yfir fólk og
fénað víðsvegar úr Danmörku
eins og þessar byggingar voru
um aldaraðir og fram á okkar
daga. — Þarna má sjá smá-
fiskimannakofa í. verstöðvum á
Vestur-Jótlandi, sem nú mundu
sjálfsagt ekki þykja mannsæm-
andi húsakynni, þröng hýbýli
fátækra húsmanna, og algenga
bæi á Jótlandi og eyjunum og
Kongevejen 142 í Virum.
bílum og stórir rútubílar runnu
í 'hlaðið með hópa af fólki úr
fjarlægum héruðum. Þetta bend-
Gata í Virum.
ríkmannleg hús stórbændanna.
Allar eru þessar byggingar með
sinn sama sérstæða svip, lágir
leirveggir, múraðir í binding,

ir óneitanlega til þess að áhug-
inn fyrir því liðna sé ekki að
dvína, tengsl nútímafólks við for
tíðina, ekki jafn laus og margur
vill vera láta á þessum síðustu
tímum bítlamenningarinnar.
Kýrnar á Víðistöðum.
ið vann með og hafði að vopni
í' baráttu sinni fyrir tilverunni.
Allt er þetta næsta girnilegt til
fróðleiks, allt frá arðinum frá
Við bæjardymar á Víðistöðum.
sem þýkkum stráþökum. — Mik
ið hafa þeir hlotið að falla vel
inn í danska, flata landslagið á
sama hátt og torfbæirnir í það
íslenzka. — í öllum þessum sýn
ingarhúsum er meira og minna
af húsgögnum og búsáhöldum
og í útihúsum vagnar og kvarn-
ir, brunnvippur og maboð, kvísl
ar og skóflur og allt, sem nöfn-
um tjáir að nefna viðkomandi
sveitabúskapnum áður en véla-
öldin hélt innreið sína í sveit-
irnar. — Á milli þessara bygg-
inga eru girðingar og grjótgarð
ar eins og það tíðkaðist áður fyrr
umhverfis tún og akra. Á gras-
blettum eru svo tjóðraðir nokkr
ir gripar til að lífga upp á stað-
inn. — Við einn bæinn er sýnd
vatnsmylla, en upp yfir lágreista
bæina gnæfa tvær vindmyilur,
sem setja mikinn svip á stað-
inn. —
Á góðviðrisdögum, sérstak-
lega um helgar, virðist vera
margt um manninn á þessu sýn-
ingarsafni fortíðarinnar. Á bíla-
stæðinu var yfirfullt af prívat-
En það er samt búskapurinn,
eins og hann er í dag rekinn í
þessu þrautræktaða landi bú-
menningarinnar, sem hlýtur að
vera ekki síður forvitnilegur fyr
ir aðkomumenn. Þessvegna er
nú bezt að venda sínu kvæði í
kross og 'heimsækja sjálenzkan
bónda — einyrkja með bú af
meðalstærð og sjá hvernig þar
er um að litast í blíðu og birtu
þessara blessuðu hásumardaga.
Það var breiskjuhiti og brak-
andi þurrkur þegar við ókum í
hlaðið á Víðistöðum (Filegárd-
en) miðvikudaginn í 13. viku
sumars. Maður skyldi því halda
að 'bóndinn — Mogens Nissen-
Petersen og allt h$ns fólk væri
önnum kafið og hefði lítinn tíma
til að sinna gestum í slíkum úr-
vals-þerri um hásláttinn. — En
það var öðru nær og það var
líka vel skiljanlegt því 'hann
hafði þegar lokið slætti og Ö81
taðan þegar komin í hús fyrir
nokkrum vikum — vélbundnir
baggar raðaðir í all háan stafla
í einu horni hlöðunnar.
Heyfengur sjálenzkra bænda
hafði á þessu sumri verið bæði
mikill og góður, betri heldur
en mörg undanfarin ár. En hér
hefur heyskapurinn ekki mikið
að segja í heildar-afkomu árs-
ins. Og svo mikið er víst að ekki
þætti manni á íslandi þessi hey-
fengur á Víðistöðum mikill vetr-
arforði handa rúmlega 20 naut
gripum, enda er túnið ekki nema
4.5 ha. En þess er að gæta, að
hér eru kýrnar ekki fóðraðar á
heyi nema að % til 14 hluta og
þær eru á beit frá því í apríl
og fram í október og geldneyt-
in drjúgum lengur.
Víðistaðir (Pilegárden) er
sveitabær nálægt Haslev á Suð-
ur-Sjálandi í dásamlega fagurri '
og frjósamri sveit eins og þeir
mörgu fslendingar þekkja, sem
komið hafa á þessar slóðir. Bær-
inn er engin landnámsjörð, reist
ur sama árið og konungur kom
hingað með stjórnarskrána 1874.
Hann er byggður út úr hinu við-
lenda greifasetri, Bregentved,
sem tilheyra margar jarðir, enda
er greifinn (Moltke), sem nú er
orðinn gamall maður, talinn
einn af ríkustu mönnum Dan-
merkur. Varð hann þó fyrir
miklu fjár'hagslegu áfalli (mig
minnir 3 millj. kr. danskar)
vegna þess að nafn hans hafði
verið falsað á tékka fyrir gífur-
legum upphæðum.
Mogens á Víðistöðum undir því
v>el að viera leiguliði eins og fað-
ir ihans var, sem hér bjó á undan
honum í 43 ár. Leigan — land-
skuldin — er að vísu all-há eða
um 70 þús. kr. íslenzkar. Auik
þess nauð&ynlegt viðhald húsa og
mannvirkja, málning o. s. frv.
Kemur greifinn oft til að líta
eftir eign sinni?
„Nei“, svarar Mogens bóndi,
hann sést Ihér mjög sjaldan. Þó
kemur fyrir að hann Mtur inn.
En forvaltari hans kemur árlega
til að skoða ástand húsa oig
mannivirkja og gæta þess að við-
haldi isé ekíki ábótavant, og dæma
um (hvort þörf sé á einhverjum
breytingum, nýbyggingum eða
kostnaðarsömum endurbótum.
Allt sliíkt er kosbað af landeig-
anda“.
Og það má sá auðugi greifi
eiga, að ekki lætur hann sinn
hlut eftir liggja til þess að hæigt
sé að búa vel á Víðistöðum. Bæði
íbúðarhús og peningshús eru í
frábæru standi, m.a.s. „hús-
mannslhúsið" er nýbyggt, enda
þótt hvorki sé nú hér (húsmaður
né annað vinnuhjúa. En ihúsnæð-
ið er auðvelt að leigja hér í nánd
við borigina. Með þvi fæst dálítið
upp í eftirgjaldi'ð.
íbúðarhúsið er stórt og rúm-
gott. Eins og aðrar byggingar á
bænum er það í hefðibundnum
stíl. Niðri eru margar stofur,
stórar en lágar undir Lcift. Uppi
eru svefmherbergin. Hvar sem
maður kemur ber allt vott um
mydarsikap, þrifnað og reglu-
serni bæði ubandyra og innan,
samfara þeirri notalegu gest-
risni sem býður mann strax vel-
kominn.
Húsfreyjan á Víðistöðum heit-
ir Agnes og er bóndadóttir frá
Mön, en foreldrar hennar eru nú
hætt búskap. Börnin eru þrjú:
eldri sonurinn er í iðnnámi í
Haslev, en sá yngri í heimsókn
(hjá afa og örmmu. Dóttirin,
Krilstdn, er heima, Frú Agnes
kemur með góðgerðir út í garð-
inn og Mogens sækir sólhlífina,
því að blessuð sólin er svo björt
og heit að okkur íslendingunum
finnst hitánn um of. Húsmóðirin
hefur ekfki aukið sér erfiði í sam
bandi við þessa gestakomu með
Framhald á bls. 24