Morgunblaðið - 17.10.1967, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. OKT. 1967
- ALÞINGI
Framhald af bls. 1
Á fundi. sem úbvegSmenn
héldu nýlega, töldu þieir, að út-
flutningatekjurnar í ár mundu
verða h.u.b. 2000 milljónum kr.
mdinnd en sl. ár, en þá voru þær
6000 miUjónir svo að skv. því
ætti lækkunin að vera %. Aðrir
hafa nefnt lægri tölur. 1 áætlun,
sem Efnahagsstofnunin gerði fyr
ir nokkru, taildi húin lágmark
lækkunar v-erða um 14 ert nefndi
. 'einmig töluna 14 en sfcv. upplýs-
ingum, sem ég hef nú fengið
benda nýjustu áætlanir Efna-
'hagsstofnunarinnar til, að lækk-
Uniin verði um 1500 milljónir og
er þá um 14 lækkun frá gl/ ári.
Um þetta mun ríkja óvissa þar
til reynslan sker úr, en mér
kæmi ekki á óvart, að endanleg
niðurstaða yrði milli 1500—2000
mrlljónir, þ.e. að lækkun útflutn
ingstekna gæti jafnvel nálgast
%. —
Þetta er mifcil breyting og or-
saktir hennar liggja nokkuð ljós-
ar fyrir. Vetrarvertíðdn var erf-
ið ag talið, að aflamagn hennar
líafi verið um 13% mlnna en sl.
ár. Til viðbótar því, kemur lækk
un á bolfiskaÆurðum, eimkanlega
frystum fiski. En mestu máli
skiptir þó, tregari síldiveiði í
sumar en áður og gífurlegt verð-
fall á síldanmjöli og síldanlýsi.
Verð beggja þessara afurða hef-
ur lækkað fram á þennan dag,
að vísu virðist noktour staðfesta
komin í mjölverðið í bdli a.m.k.
en menn eru engam veginn vlss-
ir um að verðið á síldarlýsi sé
fcomdð í botn.
Ýmsir aðrir hafa einnig orðið
fyrir hnekki. Humarveiðd gekk
treglega í sumar og verudeg
verðlækkun hefur orðið á rækju.
Til viðbótar öllu þessu, kemur
svo það, að kostnaðarsamara hef-
ur verið að ná aflamum í ár em
sl. ár.
Kostnaðarhækkun innanland-s
vegna verðlagis er að vísu ekki
mikil, þótt meðalkaupgjald sé
sett nokkru hærra í ár en í
fyrra, em úrsEtum ræður að
vetrarvertíðim var einhver sú
erfiðasfta, sem við höfum lengi
átt við að búia. Fróðir menn
telja, að hún sé sú erfiðasta frá
árinu 1914 vegna þess hve mds-
viðrasamt var og gæftir stopul-
ar. Þess vegna var kostnaðar-
samara að koma aflanum á lamd
en ella.
Hið sama má segja um síld-
veiðarmar. Aillmikill sildarafli
hefur borizt á land en menn
verða að hafa í huga hinn miklia
skipakost, sem er til að ná aflan-
um og mög.udeika til að verka
hann, miðað við það, sem áður
var. En vegna þess, hversu langt
þurfti að sækja aflann er nú
miiklu kostnaðarsamara að ná í
hverja aflaeinimgu en áðu-r, þeg-
ar miðim voru tiltödudega nærri
lamdi.
Mesti hnekkir síffan 1931.
Þegar borin er saman afkoma
árannta 1966 og 1967 verður enn
fremur að hafa í huga, að þótt
árið 1966 hatfi verið eitt mesta
útflutnimgsár í sögu okkar varð
þó á því ári mikil breyting frá
því, sem áður var. Þjóðartekj-
urnar uxu mum minna en árin
áður og þótt útflu'tningsverðmæt
ið yrði meira var það nœr eim-
göngu vegna síldiar- og loðnu-
vedða, afkoman á bolfiskveiðum,
sérstaklega þorskveiðum, var
erfiðari það ár, en árdm á umdan.
Á árinu 1966 gœtti þess vegna
bæði aflatregðu og þá byrjaði
verðlag einnig að lædcka, fyrst
á hraðfrystum fiski en síðiar í
vaxandi mæli á síddarafUrðum.
Það hafa því orðið mdkil um-
skipti í okkar afkomu, fyrst og
fremst hjá útflutningsatvinmu-
vegumum en þetta ár hefur
einnig orðið erfitt t.d. fyrir
landlbúnaðinn víðs vegar um
lamd vegna vorharðindia og mis-
viðrasams sumars.
Ef við gerum ráð fyrir því, að
útflutningsverðmætið verði a. m.
k. 14 mimna en sl. ár, þurfum við
að fara aftur til ársins 1931 til
þess að sjá svo snögg umskipti í
þjóðarbúskap okkar tid hins lak-
ara. Það ár hófst kreppan mikla
verðlag lækkaði mjög verulega
og erfitt reyndist að selja ís-
lenzkar afurðir. Það ástamd hélzt
um allmörg ár og lækkaði verð-
lag þó ekki mikið frá því sem
varð þegar 1931 og sum árin
Virtást það jafnvel horfa til hins
betra. En á þessum árum niam
breytingin um fjórðumg, senni-
lega um 27% eða svipað þeim
hnekki, sem við höfum nú beðið.
Þessi ár eftir 1931 eru hiklaust
hin erfiðustu ár í sögu þeirra
manna, sem emn eru á lífi.
Við erum ólíkt betur undir
það búnir að mæta erfiðleitoum
mú en við vorum 1931. Við höf-
um meiri gjaldeyristekjur nú,
anmars staðar frá en við höfðum
þá, svo að lækkun gjaldeyrds-
tekraa hefur ekki eins mikil á-
hrif á þjóðarbúið og stoðir at-
vinnudifsins eru miklu fleiri. En
fyrir hverja einstaka atvinnu-
grein má segja að slikur hnekkir
®é jafntilfinmaniegur nú sem þá.
Erfiðleikarnir 1931 og árin á
eftir leiddu til stórkostlegs at-
vinnuleysis, fátækar og neyðar
víðs vegar um landið, en við höf
um fudla ástæðu til að vomta, að
við getum forðast slíkt nú, ef við
höldum rétt á. Hins vegar er sá
vamdi sem við stöndum frammi
fyrir nú, bæði verulegur og til-
finnanlegur.
Fyriir nokkrum dögum urðu
Finmar að fella gemgi sitt um
mær þriðjung vegna örðugleika,
sem timburiðnaður þeirra hefur
komizt í sökum verðlækkana. Þó
er timbur ekki jafn miMlvægt í
útflutninigi Finna og fiskur er
hjá okkur og breytingtarnar hjá
þeim, hvorki jafnsnöggar og víð-
tækar og orðið hefur hér.
Sterk stjóm.
En þegar silíkam vanda ber að
höndum er mauðsynlegt að hafa
sterka stjórn, eing og Eysteinn
Jónsson benti á, á dögumum. Nú
var það að vísu skoðun hans, að
inúvenandi ríkisstjórn hefði ekki
til að bera nauðsynlegan styrk-
leika. Ég vil benda á, að í kosn-
ingunum í vor fengu stjórnar-
flokkarnir liðlega 58% atkvæða-
magns og ég fullyrði að ekki eru
mörg lýðræðisríki með ríkis-
stjónnir, sem hafa svo sterkan
meirihluta að baki sér. Ég minni
einnig á, að á þeim erfiðleikaár-
um, sem ég drap áðan á, sátu
hér lengst af ríkisstjórndr, sem
höfðu minna en 50% atkvæða
sér til stuðnimgs en voru þó hik-
lausar í sínum ákvörðumum.
Styrkleiki ríkisstjórna fer að
sjálfsögðu ekki eftir því einu hve
mifcið atbvæðamagn þær hafa á
bak við sig heldur og ekki síður,
hvort þær eru innbyrðis sam-
mála, hvort þær líta svipuðum
augum á úrlausn vandamála og
igeti komið sér saman um lausm
þeirra erfiðleika sem að steðja.
Nú steðjar að okkur slíkur
vandi að þörf er á sem sterk-
ustu og öflugustu samstarfi um
lausn hans. En frumskilyrði er,
að menn séu sammála um hvert
sé eðli vandamálsins. Það hefur
verið uppi áigreiningur um það
hvaða stefnu fylgja eigi í efna-
hagsmálum en ég get ekki séð,
að sá ágreiningur skipti nokkru
um þann vanda, sem við nú
stöndum frammi fyrir. Þessir
erfiðleikar hdjóta að vera sam-
fara einhæfni atvinnuvega okk-
ar og við getum sagt. að við ber-
um allir ábyrgð á því að við er-
um svo háðir eimstökum at-
vinnuvegum.
Engar aðgerðir hefðu getað
kom'ið í veg fyrir lækkun á af-
urðum okkar nema þá að litlu
leyti, t.d. ef við hefðum komið
upp vinnslustöðvum í Bretlandi
Og á meginlamdi Evrópu eims og
við höfum gert í Bandaríkjun-
um. Það hefði kannski dregið
eitthvað úr verðfallinu. En slík-
ar stöðvar hefði ekki þýtt að
byggja nem® við hefðum verið
búnir að má eamningum við
EFTA og EBE. Verðlækkunin
hefði heldur ekki verið svo til-
finnanleg ef við hefðum verið í
þessum bandalögum, en stjórn-
arandstaðan hefur ekki ásakað
okkur fyrir að standa utan
þeirra, heldur fyrir að bafa of
mikinn hug á því að ná samn-
imgum við þau.
Ég þori að fullyrða, að hvaða
stefnu sem fylgt hefði verið í
efnahagsmálum, hefðum við
Bjarni Benediktsson
ek'ki getað fyrrt okkur þeim
vanda sem við stöndum frammi
fyrir og það er vonlaust að sam
ráð manna um lausn hans komi
að gagni nema því aðeins að
menn geri sér grein fyrdr frum-
orsökum hans. Ef menn telja
að það sé að verulegu leyti
vegna rangrar stjórnarstefnu
undanfarinna ára er ljóst að
það tjáir lítið að leita frekara
samráðs. Að sjálfsögðu æski ég
þeissi, að sem nána'st samstarf
takist við stjórnarandstæðinga,
bæði innan þings og utan, um
lausn þessara erfiðleika en for-
senda þess, að það verði árang-
ursríkt er að menn hafi sam-
eiginlegan skiining á eðli vanda
málsins. Með þeim ráðstöfunum
sem ríkisstjórnin hefur boðað
og lagt til að gerðar verði, er
ekki leystur allur sá vandi, sem
hin miklu umskipti í íslenzku
efnahag9lífi hafa skapað, það er
ljóst. En ég fullyrði að ráðstaf-
anir, sem ná sama markmiði og
þessum er ætlað. eru forsenda
þess að ekki fari ver en vilji
okkar stendur til og að síðar
verði smám saman hægt að
leysa frekari erfiðleika, sem
við hljótum að játa að verða
á leið okkar, þangað til betur
vegnar.
Ýmsar leiffir.
Mér er það einnig ljóst að
deila má um, hvort ríkisstjórn-
in, hafi með þessum aðgerðum
ratað hið rétta meðalhóf. Sér-
staklega er það ljóst, að nlður-
greiðslurpar hljóta að koma illa
við mörg heimili. En við töld-
um, að þetta vær líklegasta ráð-
ið og sem mundi valda minnstri
truflun og að með þessu móti
ynnist færi á að ihuga í sam-
ráði við aðra, sem í alvöru vilja
snúast við þeim vanda, sem nú
blasir við, hvort önnur úr.ræði
séu e.t.v. farsælli eða nái bet-
ur því marki, sem að er stefnt
Þessar ráðstafanir varð að gera
með sem minnstum fyrirvara
til þess að forða því að ein-
stakir aðilar gætu skapað sér
gróðamöguleika en það haggar
ekki því, að ef menn eftir á
komast að þeirri niðurstöðu að
önnur ráð séu tiltækari er hægt
að breyta hér til. Þá er hægt
að auka niðurgneiðslur á ný og
lækka verðið. Til þess gefst nú
svigrúm til slikra efnisathug-
ana, sem ella væri ekki fyrir
hendi. Með því er ég ekki að
segja, að slíkt sé æskilegt eða að
um slíkt verði að lokum sam-
komulag, en það hlýtur að vera
mjög til athugunar og ríkis-
stjórnin er þess beinlínis hvetj-
andi að athugað verði til hlít-
ar hvaða aðraT leiðir koma hér
til álita og er fús til þess, bæði
hér á þingi, á þingfundum í
nefndum og við fufltrúa hinna
fjölmennu almannasamtaka í
landinu og þá einkum stéttar-
samtökin, að ræða til hlítar
hvaða úrræði eru fyrir hendi og
hvaða úrræði eru varanlegri en
þau, sem nú hafa verið tek-
in.
Stjórnarandstæðingar virtust
gera ráð fyrir því, að ríkisstjórn
in stefndi að almennri sölu-
skattshækkun og hún hlýtur að
koma mjög til álita í þessu sam-
bandi. Ýmsar ástæður liggja til
þess, að ríkisstjórnin taldi ekki
fært að fara þá leið. Álögurnar
á almenning hefðu ekki létzt,
þótt slíkt hefði verið gert, en
það hefði verið mun erfiðara
að halda öllu öðru verðlagi í
landinu kyrru. Söluskattshækk-
un, sem hefði nægt hefði haft
í för með sér endurskoðun á
verðlagi svo til hverrar ednustu
vörutegundar og þjónustu í
landinu. Álagningaraðilar hafa
mjög kvartað undan því sein-
ustu árin, að þeirra hlutur væri
of lítilL Ef allar þessar vörur
hefðu átt að hækka vegna sölu-
skattshækkunar, hefði orðið ó-
hjákvæmilegt að taka kvartan-
ir þeirra til athugunar og á ég
eftir að sjá, að mögulegt hefði
verið að standa þar á móti.
Vegna þess hve fáar vöruteg-
undir hæk'ka er hægara en ella
að standa fast á verðistöðvun.
Miklar niðurgreiðslur á borð
við þær, sem við höfum haft
sl. ár hljóta þegar til lengdar
iætur að hafa óæskilegar afleið
ingar.
En af stjórnarinnar hálfu var
ætíð skýrt tekið fram að hér
væri um bráðabirgðaráðstafanir
að ræða og við vonuðum að sú
verðlagslækkun sem varð
síðari hluta árs 1966 yrði ekki til
frambúðar og þess vegna hægt
að halda í heild sams konar lífs-
kjörum og við höfðum öðlazt á
árinu 1966 með því að verja tekju
afgangi þess árs til þess að brúa
bilið. Vel má segja að við höfum
verið skammsýnir en hverjir
okkar sáu það fyrir 1966 að verð
lækkunin mundi ekki einungis
standa allt árið 1967 heldur magn
ast mjög á þessu ári. Það-er eng-
inn vandi að vera vitur eftir á.
En niðurstaðan er sú, að við
stöndum frammi fyrir verðfalli,
sem við höfum ekki ástæðu til
að ætla annað en muni standa
nokkra hríð, þótt við höfum ríka
ástæðu til að ætla að það verði
ekki varanlegt og liggja til þess
raunsæjar ástæður, bæði batn-
andi afkoma víðs vegar, hætta á
kreppu, sem menn töldu yfirvof-
andi bæði í Þýzkalandi og Banda
ríkjunum er taíin hverfandi frá
því sem ætlað var og hinn al-
menni matvöruskortur í mörg-
um löndum, sem því miður er
enn fyrir hendi. Ég játa, að þessi
snöggu umskipti nú hljóta að
koma illa við marga og ég end-
urtek að ríkisstjórnin er þess
beinlínis hvetjandi, að upp
verði teknar viðræður um það,
hvort hægt sé að ná samkomu-
lagi um aðrar aðferðir, sem bet-
ur og léttar komi við.
Ég hef þegar gefið aðvörun
gagnvart söluskattinum. Sumir
segja, að hækka hefði átt áfengi
og tó'bak meira. En það eru líka
viss mörk. Við erum ekki einir
í heiminum og ef við hækkuðum
verð á þessum vörutegundum
mun meira en gert hefur verið er
ég mjög efims um að hægt sé að
kom-a í veg fyrir stóra-ukið
smygl. Það hefur einnig verið
um það talað, að hækka mætti
skatta á hátekjumönnum. Nú
hefur mér að vísu skilist að
stjórnarandstæðingar teldu
skatta mjög háa hérlendis miðað
við, það, sem annars staðar er,
en það er raunar ljóst að skatt-
ar hér eru ámóta háir og í ná-
grannalöndum okkar og raunar
hærri sums staðar þar. En taka
verður tillit til þess að ef skatt-
ar hækka fram úr vissu marki
verður það beinlínis til að draga
úr athafnalöngun manna, vilja
þeirra til þess að afla sér tekna.
Þann vanda þekkj-um við og
verðum að hafa í huga. Það er
hins vegar rétt að félagaskattur
er hér nokkru laegri en annars
staðar. En ég minni á, að eitt af
því sem stjórnarandstæðingar
saka stjórnina fyrir er, að ekki
sé nógu vel að atvinnurekstrin-
um búið. En rnikiill hluti af okk-
ar atvinnurekstri er einmitt rek-
inn í félagsformi. Við höfum
fullgild svör gegn þessum ásök-
unum. Þangað til verðfallið hófst
á miðju sl. ári var afkoma þýð-
ingarmestu atvinnuveganna góð
t.d. er viðurkennt að afkoma
hraðfrystiiðnaðarins hafi aldrei
verið betri en 1965. Og við með-
ferð skattalaganna 1961-1962
áttum við í deilum við stjórnar-
andstæðinga vegna þess að þeir
vildu ekki v-eita félögum sams
konar eða jafnmikinn rétt til
framdráttar og til hlunninda og
ti-1 léttari skattlagningar en áð-.
ur hafði verið, eing og við vild-
um. Við vildum sem sagt búa bet
u-r að atvinnurekstrinum en
stjórnarandstæðingai.
Allir vierða aff axla byrffar
Við skulum sleppa þessum
deilum og gera okkur þess fulla
grein, að atvinnurekendur eiga
vitanlega í mjög miklum erfið-
leikum. Það á við um frystihúsa-
eigendur og eigendur annarra
fiiskiðjuvera. Útvegsmenn eiga í
erfiðleikum vegna aflal-eysis og
vegna þess að hraðfrystihúsin
eiga í örðugleikum með greiðslu
til þeirra. Og allur annar at-
vinnurekstur í landinu hlýtur á
skömmum tíma að mótast af erf-
iðleikum undirstöðuatvinnuveg-
ann-a. Það kemur fram í eftir-
spurn eftir iðnaðarvöru og það
kemur fram í verzlun. Atvinnu-
rekendur verða því fyrir mikl-
um búsifjum og það er alger
misskiln-ingur þegar talað er
um að öllu eigi að velta á herð-
ar launþega. Atvinnurekendur
verða fyrir þessum búsifj-um,
hafa orðið fyrir þeim áður og
verða óhjákvæmilega fyrir
þeim í enn ríkara mæli en jafn-
vel er ráðgert að launþegar verði
fyrir í þeim tillögum, sem hér
um ræðir. Vitanlega er ljóst að
útvegsmenn og fiskiðnrekendur
verða fyrir mestum áföllum en
þeirra erfiðleikar hljóta að
breiðast út um allt þjóðfélagið.
Og launþegar komast ekki hjá
þvi með nokkru móti að taka
byrðar á sig að sínu leyti, ekki
sízt vegna þess, að þeir hafa
fengið sinn h-lut í vaxandi mæli
af stórauknum þjóðartekjum.
Tekjur launþega hafa aukizt
töluvert meira en þjóðartekjurn-
ar á viðreisnartímabilinu. Það
verður því ekki hjá því komist
að launþegar taki á sig sínar
byrð-ar en hvort það kemur létt-
ar niður með þessu móti eða
öðru er svo annað mál og t.d.
hvort hægt er að gera sérstakar
ráðstafanir til að það komi ekki
eins mikið niður á barn-mörgum
fjölskyldum eins og þessar til-
lögur leiða til eða aðrar ákvarð-
anir ríkisstjórnarinnar, en ég
segi það enn að það er mál, sem
ríkisstjórnin telur sjálfsagt að
athugað verði til hlítar.
Þar kemur m.a. til, hvort rétt
sé að halda við þegar harðnar í
ári, fjölskyldu-uppbótum með 1.
barni. Eða er réttara að afnema
þær og lækka þá niðurgreiðslur
minna eða verja því fé til hinna
fjölmennari fjölskyldna. Þetta
er atriði, sem ríkisstjórnin taldi
ekki fært að breyta en er eitt
af því, sem menn hafa rætt um
eftir á og sjálfsagt er að athu-ga
eins og öll þau atriði, sem ég hef
drepið á.
Höfuffverkefni aff koma í veg
fyrir atvinntuleysi
Sumir segja, að gengislækkun
ein geti leyst þann vanda, sem
við er að etja. Ég er sannfærður
um, að gengislækkun, eins og
ástatt er, skapar fleiri vandamál
heldur en hún leysir. Þeir sem
telja hana hjálpa sjávarútvegin-
um og jafnvel iðnaði hafa ekki
hugsað það mál til hlítar. í
fyrsta lagi: við hvaða söluverð
á okkar afurðu-m eigum við að
miða -gengisibreytingu? Lág-
marksverð á síldarlýsi eða hrað-
frystum fiski? Eigum við að láta
slíkar verðsveiflur leiða til geng-
islækkunar? Ég þori að fullyrða
að þetta mál þarf að skoða bet-
ur. A-uk þess mundi gengislækk-
un koma hart niður á flotanum,
sem hefur verið endurnýjaður
m.a. með erlendum lánum. Ég á
þess vegna eftir að sjá að gengis-
lækkun m-u-ndi létta undir með
sjávarútveginum í heild.
Alveg eins og almenningur
kemst ekki hj-á því að taka á sig
afleiðingar þess stórfellda
hnekks, sem við höfum orðið fyr
ir, komast atvinnurekendur
held-ur ekki hjá því. Þeir verða
að skoða sin-n atvinnurekstur al-
Framhald á bls. 21
*•