Morgunblaðið - 13.08.1967, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. ÁGÚST 1967
23
Atlantis og vísindamennirnir
FORNFRÆÐIN er nú í þann
veginn að ljúka upp fyrir
heiminum nýjium fornleifa-
fundi, sem samkeppnis'hæfur er
við fundinn á Fompei árið 1748
og þann stóratburð, er Sir
Artlhiur Bvans uppgötvaði mínó
íska menningu á Krít um síð-
ustu aldamót
Heiðiurinn af hinum nýja
fornleifafundi eiga þeir James
W. Mavor jr. frá Woods Hole
hafræðistofnuninni, Bmily Ver-
meule, prófessor í fornfræði við
Wellesley og Spyridon Marina-
tos frá Aþenulháskóla. Leið-
angurinn uppgötvaði heila
mínóíska bong og sumarhöll
mjög vel varðveitta undir eld-
fjallaösku og viikri. Hér er um
igííurlegt rannsóknarefni að
ræða. Hugmyndaríkir menn
haMa, að fundurinn geti jafn-
vel svipt hulunni af leyndar-
dómnum um hið „týnda megin-
land“ Atlantis.
Plató ræðir fyrstur manna
um ráðgátuna um Atlantis í
samræðunum „Critias“ og
„Timaeus“. Plató lýsir feikn-
legri eyðingu mikillar menn-
ingar á meginlandi nefndu
Atlantis á áþekktu hafi handan
Njörvasunds. Augsýnilega áleit
hann, að þetta væri sagnfræði-
leg staðreynd, og margir skóla-
menn, sem síðar voru uppi
voru á sömu skoðun. Leitin að
þessu týnda meginlandi hefur
verið árangurslaus og flestir
fræðimenn álíta, að hér væri
um hreina þjóðsögn að ræða.
Jarðskjálftafræðinigurinn An-
gelo Galanopoulos frá Aþenu-
háskóla hefur látið svo um-
mælt, að Atlantiis befði getað
verið hluti hins forna mínóíska
ríkis, sem réði Miðjarðarhafs-
löndum á tímabilinu 2000—1250
fyrir Krist. Ibúarnir voru sæ-
farendiur, sem þróuðu teikn.-
og ritlilst, friðsamt fólk og elskt
að fegurð. Galanopoulos hug-
ieiðir hvort Mínóar hafi ekki
verið fjölmennastir á Krít og
I>eru, 100 km norður af Krít
í Byjahafinu.
Þera er stór eldigígur og gaus
síðaist árið 1950. Forn munn-
mæli og nýjar jarðfræðirann-
sóknir sýna, að Þara hefur
eyðzt í tveimur eldgosum, hið
síðara fimm sinnum meira en
hið fræga eldgos á Krakatoa
1883. Galanopoulo® hefur kom-
izt að raun uno, að gosin hafa
orðið á tknanum 1500—1400
fyrir Krist. Hann heldur því
íram, að eftir síðara gosið hafi
mestur hluti eyjunnar sokkið í
sæ. Þá hafi landnámið gjör-
eyðzt og flóðbylgjur hafi eytt
byggð á STrít. Galanopoulos læt
ur ekki hér staðar numið:
hann sagir einnig, að flóðbylgj-
an gæti hafa orðið til þess að
Rauða hafið opnaðist fyrir
Móses; ryk frá eldgosinu gæti
ennfremur hafa litað ána Níl
rauða, eins og Bilbliían segir.
Bandaríkjamenn, eins og t.a.
m. Mavor, þóttu þessar kenn-
ingar athyglisverðar en vildu
frekari sannanir.
Mavor er neðansjávarsérfræð
ingur (hann aðstoðaði við
byggingu Alvins, smákafbáts-
ins, sem fann týndu kjarnorku-
sprengjuna undan Spánar-
ströndum). Hann skipulagðd bvo
leiðangra til í>esu 1966 og 1967.
f fyrri leiðangrinum sigldi
hann á rannsóknarskipinu
Chain og kortlagði botninn við
eyjuna. Mavor staðfesti, að
eyjarnar fjórar í Þeru-klasan-
um hefðu eitt sinn verið eitt
og sama landið.
í vor fór Mavor ásamt sér-
fræðingum til Þeru. Leiðang-
urinn halfði grafið í tæpl-ega
eina viiku suður af þorpinu
Akrotiri, þegar fyrsti árangur-
inn kom í ljós. Skömmu síðar
fór gamall bóndi frá þorpinu
með leiðangursmenn að smó-
helli einum í hvítum ösku-
kllettum. Gólf hellisins hafði
hrunið, er asni bóndans steiig á
það. Pornfræðingarnir gægð-
ust niður um gatið á gólfinu og
sáu brátt að þarna var her-
bengi.
Það tók þá einungis nokkra
daga að uppgötva, að vín garð-
ar Akrotiri-þorpsins höfðu ver-
ið ræktaðir ofan á borg einnar
til tveggja hæða óskemmdra
húsa. „Við höfðum búizt við að
fir ( rúistir forsögulagrar borg-
ar“, sagði frú Vermeul'e, „en
hér var borgin heil og ósnort-
in, eins og ítoúarnir hefðu ný-
lega yfirgefið hana“.
Fjögurra vikna uppgröftur
frá 22. maí til 20. júní leiddi í
ljós, að borgarstæðið var a.m.k.
háltf fermíla. Fornfræð'ingarnir
ályktuðu með varfærni, að hún
hafi tailið um 30.000 manns,
'haft prýðiLaga höfn og væri vel
staðsett til verzlunarviðskipta
við Kriít í suðri. Eins og Pompei
hefiur borgin suður af Akrotiri
„frosið“ undir þykku la,gi gos-
ösku og vikurs. Jafnvel freskó-
myndirnar, sem venjulega eru
ónýtar, hafa varðveitzt dásam-
lega í þessari borg.
Listmunir benda sterklega til
þess, að bongin sé mínóísik.
Leinker eru skreytt blóma- og
spíral-útflúri áþekkt og á Krít.
Freskó-myndirnar sýna, að
listamenn hafa tekið viðfangs-
efni sín frá hafinu. Byggingar-
listin er sömuleiðiis greinilega
frá síð-minóískum tíma (1500
f. Kr.). Og uppgröfturinn er
einungis á frumstigi. Mavor og
frú Vermieule hafa í hyggju að
halda honum áfram í júní
næsta ár.
Augljóst er að borgin forna
á Þeru hefur verið flúin. Forn-
fræðingarnir fundu engar jarð
neskar leifar íbúanna. Ker
voru full af víni og olívuolía
fannst ásamt beinagrindum af
ihundum, kindum og svínum.
En gull eða önnur vefðmæti
funduist ekki — hinir fornu
Þeru-toúar hafa bersýnilega
haft veður af hættunni.
Mavor og flokkur hans von-
ast til, að geta gert borgina
undir Akrotiri að neðanjarðar-
safni, grafið hana fullkomlega
upp og skilið listmuni og verð-
mæti eftir á þeim stöðum, þar
sem þau fundust, og verða þau
vel varðveitt. Herstjórnin í
Griklkilandi hefiur boðizt til að
lána tækl til að flýta fyrir upp-
greftrinum og þeim deigi, er
ferðamienn geta farið að heim-
sækja „Atlantis“. En Mavor á-
lítur, að uppgröfturinn muni
taka langan tíma. Verður fyrst
að» finna einhverja leið til að
gera jarðigömg undir víngarð-
ana og haMa þeim sjálfum
uppi. Síðan verður að gera eitt
Ihvert það efni, sem kemur í
veg fyrir að lisbmunirnir eyði-
leggist í hreinu lofti. „Það ætti
ekki að leyfa, að uppgröftur-
inn tæiki skemmri tíima en tíiu
ár“, segir frú Vermeule, „og
jafnvel þá ætti að skilja eftir
helming verksins fyrir forn-
firæðiinga 21. aldarinnar, þagar
tæiknin til að varðveita munina
verður þróaðri en nú“.
Fornfræðingar og grískir aðstoðarmenn vinna að uppgreftri
borgarinnar fornu á Þeru.

Eftir næstum 3.500 ár er fagurt útflúr enn sýnilegt á vín- og olívuoliu-kerunum, sem fundust
i höllinni á Þeru.
Erfiðleikar fornfræðinga
Fornfræðingar hafa efcki átt
sjö dagana sæla undanfarið; at-
burðir nútimanis hafa verið fóta
kefli vísindum fiortíðarinnar.
Frá Mendes í óshóilmum Nílar
til hæða Jórdaníu urðu leið-
angrar fiornfræðinga fórnar-
lömb stríðsins fyrdr botni Mið-
jarðarhafs. Stríðið hófst á sama
tíma og árstíð fornfræðinnar —
og formfræðingar frá Harvard,
Misisouri og Princeton voru á
l'eiðinni til r a n nsók^i a rs töðva
sinna í Miðjarðarhafslöndun-
um. Sumir stönzuðu í Evrópu.
Aðrir, sem þegar voru komnir
til landianna fyrir botni Mið-
jarðarhafs urðu að fara, þaigar
Bandarilkin hófu brottflutning
þegna sinna, og síðar, þegar
Bgyptaland rauf stjórnmálasam
band við Bandarikin.
Þá hafa margir Leiðangrar
orðið fórnarlömb annarstoonar
baráttu: baráttunni fyrir pen-
imgum. Fornfræðingar njóta
engra ákveðinna styrkja frá
rífcisstjórn Bandaríkjanna. —
Einkastofnanir hafa að mikiu
leyti staðið undir kostnaðd við
þessa leiðangra. Þá hafa forn-
fræðingar einnig treyst á auð-
uga vini sina, erlendar ríkis-
stjórnir, dagblöð og tímarit
eins oig „National Geographic".
Stundum er það svo, að nú-
James W. Mavor .
tíma efnaihagsþróun tefur eða
hindrar mifcilvæiga uppgrefti.
Braut rafmagnsjárntorautarinn-
ar liggur í gegnum Agora, þar
sem fiornfræðimgar leita nú
bius forna markaðsstaðar í
Aþenu.
En nútímatæknd er ekki alllt-
aif Þrándur í Götu fornfræði-
rannsókna og jafnvel stríð eru
tímabundin. Hér fer á eftir
skýrsla um mikilvægar forn-
leiifarannsóknir í sumar:
Mið j arðarhaf ið
Undan Bodrum í Tyrklandi,
suður af Izmir, hafa frosfcm’enn
undir stjórn dr. George Bass
frá háskólanum í Pennsyl-
vaníu, fundið rómverskt sifcip,
sem soklkið hefur einihverntíma
á tímabilinu frá 1. öld f. Kr. til
3. aldar e. Kr. Skipið hefu'r
verið kannað úr tveggja manna
kafbáti og fornfræðingarnir
'hafa vendilega affermt skipið
aif kerum, vínkrukkum, olívu-
olíu og fl'eiri vökvum. Forn-
fræðingarnir, sem að þessu
'timaifrefca og erfiða starfi
vinna, vonast til að geta kynnt
sér náið skipasmíðatækni Róm-
verja og verzlun á þessum tíma.
Egyptaland
Fornfræðinga hefur llengi
igrunað, að pýramídarnir miklu
í Giza (Cheops, Oh'ephren, My-
cerinus) hafi að geyma leyni-
göng og herbergd, sem geymi
líkamsleifar Faraóanna og fjár
sjóði þeirra. Næstum ógjörning
ur er að leita að slíkum graf-
hýsum í þessum risastóru völ-
undarhúsum, og flestir forn-
fræðingar hafa gefið upp von-
ina. En Luis Alvarez, eðlis-
fræðingur við KaliforniíuJhá-
skóla er ennþá bjartsýnn. Með
flókinni geimigeislatækni og að-
stoð IBM-tölvu hyggst hann
fcortlieggja pýramídana. Stríðið
tafði frekari framlkvæmdir í
sumar, en væntanlega heldur
Ailvarez því áfram næsta sum-
ar. —
Afródisias og Ítalía
f fjallaibonginni Afródisiías í
Tyrklandi hefur dr. Kenan T.
Erim ásamt aðstoðarmönnum
starfað við uppgröft borga, sem
'enu eins og jarðlög hver ofam
á annarri og er sú elzta allt frá
bronzöld (3500 f. Kr.). Gifur-
ilegt starf bíður fornfræðing-
anna þar.
Á ftalíu hefur Ferdinado
Caistagnoli frá Rómarháskóla
starfað við uppgröft og rann-
sóknir á hofi frá 5. öld f. Kr.
Og í Murlo í nánd við Siena
vinnur fornfræðin.gurinn Kyle
Phillips við uppgröft á öðru
hofi frá sama tíma, sem heíur
að geyma listmuni etrúskrar
menninigar.
Verður er verkamaðurinn
launa sinna g allir erfiðleifcar
gleymast þegar ár'angurinn
kemur í ljós. Vitaiskuld er hann
ekki alltaf jafnmifcill og á
Þeru. Frú Vermeule sagði fyr-
ir skömmu um starf sitt í hinni
mínóísku borg undir víngarð-
inurn: Eg var allan tímann ut-
an við mig af spenningi. Það
var eins og dásamlegt krafta-
verk væri að gerast".
(Endursagt úr Newsweek)