Morgunblaðið - 20.12.1967, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. DES. 1997
PETUR BEIMEDIKTSSOM:
Merkir Islendingar
FYRIR réttum 20 árum sendi
Bókfellsútgáfan frá sér 1. bindi
af ritsafninu Merkum íslending-
um. Næstu 4 ár kom árlega eitt
bindi til viðbótar, en síðan varð
nokkurt hlé á unz 6. bindið kom
út 1957 með nafnaskrá fyrir ÖU
bindin. Var útgáfunni þá kallað
lokið, enda höfðu þarna verið
prentaðir 96 ævisöguþættir frá
ýmsum tímum um hina ólíkustu
menn, sem þó máttu víst aRir
njóta sama sannmælis, að hafa
verið merkir íslendingar.
Ritstjóri þessa safns var Þor-
l»eU heitinn Jóhannesson pró-
fessor, sem valdi ævisögurnar af
þeirri smekkvisi sem af honum
var að vænta, en Bókfellsút-
gáfan sá um að allur ytri frá-
gangur var tU sóma. Um ýmsa
þessara þátta var kannske ekki
seilzt lang til fanga, því að þeir
höfðu áður birzt í Andvara, tíma
riti Þjóðvinafélagsins, en eldri
árgangar þess rits eru fjarri því
að vera hverjum manni tUtækir
lengur. Aðrir þættir voru úr
miklu torgætari ritum og sumir
höfðu ekki komið á prent áður.
Ritsafnið var því fjölda lesenda
ný og ókunn guUnáma, en kær-
komin viðbót á hiUur jafnvel
hinna harðsnúnustu bókasafn-
ara.
Það var því engin furða að
Vélritunarstúlka
Góð vélritunarstúlka óskast til vélritunarstarfa og
simavörzlu hjá heildsölufyrirtæki hér í bæ. Kunn-
átta í enskum bréfaskriftum nauðsynleg. Umsókn-
ir sendist Mbl. fyrir 24. þ.m. merkt: „Áramót
5463“.
Hiltiþjónustan
Höfum flutt skrifstofu vora á Freyjugötu 43, (inn-
gangur frá Mímisvegi).
BJÖRN B. BJÖRNSSON S.F.,
umboðs- og heildverzlun, símar 21765, 17685.
Næg bílastæði.
HERRAPEYSUR
Hnepptar með longum
ermum.
Hnepptar, erma-lausar.
Heilar með V-hólsmáli.
Heilar með rúllukraga.
LITA ÚRVAL.
Laugavegi 39 og Vesturgötu 17
aðstandendur Bókfellsútgáfunn-
ar fengu orð í eyra frá ýmsum
vinum sínum, er þeir luku safn-
inu með 6. bindi. Þeir létu þá og
undan almenningsálitinu og hófu
árið 1962 á nýjan leik útgáfu
Merkra íslendinga með undir-
titlinum „Nýr flokkur“. Frágang-
ur af forlagsins hálfu var enn
vandaðri en áður. Hafði séra
Jón Guðnason, fyrrv. skjalavörð-
ur, nú tekið við ritstjórninni og
hefir hann rækt hana með prýði,
en mjög svo í hinum sama anda
sem fyrirrennari hans gerði. Þó
eru í hinum nýja flokki sögur
allmargra íslendinga aftan úr
öldum, sem ekki höfðu fundið
rúm í fyrra flokkinum.
Því gerist ék svo fjölorður
um sögu þessa ritsafns, að nú er
6. bindið af „nýjum flokki“ kom-
ið á markaðinn, og þar boðar
ritstjórinn í formála, að nú sé
þessum flokki lokið. Þó er það
huggun að jafnframt er gefið
undir fótinn um það, að vel megi
svo fara að síðar verði hafizt
handa um einn flokkinn enn.
En þar má vinur minn, forstjóri
Bókfellsútgáfunnar, vara sig,
því að hver vill sjá ævisögu for-
feðra sinna — eða eiga kannske
von á að lenda sjálfur — meðal
„þriðja flokks" merkra íslend-
inga?
Bindi það sem nú kemur á
markaðinn ber þess a. m. k. eng-
in merki, að þar sé verið að
bera á borð neinar dreggjar. Þar
er það nýmæli að ævisögur
tveggja kvenna eru birtar, og er
það raunar ekki vonum fyrr,
því að nú eru ævisöguþættirnir
orðnir 170 í báðum flokkum.
Báðar voru konurnar stórmerk-
ar, en eins ólíkar og orðið get-
ur: Frú Þóra Melsteð, dóttir
Gríms amtmanns . Jónssonar og
systkinabarn við Grím Thomsen,
hámenntuð höfðingjadóttir, en
full af eldlegum áhuga um
menntun íslenzkra kvenna. Bar-
átta hennar og manns hennar,
Páls gamla Melsteðs sagnfræð-
ings, sýnir furðulega þrautseigju
og fórnfýsi fyrir góðan málstað;
leitt að persónleika frú Þóru eru
ekki gerð meiri skil í þættinum.
Hin konan er frú Bríet Bjarn-
héðinsdóttir. Fyrsta grjótmuln-
ings- og vegagerðarvélin sem til
landsins kom var skýrð í höfuð-
ið á henni, áreiðanlega ekki af
kurteisi. Sé rétt á litið var þetta
þó í senn réttmætt og hið mesta
hrós, því að frú Bríet ruddi
brautina og muldi torfærurnar
fyrir jafnrétti kvenna hér á landi
flestum fremur. Hér segir hún
sjálf sögu sína af hógværð og þó
hispurslaust.
Ég fær ekki tóm nú rúm til að
geta hverrar ævisögu sérstak-
lega. Mér var ljúft að sjá aftur
ævisögur tveggja bankastjóra,
báðar ágætlega ritaðar, sögu
Jóns Ólafssonar (sem þó verður
mönnum áreiðanlega enn minnis
stæðari sem Jón í Alliance) eftir
Þorstein Þorsteinsson sýslumann,
og sögu Magnúsar Sigurðssonar
eftir Eirík Einarsson alþingis-
mann frá Hæli. Eiríkur var orð-
heppinn og spaugsamur. Á bls.
213—14 er hann með hálfgerðar
snuprur til manns „úr starfs-
mannaliði Landsbankans, er eitt
hvað fékkst við vísnagerð" sem
sagði í kvæði til Magnúsar: „Ég
Mannlrf í deiglunni
HANNES J. Magnússon er einn
af þekktustu skólamönnum þessa
lands. f meir en 40 ár hefur
kennsla og skólastjórn verið
aðalstarf hans, síðustu 20 árin
sem skólastjóri Barnaskóla Akur
eyrar.
En Hannes hefur gert fleira
en rækja með ágætum aðalstarf
sitt. Hann er kunnur fyrir rit-
störf sín og hefur um fjölda ára
annazt útgáfu og ritstjórn tíma-
ritsins Heimili og skóla, sem
hann hefur af miklum dugnaði
séð um að kæmi reglulega út.
Nú hefur Hannes safnað fjölda
greina sinna, tækifærisræða og
hugleiðinga í bók, sem hann
nefnir Mannlíf í deiglunni. Þetta
eru 59 greinar eða kaflar, flestir
stuttir, bókin er 333 síður alls.
Eru þar einkum rædd uppeldis-
og skólamál. Höfundur kemur þó
víða við, og eru honum ýmis at-
riði á sviði félagsmála, samskipta
fólks og trúarlífs mjög hugstæð.
Þótt efnið sé margvíslegt, eru
þó sýnilegir nokkrir aðaldrættir,
sem einkenna sjónarmið og hugs
unarhátt höfundar. Hann leggur
áherzlu á gildi hins einfalda,
friðsæla heimilislífs fyrir upp-
eldið, en varar við hóflausri
skemmtanaleit og ofurkappi eft-
ir efnislegum gæðum, svo sem
glæsilegum húsakynnum og ytra
búnaði, sem einkenna svo mjög
líf margra fjölskyldna nú á tím-
um.
Fjarri er þó því, að höfundur
sé einhver nöldurseggur, sem
allt finni nútímanum til foráttu.
Þvert á móti er hann mjög raun-
sær og hófsamur í gagnrýni
sinni. En honum er vel Ijóst af
langri lífsreynslu og kynnum af
fólki, að lífshamingjan byggist
miklu meir á hugsunarhætti
mannsins og innra lífi, en ytri
glæsileik, öflun og eyðslu fjár-
muna. Mikill kostur bókarinnar
er, að höfundur lætur sér ekki
nægja að finna að því, sem hon-
um þykir miður fara, eins og
marga hendir, heldur hefur hann
jafnan eitthvað jákvætt til mál-
anna að leggja, og bendir á fær-
ar leiðir og úrræði.
Þegar um er að ræða upp-
eldisaðferðir. stjórnun ungmenrfa
og endurbætur í skólamálum,
talar höfundur af mikilli reynslu
og kunnáttu, en ekki síður af
mannlegri tilfinningu eða inn-
sæi, sem hann hefur öðlazt við
margra ára starf að málefnum
ungmenna. Það er í góðu sam-
ræmi við þetta, hve mikla á-
herzlu höfundur leggur á gildi
tilfinningalífsins í öllu uppeldis-
starfi en varar við einhliða
dýrkun þekkingar. í sambandi
við mörg vandamál bendir höf-
undur á trúarlíf og guðrækni
sem leið til úrbóta. Sýnilega er
hann sjálfur mjög mótaður af
uppeldi trúrækinna foreldra og
telur uppeldi, sem áherzlu legg-
ur á að glæða trúarþörf barn-
anna líklegt til að koma í veg
fyrir margvísleg misferli og erfið
leika.
í köflum þeim, sem fjalla um
skólamál, eru rædd mörg hag-
nýt atriði, er varða nám og
skólagöngu, svo sem framkomu
kennara gagnvart nemendum,
heimanám, viðurkenningu og
einkunnargjafir, starfsfræðslu, á-
huga nemenda, fræðslu tor-
næmra, uppeldisverk skólanna
og margt fleira.
Gagnrýni höfundar er jafnan
jákvæð, hvarvetna má greina
einlæga löngun hans til að
stuðla að endurbótum á sviði
uppeldis og fræðslumála.
Enda þótt margt megi segja
bókinni til hróss, er ekki svo að
skilja, að sá, sem þetta ritar, sé
þar öllu sammála eða ekkert
megi að henni finna. Einna helzt
lýtir ,það bókina, hve mikið er
um endurtekningar. Illa fer á að
endurtaka sömu hugmyndir hvað
eftir annað með fárra síðna milli
bili, jafnvel þótt góð vísa sé
sjaldan of oft kveðin. Þar sem
höfundur getur þess í formála,
að hann muni e.t.v. gefa út aðra
bók af svipuðu tagi, finnst mér
sérstök ástæða til að benda hon-
um á að reyna að fækka endur-
tekningum.
Stundum virðist mér höfundur
benda of einhliða á trúrækni,
sem lausn við margvíslegum
vanda, þótt ekki sé ég mótfall-
inn skoðunum hans á gildi trú-
veglyndari valdamann ei vitað
hef, né svipað þessu saklaust
hjarta í silfurref". Segir Eiríkur
með augljósri hneykslun: „Refur
var Magnús aldrei“. Það er satt,
en hitt er ekki ófróðlegt að hið
seka skáld var Eiríkur sjálfur,
og er kvæðið prentað fremst i
ljóðabók hans.
Saga Péturs Guðjónssonar
organista — forföður allra Gud-
johnsena og tylfta af söngelsku
fólki öðru, því að Pétur átti
fjölda dætra — er sagan af
brautryðjanda sem varð að
vinna öllum dögum til að sjá
stórri fjölskyldu farborða, en
vann sitt merka ævistarf í stop-
ulum frístundum og oft á nótt-
unni. Frásögn séra Einars Jóns-
sonar á Hofi gefur glögga mynd
af þeim örðugleikum, sem hann
átti við að etja.
Frásögnin af Ólafi Davíðssyni,
náttúrufræðingi og þjóðsagna-
safnara, eftir Steindór Steindórs-
son skólameistara er fjörleg og
skemmtileg sem hans var von og
vísa. Skrítið er það þó hjá jafn
miklum fræðara að láta þess
ekki getið,' þegar nokkrir ættingj
ar Ólafs eru taldir, að hann var
móðurbróðir Davíðs Stefánssonar
skálds frá Fagraskógi. Hefði ég
þó haldið að Davíð væri sá af
ættingjunum sem unga kynslóð-
in vissi bezt deildi á.
En nú verð ég að hætta. Tvær
bezt skrifuðu greinarnar eru eft-
ir mínum smekk saga Jóseps
laeknis Skaftasonar (seinni hlut-
inn) eftir Pál Kolku lækni og
saga Steinþórs Sigurðssonar, vís-
indamannsins sem fórnaði lífi
sínu við rannsóknir Heklugoss-
ins, eftir Jón Eyþórsson veður-
fræðing. Hin fyrri þessara greina
hefir ekki verið prentuð áður.
og er mikill fengur að henni.
Hina hafði mér skotizt yfir í
Andvara, en hún er listaverk.
Hannes J. Magnússon.
ar. En orsakir mannlegra vanda-
mála eru margvíslegar og sama
lausnin hentar ekki öllum. Oft
þarf að líta á málin frá mörgum
hliðum. Skylt er þó að taka
fram, að höfundi er þetta vel
ljóst, og bendir á margar fleiri
leiðir en þá trúarlegu.
Fyrir kemur, að höfundur
mælir því bót, sem almennt er
talið til góðra siða, þótt honum
innst inni virðist ekkert um það.
Á ég hér einkum við kaflann
um þéringar. Höfundur finnur
sýnilega, að þetta er „gikkshátt-
ur“ ættaður frá dönskum kaup-
mönnum, en telur þó þéringar
viðeigandi sið „innan vissra tak-
marka“, og það sé „vöntun á
gott uppeldi og almenna mennt-
un að kunna ekki að þéra“.
Kostir „Mannlífs í deiglu“
vega þó miklu meira en smá-
vægilegir gallar. Einn kosturinn
er, að þar eru rædd mörg efni,
sem menn geta verið ósammála
um og sífellt er verið að rök-
ræða. Öllum hugsandi lesendum
getur hún því orðið kærkominn
umræðugrundvöllur, í henni eru
líka margar hagnýtar ábending-
ar til uppalenda. Bókin er öllum
auðskilin, framsetning efnisins
ljós og einföld, laus við tormelt-
ar fræðilegar umbúðir. Efni bók-
arinnar er það fjölbreytt, að hún
ætti ekki að verða leiðigjörn,
heldur munu flestir finna þar
eitthvað við sitt hæfi því að þar
eru rædd á raunsæan hátt mál-
efni, er alla varðar.
Kristinn Björnsson.