Morgunblaðið - 19.11.1967, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐH), SUNNUDAGUR 19. NÓV. 1967
Fullfermi af kindum - réttað á bryggjunni
Fjársóknarferð í Elliðaey
— Texti og myndir: Árni Johnsen
BLAÐAMAÐUR Mbl. slóst í
Mótorbáturinn Aldís liggur við ankeri á höfninni í Elliðaey. Léttbáturinn lónar við flánna.
för með nokkrum Eyjabænd-
ym fyrir skömmu, þegar þeir
sóttu fé sitt í eina af úteyjum
Vestmannaeyja, Elliðaey. I
úteyjum getur féð gengið
sjálfala allan ársins hring og
þarf aldrei að gefa því. Fjár-
ból eru ágæt í eyjunum við
hella og skúta sem féð heldur
sig við.
Frá fornu hefur verið fylgt
föstum venjum um ásetning í
úteyjar, og þess stranglega gætt
að eigi væri ofsett í þær. í lunda
byggðum úteyjanna er gras sí-
grænt og svo gróskumikið, að
varla sézt bitið eftir sumarið.
Var það gömul trú, að fé farn-
aðist eigi vel í úteyjum, ef gras
sæist þar bitið undan sumri að
nokkru ráði. í sumarhögum var
haft fleira fé í úteyjum, heldur
en í vetrarhögum. Lengst af var
lambfé sett með fullorðnu fé í
úteyjar, en í seinni tíð var hætt
a'ð setja lömb í sömu eyjar og
fulorðið fé, en lömb sett í nokkr-
ar eyjar, t. d. Brand, Smáeyjar
og Hellisey. Lömbin voru sett í
þessar eyjar um veturnætur og
sótt aftur síðast í einmánuði,
svo að eigi spilltu þau fýlabyggð
um. Lömb voru einnig sett utan
í grasskorur og hillur í fjöllum
og hengiflugum. Var mjög erfitt
að koma lömbunum á suma
þessa staði og ná þeim þaðan
aftur og þurfti að nota til þess
sigabönd og gefið niður fyrir
standberg. Er þetta meðal margs
annars ágætt dæmi um hina frá-
bæru nýtni Eyjamanna og sterku
sjálfsbjargarviðleitni. Útigöngu-
fénu í úteyjum farnaðist jafnan
vel, ef vandað var til ásetnings
og féð var hraust, hversu harðir
sem vetrar voru og heyrðist
fjárfellir aldrei nefndur í Eyj-
um. Komið gat fyrir að fé fennti
eða tepptist við ból, en mjög
voru þess fá dæmi. Eyjarnar eru
svo háiendar, að fiörubeit er
engin og því eigi flæðihætt.
Vandað var t.il setnings í eyjarn-
ar og var veturgamalt fé helzt
sett r ð vorinu svo að það væri
orðið hagvant fyrir veturinn.
Sem dæmi um landgæði eyj-
anna má nefna, að jafnvel dilk-
sugur eða kvíær af landi lifðu af
á útigangi í útey.ium yfir vetur-
inn, ef féð var heilbrigt og tor-
hafnalaust. ..Féð skiptir sér nið-
ur. Sama féð heldur sig á sömu
slóðum og við sömu ból. Uti-
gönguféð rækir vel bólin og
rennur til bóls á hveriu kvöldi
undir eins og fer að halla sumri.
Forystukindur ráða ferðunum
frá og til bóls, og fer allur hóp-
urinn samtímis. Daglegt veður-
far og sjóveðurútlit þóttust ýms-
ir geta markað af því hvernig
féð hélt sér að beit eða hagáði
sér við ból. Um vatn er frekar
lítið í úteyjum, smávegis berg-
vatnsseytl og bergruni á fláum,
sem féð sleikir. Vatnsskortur
virðist ekki hamla fénu og gras-
ið er mjög kjarnmikið, svo að
fé verður ákaflega feitt. Hefur
því jafnan verið viðbrugðið með
fé í úteyjum, hve fljótt það er
a’ð taka höfnum. Gamlir og grón-
ir sauðir ganga ekki úr haust-
holdum og yngra fé tekur fljótt
vorhöfnum, og gengur snemma
úr ull.“
Fyrrum voru naut höfð í Ell-
iðaey, og ef til vill hafa kálf-
ar og ungneyti verið höfð í fleiri
eyjum. Nautaflá heitir í Elliða-
ey, þar sem nautin voru leidd
upp í eyna. Undirfláin er þarna
mikil og sjaldan dauður sjór við
eyna, og bví er erfitt að koma
nautgripum þarna upp. Líklegt
er að nautin hafi verið sett þang
að á vorin og slátrað á haustin.
Þó getur verið að nautin hafi
gengið úti fyrrum i eynni. Elliða
ey er eina eyjan, þar sem nauta-
ganga hefur verfð og er sagt að
naut hafi orðið mjög feit þar.
Nautimum var slátrað í eynni
og þau flutt heim af blóðvelli.
Nautarétt heitir ennþá í Elliða-
ey.
Lengi vel var heyskapur stund
aður í úteyjum með þeim hætti,
að bændur í sameigninni létu
heyja þar sameiginlega og skiptu
heyinu eftir að það hafði verið
flutt heim.
Margar furðusagnir eru til
frá úteyjum og nokkrar í sam-
bandi við sauðfé. „ í sóknar-
lýsingu séra Gissurar frá 1703
segir, að presturinn að Ofan-
leiti hafi fyrir 40 árum haft 4—6
ær í eynni Hana í 1—2 ár og
enga saúðkind aðra. Þegar ánna
var vitjað um vorið var ein
þeirra borin með dökkrauðu
gimbrarlambi, og kunnu menn
engan mismun á því að gera Og
öðrum lömbum, nema hvað það
sýndist mjóslegnara um skoltinn.
Þessi saga er ótrúleg, móti nátt-
úrunr.ar eðli, segir sér Gissur.
Mjög gamlar sagnir voru- um
huldufé í Álsey, svo að ær
höfðu borið þar lömbum, verið
tvílembar og þrílembdar, þótt
enginn hrútur væri i eynni.“
Framangreindar heimildir eru
unnar úr „Sögu Vestmannaeyja"
eftir Sigfús M. Johnsen fyrrv.
bæjarfógeta.
f Vestmannaeyjum verpir
ógrynni af lunda, bæði í fjöllum
og utan í brekkum á Heimaey
og í úteyjum. Fuglaveiðar hafa
verið stundáðar í úteyjum í
aldaraðir og skiptust þær aðal-
lega í tvennt: fýlunga- og súlu-
veiðar annars vegar, er fóru
fram að mestu leyti samtímis
og með líkum hætti, og hins
vegar lunda og svartfuglaveið-
ar. Veiðihús eru í sex úteyjum
við Vestmannaeyjar og eru þau
kölluð „ból“ Mikil lundaveiði
hefur ávallt verið í Elliðaey og
lundaveiðimenn liggja þar við á
hverju sumri. Þeim sem hafa í
úteyjum verið, finnst fátt
ánægjulegra en að dvelja þar.
Lundinn er veiddur í háf og
deyddur með því að snúa hann
úr hálslið með einum hnykk.
Bátalægi eru við sumar úteyjar
og hefur ætíð þótt eftirsóknar-
vert að koma í úteyjar, í heim-
sókn eða til dvalar. Oft hafa
verið haldnaf lundaveizlur hjá
fuglamönnum, eru það veizlur
góðar, etinn steiktur lundi og
reyktur, minnzt skemmtilegra
samverustunda og sungið við
raust.
Sagnir eru um, að ef saúðlaust
yrði í Bjarnarey þá yrði ekki
goð vertíð Nú hefur verið sauð-
laust í Bjarnarey í þrjá vetur
og víst er, að vertíðir hafa verið
frekar slæmar síðustu þrjú ár.
Breyting er nú orðin mikil á
sauðfjárbúskapnum og allri til-
högun um afnot hagbeitar í út-
eyjum. Fé hefur fækkað mjög;
ám er gefið heima, og hafðar í
úteyjum eða í fjöllum á sumrum
með lömbum og sauðir eru fáir.
Þann 27. október s.l. tilkynnti
„köllunarmáður“ Eyjabænda, að
fært væri til fjársóknar í Elliða-
ey. Veður hafði verið fremur
válynt til sjávar undangengna
daga, en „köllunardag" var
stillilogn og ákjósanlegasta út-
eyjaveður. Fjáreigendur leystu
festar á m/b Aldísi VE 72 og
Sigurður Jónsson skipstjóri setti
á fulla ferð. Stefnt var til útvarða
Vestmannaeyia í austri, Bjarnar-
eyjar og Elliðaeyjar Bjarnarey
er hæst allra úteyja 164 m.. en
Elliðaey kemur næst Surtsey
að víðfeðmi. Ankerið var látið
falla á Austurhöfninni við
Elli’ðaey og búizt var til upp-
gcngu við steðjann á flánni.
Bátkænan var leyst frá móður-
skipinu og hrundið í átt að landi,
árarnar spændu sjóinn og stafn-
maður bjó sig undir að stökkva
á steðjann. Ekkert fum, og fimir
fætu- klifu. upp klettaveggina og
smölun hofst Fjárrekstur gekk
greiðlega og hjörðin rann um
kafloðinn grasfeld EUiðaeyjar,
um brekkur og bringi, niður rót-
fúnar tær og fram klanpirnar
að flæðarmáli. Þegar komið var
fram á klappirnar var greitt úr
vírneti fyrir aftan hjör’ðina, því
rolluskjáturnar eru gjarnar á að
stinga af upp á eyjuna aftur.
Var nú hafizt handa og rollun-
um skipað út í kænuna, sem var
haldið við steðjann, og báturinn
síðan dreginn út að Aldísi og
kindunum umskipað. Þannig
gengu flutningamir fljótt og vel,
því menn voru röskir og sjór
ládauður við steðjann. Töluvert
þurfti að ýta á eftir fénu til að
fá það niður á ste’ðjann, en allt
gekk að lokum án þess að nokk-
urt óhapp henti. Ein skjátan
haffii sloppið upp og þurfti að
fara og ná í hana. Farið var
með eina kind upp og hún bund-
in við staur fram við bjargbrún
og átti að reyna að hæna stroku-
kindina að henni. Kindin náðist
eftir stuttan eltingarleik, en þa’ð
þurfti að fara eftir henni efst
upp í Hábarð, sem er hæsti
tindur Elliðaeyjar.
Menn og fé allt var komið um
borð, ankerið dregið upp og Al-
dísin stefndi á Heimaey. Allt fé
komið af fjalli og glundrið var
dregið upp. Köllunarfnaðurinn,
Jón bóndi í Gerði, afmeyjaði
flöskona, kindurnar jörmuðu,
vélin drundi og sá næsti greip
pyttluna ... Það var odðið
rökkurt þegar báturinn skreið
inn höfnina og festum var sleg-
ið um kengi. Var nú slegið upp
rétt á bryggjunni, kindunum
skipað upp og rekið í réttina.
Réttin var aðeins almenningur,
en dilkarnir voru heygrindur,
bílpallar o. fl. Gekk vel að
draga í dilka þarna á bryggju-
sporðinum. menn voru hressir og
kátir eftir happasælan dag, tóku
í nefið, tvinnuðu, feyktu brönd-
urum og klöppuðu rollunum.
Við höfðum tal af Jóni bónda
Magnússiyni í Gerði, en hann
er köllunarmaður í Elliðaey.
— Hvað var margt fjár í Ell-
iðaey í sumar?
— Það hafa verið um 220 full-
orðið og svo lömb að auki, þann-
ig að alls hafa verið um 350
kindur í eynni í sumar.
— Hvernig var haglendið
þetta árið?
— Tíðarfar var gott í sumar
og haglendið kom vel út. Þarna
er mikil fuglabyggð og grasi'ð er
kjarnmikið.
— Hvernig fer fjárhald fram
í Elliðaey í dag?
— í vor bar meiriparturinn
af ánum í húsi og var síðan
flutt ásamt lömbum með skipi
út í Elliðaey og þar verður að
Þórarinn Guðjónsson á Prests-
húsum er Elliðaeyingur og má
segja að hann sé alinn upp í
Elliðaey. Hann hefur í áraraðir
verið með í fjársóknum í EUiða-
ey.
Hluti af fjárhópnum er þarna kominn niður á steðja og biður
þess að vera ferjaður um borð í Aldísina.