Morgunblaðið - 12.11.1967, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. NOV. 1967
EITURLYF 0G SPÁMENN
UNGLINGAR OG HAMINGJA
— eftir Jóhann Hannesson, prófessor
iii.
Algeng nautnameðöl sem seld
eru í verzlunum, svo sem á-
fengi, tóbak, kaffi, te, kakao,
coca cola hafa að geyma meira
eða minna af eitri, sem er skað
leg líkamanum í stórum
skömmtum. Þegar nánar er að
gætt, þá veldur áfengið meira
tjóni og mannlegu böli en nokk
urt lyf eða eiturefni annað, og
þó er það selt án þess að nokkr
ar leiðbeiningar um rétta notk-
un þess sé skráð á flöskurnar,
og má það teljast furðulegt á-
byrgðarleysi, sem þó er við tek-
ið í menningu vorri. Það verð-
ur að teljast nauðsyn ungu
fólki að gera sér snemma heil-
brigða og rétta mynd af því
vandamáli, sem frjáls aðgangur
að þessum efnum getur orðið á
vegi manna, einkum þegaí um
áfengi og tóbak er að ræða.
Áfengið er fyrst og fremst eit-
ur, sem verkar á taugakerfið,
einkum miðtaugakerfið og heil-
ann, en tóbakið hefir skaðleg
áhrif á æðarnar, og samkvæmt
nýjustu rannsóknum, einnig á
sem er móðurlyfið. Árlð 1804
tókst Serturner að vinna mor-
fín úr ópíum, og hefir það ver-
ið notað sem virkasta lyfið til
að draga úr þjáningum dauð-
veikra manna og særðra, og í
því skyni hefir ekki enn verið
fundið neitt áhrifameira lyf til
þessa dags. En sá galli fylgir
með því að þörf fyrir lyfið vex
með tímanum svo að vandræð-
um veldur eftir nokkrar vikur.
Sama er að segja um ættingj-
ana, metadon og pethidin og
codein, en öll hafa þessi lyf
nokkra kosti og sum mikla, og
auk þess er ávanahættan
nokkru minni. En skæðasta lyf-
ið af ættinni er heróinið, þre-
falt sterkara en morfínið. Það
varð örlagaríkt að menn trúðu
því um nokkurt skeið, að heró-
inið væri meinlaust og héldu
jafnvel að það væri móteitur
gegn morfíni! Lyfið fannst ár-
ið 1898, en það liðu tólf ár áður
en læknar tóku að vara við
skaðsemdum þess — og nú er
það hin mesta plága í þjóðfé-
lagi Bandaríkjanna og nátengt
alþjóðlegri glæpastarfsemi.
Annað fornfrægt nautna- og
fíknilyf er cannabis indica, en
lækningagildi þess er lítið.
Þetta lyf gengur undir mörgum
nöfnum, indverskur hampur,
bhang, hashish, ganga, mano-
zoul, en algengasta nafn þess
nú er marihuana eða mariju-
ana. Blanda má þessu i te, sígar
ettur eða sætindi. Marihuana
Ung stúlka gefur sjálfri sér
ÚT AF frétt einni, sem hér
varð kunn undir fyrirsögninni:
„Spámennirnir voru eiturlyfja-
neytendur, segir biblíufræðing-
urinn John Allegro" og birtist
hér í blöðum þann 15. okt. 1967,
hafa margir orðið undrandi og
spyrjandi, sem eðlilegt er, því
að vissulega er hér nýmæli á
ferðinni. Þegar talað er um
spámennina m. ákv. gr. hjá oss
og nágrannaþjóðum, er jafnan
átt við spámenn Biblíunnar.
En sá höfundur, sem hér er
nefndur, er fyrst og fremst sér-
fræðingur í semítískum málum,
og jafnframt fornfræðingur, og
hefur unnið að rannsóknum á
svonefndum Dauðahafshandrit-
um allt frá 1952. Árið 1956 gaf
hann út alþjóðlega bók um
rannsóknir sínar, „The Dead
Sea Scrolls“ og endurbætti síð-
an og jók við. Þessi bók er ætl-
uð alþýðu, og er auðveld af-
lestrar, kom út í Pelican bóka-
flokknum no. A. 376 og kostar
sára látið. Um sama efni hafa
komið út nokkuð á annað þús-
und bækur eftir aðra höfunda,
auk fjölda ritgerða, og ekkert
lát virðist vera á bókaútgáfu
um þetta efni.
Allegro er ekki fróðari en
sægur af öðrum guðfræðingum
um spámennina almennt, en
hann er hins vegar sérfróður
um þann átrúnaðarflokk, sem
kenndur er við Qumran, og
ekki var vitað um fyrr en of-
angreind handrit fundust og
fornleifarannsóknir voru gerðar
á rústunum af klaustri þeirra,
en þær rannsóknir hófust þann
15. febr. 1949 undir forystu
franskra manna, kaþólskra. En
áður höfðu Bedúinar fundið
heil handrit og selt, og varð
það hinn mesti eltingarleikur
að ná þeim saman og koma
þeim í hendur vísindamanna.
Ritin höfðu verið geymd í leir-
krukkum, og höfðu þess vegna
varðveitzt ótrúlega vel í tutt-
ugu aldir, og sum nokkru leng-
ur, önnur nokkru skemur. Eru
myndir í bók Allegros, bæði af
handritum og fornleifarann-
sóknum.
Menn telja öruggt að íbúar
„klaustursins" hafi átt þetta
handritasafn, séð fyrir ein-
hverja hættu, og reynt að
bjarga þessum dýrgripum með
því að geyma í leirkrukkum og
fela í hellum. Svo virðist sem
enginn þeirra hafa lifað þá
stund að auðið væri að sækja
þessa fjársjóði — allt samfé-
lagið virðist hafa verið þurrkað
út.
Sum handritin eru biblíu-
handrit, það er, af ritum, sem
eru í Gamla Testamentinu.
Ekkert er þar enn fundið af
Nýja testamentinu svo mér sé
kunnugt. Önnur handrit eru
skýringarrit við bækur Gamla
testamentisins, og þriðji flokk-
urinn eru rit, sem Qumrams-
njenn hafa sjálfir samið. Meðal
þeirra eru strangar og allflókn-
ar lífsreglur fyrir íbúana sjálfa.
Reglurnar hafa verið þýddar á
mörg tungumál, einnig Norður-
landamál.
Nú segir Allegro að spámenn
irnir hafi „að öllum líkindum“
neytt eiturlyfja, sem hann til-
greinir þó ekki nánar og getur
ekki heldur um hvaða rök eru
fyrir þeim líkindum, og verður
þá að líta á þessi orð hans sem
laustsvífandi staðhæfingu fyrst
um sinn. Hvorki í bókinni né
fréttinni er vísað til neinnar
arkeologiskrar sönnunar né
raka um þau. Á sama hátt
mætti segja að Allegro hafi að
„öllum líkindum“ drukkið
sterkan bjór áður en hann tal-
aði við blaðamennina, en slík
staðhæfing er auðvitað engin
sönnun! Það sem á móti mælir,
er hin harða ádeila spámann-
anna sjálfra á alls konar óreglu,
svo sem drykkjuskap, framhjá-
hald, ranglæti gegn ekkjum og
börnum, svallveizlur og svik í
viðskiptum. Þess vegna hefðu
þeir sennilega sett eiturlyfjaát
í sama flokk, ef það hefði verið
kunnugt sem vandamál í sam-
tíð þeirra. Langsamlega algeng-
asta nautnameðalið á tímum
spámanna, t.d. Jesaja, var ein-
mitt áfengið, og Amos deilir á
drykkjuskap kvenna — á átt-
undu öld f. Kr., svo það vanda-
mál er ekki til orðið á vorum
tímum.
Þá segir hann orðrétt, sam-
kvæmt fréttinni, að „Nýja
testamentið saman stóð af frá-
sögnum, sem dreift var meðal
undarlegra trúarbragðahópa á
þeim tíma, sem þeir voru í
hættu af Rómverjum", þá er
það augljóst mál að þetta segir
ekki neitt um uppruna eða gildi
Nýja testamentisins. Þótt vér
„dreifum" Gerplu, Passíusálm-
unum eða Nt. meðal eiturlyfja-
neytenda, þá þýðir það ekki að
þeir sömu neytendur hafi samið
Gerplu, Passíusálmana eða Nt.
Auk þess var Nt. ekki til orðið
sem heild á þeim tíma. Bréf
Páls voru alls ekki skrifuð með
þessa hópa í huga, heldur til
safnaða á meginlandi Evrópu
og í Litluasíu, þ.e. í grískum
og rómverskum borgum, langt
fyrir utan það svið, sem rann-
sóknir próf. Allegro taka til.
Þegar hann talar um „hóp“
í eintölu, á hann við samfélagið
í Qumran, sem var einskonar
klaustursamfélag með sam-
eignaskipulagi, og aðhylltist
vissulega sérstæðar kenningar
í sumum greinum. Rannsóknir
á lífi þessa hóps eru svo
skammt á veg komnar að hér
verður þekkingin miklu óörygg
ari heldur en þegar um er að
ræða líf Gyðinga og kristinna
manna, enda virðist þessi hóp-
ur hafa þurrkast út mjög
skyndilega, ef til vill í stríði
Rómverja og Gyðinga árin
66—70, en það stríð endaði með
eyðingu Jerúsalemsborgar,
bruna musterisins og brott-
rekstri Gyðinga úr hinni helgu
borg. En menningarstig hópsins
og fyrirhyggja var á svo háu
stigi að fátt virðist sameiginlegt
með honum og þeim eiturlyfja-
ætum, sem vér þekkjum til.
Hópurinn virðist hafa kunnað
nálega öll störf sem kunna
þurfti til að lifa óháðu lífi,
þveröfugt við deyfilyfjaætur
nútímans, sem yfirleitt eru
mjög háðar öðrum, dáðlausar
og íðjulausar að jafnaði, þótt
til séu undantekningar. í bók-
inni gerir Allegro ráð fyrir
að Qumramsmenn hafi verið
bæði guðhræddir menn og vask
ir og er fullur aðdáunar á verk-
um þeirra, svo sem vatnsgeym-
um, handritunarhúsi og öðrum
verklegum minjum. Hefðu ís-
lendingar geymt sín handrit af
annarri eins fyrirhyggju, þá
væri margt til nú, sem týndist
fyrir löngu. Til að bjarga hand-
ritunum, fela þau í holum og
hellum í hrikalegum björgum,
hefir þurft menn, sem voru
„vel vakandi, vel haldandi og
vel bergklifrandi" — og jafnvel
einnig vel höggvandi.
II.
Það er útilokað að fornmenn
hafi þekkt nema örlítið brot af
því, sem vér nútímamenn telj-
um til eiturlyfja eða deyfilyfja.
Valmúan, sem geymir ópíum í
aldini sínu, var þó kunn, bæði
í Mesópótamíu og Egyptalandi
þúsundum ára fyrir Krists
burð, og um hana er skrifað í
ævafornum leirtöflum þessara
fornþjóða, og mikið lof borið á
þetta undralyf. — Eftir fund
Suður- og Norður-Ameríku
kynntust Evrópumenn nýjum
lyfjum, sem Indíánar þekktu og
höfðu lengi notað. Á síðustu
hundrað árum hefir þekking
manna aukizt stórlega með til-
komu nýrra lyfja og rannsókn-
um á verkunum þeirra á manns
líkamann.
Talsverður ruglingur er á
notkun orða í sambandi við
eiturefni og eiturlyf. Eiturefni
eru öll þau efni, sem í litlum
skömmtum eru mannslíkaman-
um hættuleg eða valda dauða.
En til þess að auðið sé að tala
um lyf, þarf efnið að hafa
lækningagildi. Mjög mikill
fjöldi lyfja skiptist þannig, að
þau örva einhverja starfshætti
líffæranna eða draga úr henni.
Það er til fjöldi af örvandi lyfj-
um og róandi lyfjum án þess
að réttmætt sé að kalla þau
eiturlyf. Þá er fjöldi af efnum,
sem ekki eru lyf, en eru þó
eitruð, svo sem ýmis gasefni
og sýrur. Bandaríkjamenn, sem
sífellt eru að gera skýrslur og
birta tölur, komust að því að
nokuð á annað hundrað eitur-
efna eru á venjulegu heimili
þar í landi. Möndludropar hafa
t.d. orðið börnum að bana.
Fimm til sex bitrar möndlur
hafa nægt til að valda dauða
lítils barns, þrír aprikósukjarn-
ar geta gert hið sama. Fram-
köllunarvökvi og silfurfrægilög
ur hafa í sér cyansambönd, sem
geta blandast lofti á þann veg
að mönnum verði mjög illt af.
f sambandi við fjölda af þess-
um efnum verða slys, og 1 stór-
borgum eru til miðstöðvar, sem
eru önnur kafnar alla daga við
að bjarga fólki, sem í ógáti hef-
ur drukkið eða borðað eitrað
eða banvænt, bæði lyf og efni,
sem ekki teljast til lyfja. Allir
sem eru með IUlum börnum,
þurfa að vita nokkur skil á því
sem þeim er hættulegt, því
bæði þess konar slys og önnur
slys, sem á börnum verða, eru
mjög átakanleg, og eiga oft
rætur að rekja til skipulags-
leysis eða vanrækslu fullorð-
inna manna.
lungun, svo sem kunnugt er,
einkum í mynd sígarettureyk-
inga. Lendi tóbak í mat, svo
sem stöppu eða grænmeti, þarf
ekki nema tvö grömm af því
til að valda dauða manns.
IV.
Þá komum vér að raunveru-
legum lyfjum, það er að segja
efnum, sem eru gagnleg til
lækninga, bæði til að lina
þjáningar og draga úr mann-
legum meinum. Meðal þeirra
eru mörg sem eru svo sterk að
þau verður ávallt að nota í
mjög smáum skömmtum, og í
flestum löndum eru um þau
sérstök lög, og læknum, lyfja-
fræðingum og hjúkrunarkonum
falið að sjá um að þau valdi
mönnum ekki meini, heldur séu
notuð jákvætt og reglulega.
Mörg þeirra hafa psycho-sóma-
tisk áhrif, það er að segja, þau
verka í senn á sál og líkama,
bæði beint og óbeint. Meðal
þeirra eru deyfilyfin, narcotica,
sem eru afar þýðingarmikil og
beinlínis undirstaða undir því
að auðið sé að framkvæma
skurðaðgerðir. Fræg eru ether
og klóróform, sem lengi voru
notuð til svæfinga og eru sums
staðar enn, þótt hér hjá oss hafi
tekið við nýrri og þægilegri
lyf. Svæfingalyfin valda yfir-
leitt ekki því að menn verði
fíknir í þau, en þó eru dæmi
til þess að menn hafa orðið
fíknir í að anda að sér ether
og vanið sig á það.
Nokkur lyf eru til sem gjör-
breyta bæði líkamlegu ástandi
og hugrænu ástandi manna, og
hafa þau verið nefnd hughvata-
lyf og fíknilyf, af því að menn
verða mjög sólgnir í þau og
háðir þeim. Þessi lyf eru bæði
gömul og ný. Meðal þeirra
gömlu er ópíum frægast, en
með þróun efnafræðinnar eru
til komin mörg náskyld lyf,
svo að nú tala menn um heila
ætt, morfínættina svonefndu,
en raunverulega er það ópíum
deyfilyf í voðva.
veldur miklum sveiflum á til-
finningalífinu, allt frá ofsakæti
til þunglyndis og óraunsærra
draumóra um eigið sjálf, allt
upp í almættistilfinningu.
Enn sterkari sveiflum veldur
kókaíniö, sem fæst úr blóðum
kókatrésins í Mexíkó og Suður-
Ameríku. Það var notað við trú
arhátíðir Indíána, en ókunnugt
fólki hins gamla heims þar til
Ameríka var fundin. Kókaínið
hafi lengi vel gildi sem deyf-
andi meðal við aðgerðir á aug-
um, en er sennilega orðið ó-
þarft nú, þar sem betri lyf eru
til komin.
V.
Hvernig verður þá hugar-
ástand manna undir áhrifum
þessara lyfja? Dr. Esra Péturs-
son endursegir gamla sögu um
þrjá neytendur, ópíumneyt-
anda, áfengisneytanda og kóka-
ínista. Voru þeir á ferð saman
og komu um nótt að lokuðu
borgarhliði, og fóru að ráðgast
um hvað gera skyldi til að
greiða úr vandanum. Segir þá
ópíumneytandinn: „Setjumst
hér, látum fara vel um okkur
og þá getum við notið drauma
okkar í næði til morguns. Þá
verður hliðið opnað“. Áfengis-
heytandinn sagði (og gæti marg
ur landinn tekið undir með
honum): „Við brjótum bara
helvítis hliðið“. Loks sagði
kókainistinn: „Einfaldast virð-
ist mér að við smjúgum bara
gegnum skráargatið".
Bætum við einni enn, úr
Lehrbruch d. Pharmakoíogie
eftir Poulsson, 10. úg. bL 98.
Vísindamaðurinn Montegazza
segir frá eigin reynslu, út frá
tilraun, sem hann gerði á sjálf
um sér, með kókablöðum:
„Með tveim kókablöðum að
vængjum flaug ég gegn um sjö
tíu og sjö þúsund þrjú hundr-
uð fjöruitíu og átta veraldir,
hverja annarri fegurri. Guð er
ranglátur að hann skuli hafa
Framhald á bls. 22
Eitt af handritunum frá Dauðahafinu
Vinstri dálkur sýnir Jes. 40. kap.
spadomsDOK jesaja.