Morgunblaðið - 19.11.1967, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLABIÐ, SUNNUDAGUR 19. NÓV. 1967
*
>
|
:
-VAR MUNKURINN
Framhald af bls. 1
að vera skyggn til þess“.
„Þú varst að lýsa fyrir mér
dularfullri reynslu, þegar við
fórum suður eftir í fyrravor",
fullyrti ég.
„Ekki man ég það“.
„Þú varðst var við eitthvað
í skáilanum á JökuLhálsi"
sagði Eyjólfur.
„Það var óvera“, sagði Jó-
hannes. „Ég sá eitthvað, en
aðrir sáu það ekki síður. Það
var afarsterk fylgja. Maður,
sem var dáinn fyrir 16 árum.
Hann hefur líklega verið að
fylgjast með þessu ferðalagi
okkar“.
„Kannski hann hafi ekki
verið þarna sjálfur, ætli það
hafi ekki bara verið hugur
hans, sem fylgdist svona
sterklega með ykkur“, sagði
Eyjólfur.
„Jú, ætli það hafi ekki ver-
ið“, sagði Jóhannes. „Og hug-
ur hans hefur þá umbreytzt í
persónu hans“.
„Sá sem sézt annars staðar
en hann er“, sagði Eyjólfur,
„birtist venjuiega í réttri
mynd sinni. Við skiljum svo
lítið brot af tilverunni, skynj-
um aðeins yfirborð hennar og
misskiljum flest. Við erum,
þrátt fyrir góðan þroska á
veraldarvísu, mjög ófullkom-
in“.
Jóhannes stóðst ekki freist-
inguna, en sagði:'
„Ég er fæddur og uppalinn
oð Úlfljótsvatni. Einhverju
sinni um haust, eða um líkt
leyti og nú — já, það var á-
reiðanlega í byrjun nóvember
— var ég bak við hesthúsið
að leysa hey handa beljunum.
Það var kvöld og svartamyrk-
ur. Þá heyri ég að hundarnir
gelta.
Traðirnar lágu heim að hest
húsinu. Það hafði verið frost,
en klökknaði þennan dag og
holkiakinn farinn að slakna.
Ég heyri að einhver ríður
traðirnar heim að hesfhúsinu,
stanzar og fer af baki. Ég
heyri hringlið í beizlisstöng-
unum, þegar taumarnir eru
teknir fram af hestinum. Ein-
hver gengur að dyrunum, ég
legg víð hlustirnar —, maður
inn staðnæmist og kastar af
sér vatni. Svo heyrist ekki
meir og hundarnir hætta að
gelta. Ég geng að hesthúsdyr-
unum og huga að því, hver
geti verið þarna á ferð, en
sé engan. Það var meiri ákom
an“.
Þetta er nú meiri guðfræð-
in, hugsaði ég. Svo spurði ég
Eyjólf:
„Er ekki sjaldgæft að menn
séu að kasta atf sér vatni hinu
megin?“
Hann hristi sitt silfurgráa
höfuð.
„Þú misskilur þetta allt“, sagði
hann „Það sem Jóhannes varð
vitni að var ekki annað en
gamailt bergmál. Hann upplifir
aif einlhverjum ástæðum, að
einhverjum hefur orðið mál
fyrfr mörgum öldum. Annað
er það nú ekki. Ekkert í tilver-
unni er svo ómerkilegt að það
týnist í glatkistuna. En hvernig
eigum við, þessir líka maurar
í mannsmynd, að skilja að það
er ekkert til sem hieitir fortíð,
nútíð eða framtíð. Það er hægt
að sýna kvikmynd eins oft og
hver vill, þannig er einnig
hægt að upplifa svipmynd
þess sem var. Líf okkar geym-
ist á dularfullan hátt“.
Ég sneri mér að Jóhannesi
og spurði um dvöl hans á
Úlflljótsvatni?
„Faðir minn var bóndi þar
í 26 ár“, sagði hann. „Hann
dó 25. marz sl. 94 ára gamall.
Hann hét Kolbeinn Guðmunds
son. Hann lá ekki rúmfastur
nema 3 vikur. Annað hvort
voru menn í gamla daga ó-
drepandi eða ekki“, sagði Jó-
hannes og brosti.
„Heldurðu að Jóhannes eigi
eftir að verða 94 ára“, spurði
ég Eyjólf.
„Nei-i“, svaraði Eyjóifur
dræmt.
„Heldurðu að hann eigi
eftir að verða jafngamalí! og
þú?“
„Það efast ég um.“
„Hvað ertu gamall".
„Karlinn er orðinn 31 árs“.
„En ég, verð ég 94 ára?“
„Nei, þú verður ekki eins
gamaill og ég“, sagði hann á-
kveðið. Ég fór að reikna.
„En verð ég ekki sjötugur?"
sárbændi ég hann.
„Maður skyldi ekki forsvara
neitt“, sagði hann.
Ég sá að ekki dugði að freista
Eyjólfs, svo að ég sneri mér að
Jóhannesi.
„Þú manst auðvitað vel eftir
Tómasi Guðmundssyni hinurn
megin við S>ogið“, sagði ég.
Jóhannes hrökk við. Hann
hefur líklega einnig verið að
reikna, hugsaði ég. „Tómasi",
sagði hann, ,,jú—ojú, en við
þekktumst ekki mikið. Hann
var eldri en ég. Það bar við að
ég kom heim til hans. Hann
var ákaflega feiminn við ó-
kunnuga og faldi sig, ef ein-
hver kom. Ég vissi ekki þá,
að hann ætti eftir að varpa svo
miklum ljóma á Sogið og sveit-
ina; að hann ætti eftir að verða
stórskáld“.
Og Jóhannes varð hugsi.
„Tómas var talfár", sagði
hann. „Foreldrar hans voru
gott fólk og höfðingjar. Ég
fylgdist með því sem ungi-
ingur, þegar hann birti ljóð
eftir sig í HeimiliSblaði Jóns
Helgasonar, þá var hann inn-
an við fermingu: Hann orti
um æskustöðvarnar, og þar eru
Sundin blá“.
„Heldurðu að hann eigi við
þau — sundin við Sogið“,
spurði Eyjólfur undrandi.
„Já, það hefði ég haldið",
svaraði Jóhannes. viss í sinni
sök. „Hvergi eru blárri sund
en við Brúarey í Sogi. Þau
blasa við æskuslóðum skálds-
in“.
II.
Nú vorum við komnir að
kapellunni, hraunhleðsiu norð-
an við húsaþyrpinguna, þar
sem álfélagið hefur reist timlb-
urlþorp til bráðaibirgða.
„Hraunið heitir eftir kapell-
unni“, sagði Jólhanfnes og benti.
„Þeir grófu einhvern tírna í
þetta og fundu líkneski, ég held
frá kaþólskri tíð. Hér hefur
verið eins konar sæluhús í
miðju hrauninu, enda hraunið
hættulegt yfirfeTðar ekki sizt
fyrir hesta. Ósjaldan kom fyrir
að þeir fótbrotnuðu og stund-
um hröktust ferðamenn út að
ströndinni.
„Það var önnur kapella í
hrauninu", sagði Eyjódfur.
„Hún hefur farið forgörðum“,
sagði Jóhannes.
Verbúðimar voru fallega hlaðnar úr helluhrauni.
„Eitt sinn komurn við Gísli
Jónsson bílasmiður að henni
ag sá ég þá munkinn, en það
var ekkert merkiilegt. Hitt var
merkilegt að Gísli sá hann líka.
„Þetta er furðulegt“, sagði
hann, „Þetta hef ég aldrei séð
áður. Hainn taldi slíkt hégóma
og hirti ekki um framhalds-
lífið. Hann sagðist ekki trúa
því, að hægt væri að skyggn-
ast inn í fortíðina og ekki
heldur, að unnt væri að sjá
framliðið fólk.
Seimna vorum við í veiði-
ferð saman ausfur á Baugs-
stöðum, það var um vor. Við
sváfum í dálitilum heystabba,
sem var eftir í hlöðunni. Um
morgunin var Gísli eitthvað
fállátur. Ég innti hann eftir
því, hvort honum liði illa. „f
nótt sá ég draug í fyrsta
skipti“, sagði hann. „Hvernig
atvikaðist það“, spurði ég. „Jú,
ég vaknaði við það, að einhver
gekk yfir stabbann og svo á-
fram í lausu lofti. Þá varð mér
ekki um sel“.
Mér er nær að halda að
Gísli hafi verið látinn sjá þetta
til þess að lina hann í van-
trúnni, enda var hann ekki
eins stífur á meiningunni upp
frá því.“
„Var munkurinn draugur",
spurði ég eins og barn.
„Nei, ég sagði Gísla sem var,
að munkurinn væri bara gömul
spegilmynd, eftirstöðvar frá
liðnum tíma. Þannig skiljum
við eftir mynd okkar einhvers-
staðar í tíma og rúmi, og
kannski rekast einhverjir á
hana, þegar við erum farnir.
Ég fór einhvern tíma á fund
hjá Hafsteini, þá kom Gísli upp
að vanganum á mér og segir:
„Heyrðu, Eyjólfur, heldurðu
ekki að þú farir að koma?“
„Ég. O ég veit ekki“, svaraði
ég.
Hann var alinn upp í Hróars-
holti í Flóa. Þar hefur hann
alltaf verið með okkur Jóhann-
esi nema í sumar, þá varð ég
hans í fyrsta skipti ekki var.
Þó fannst mér eins og hann
hugsaði til okkar. En það var
allt og sumt.
Hróarsholt er með fallegri
bæjarstæðum. Sagt er, að það-
an hafi sézt nítján kirkjur."
„Nú eru nokkrar þeirra úr
sögunni", minnti Jóhannes
hann á. Og eitt'hvað þurftu þeir
að bera saman bækiur sínar
um kirkiufiöldanrL
Og nú vorum við komnir á
Grindavíkurveginn.
„Þarna er Þorbjörn", sagði
Eyjólfur, „fjall þeirra Grind-
víkinga".
„Þá er nú Esja tilkomu-
rneiri", sagði ég.
„Ég reri eina vertíð í Grinda-
vík“, hélt Eyjólfur áfram, „þú
varst þar líka, Jóhannes".
„Já, ég reri þaðan eina ver-
tíð. Það gekk ágætlega. Ég reri
frá Nesi — það hefur verið
1927. Við höfðum útræði um
Járngerðarstaðasund. Það gat
verið varasamt á opnum árabát
um“.
„Hvenær rerir þú frá Grinda-
vík, Eyjólfur?"
„Ég man það nú ekki, jú,
það hefur líklega verið 1904.
Ég reri úr Þórkötlustaðahverf-
inu“.
„Það var aldrei stórbrim
þessa vertíð“, sagði Jóhannes.
„Ekki man ég heldur eftir
því“, sagði Eyjólfur.
„Við sýndum ekki af okkur
nein þrekvirki", sagði Jóhann-
es. „Engin karlmennska eins og
þegar Gunnlaugur sýslumaður
á Barðaströnd stóð undir mæni-
ás fjóssins og kom í veg fyrir
að þekjan hryndi yfir beljuna:
„Allþungt þetta hér“, sagði
hann. Það var ekki verið að
fjasa út af smámunum í þá
daga“.
Eyjólfur sagði:
„Ég þekkti vel Gísla, bróður
Magnúsar á Hrauni, og Mar-
gréti konu hans Jónsdóttur frá
Einlandi. Þetta var ágætisfólk.
Ég var heimilisvinur á Ein-
landi. Við sitrákamir vorum all-
ir skotnir í Möggu“.
„Þau eru bæði dáin“, sagði
Jóhannes.
„Já, þau Gísli eru bæði far-
in“, sagði Eyjólfur og bætti við:
„Hún var glæsileg stúlka. Ég
hélt að Margrímur Gíslason
ætlaði að ná í hana. Hann varð
seinna lögregluþjónn í Reykja-
vík, mesti myndarmaður. Þá
datt engum í hug að keppa við
hann. En hún giftist Gísla“.
Jóhannes sagði:
„Þeh bjuggu báðir á Hrauni,
bræðurnir Gísli og Magnús.
Hafliði, faðir þeirra, var lengi
formaður".
„Hann var eftirminnilegur
karl“, sagði Eyjólfur. „Eitt sinn
þegar gefin voru saman hjón,
bæði ósköp lítil fyrir mann að
sjá, var Hafliði svaramaður.
Þegar prestur snýr sér að kon-
*