Morgunblaðið - 30.12.1967, Side 13

MORGUNT3LAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30, DES. 1067
13
Þjóðleifchúsið;
Höfundur: William Shakespeare
Þýðandi: Helgi Hálfdanarson
Tónlist: Leifur Þórarinsson
*
Leikstjóri: Benedikt Arnason
Leikmynd: Lna Collins
ANNAN í jólum frumsýndi Þjóð-
leikhúsfð gamanleikinn „Þrett-
ándakvöld eða Hvað sem þið
viljið" eftir William Shakespeare
í íslenzkri þýðingu Helga Hálf-
danarsonar.
„Þrettándakvöld" er síðasti og
að flestra dómi bezti „gullni gam
anleikur" Shakespeares, saminn
árið 1600 eða 1601. Nafnið á
leiknum hefur valdið mönnum
heilabrotum, því hvergi er vik-
ið að jólum eða þrettánda í
texta hans. Þeirri tilgátu hefur
verið varpað fram, að hann hafi
veríð frumsýndur á þrettándan-
um, en mér þykir hitt líklegra
að nafnið sé táknrænt: á sama
hátt og þrettándinn er lokadagur
jólagleðskaparins er leikritið síð-
asti ómengaði gamanleikur
Shakespeares. Kæti lífsins er
kvödd, og við tekur hin ramma
alvara harmleikanna miklu.
að athlægi. Hann lætur blekkj-
ast bæ'ði af sjálfum sér og öðr-
um. Sama er að segja um Orsí-
nó og Ólivíu: hann lifir í falskri
ástarvímu sem magnast við
hverja synjun, hún elur á ýktum
söknuði eftir bróður sinn. Bæ'ði
láta þau blekkjast af Víólu og
bæði uppgötva þau sínar sönnu
tilfinningar þegar blekingunum
er svipt burt. Herra Andrés
Agahlýr er enn eitt dæmi um
sjálfsblekkinguna, og vitanlega
láta allir nema Fjasti blekkjast
af dulargervi Víólu.
Einsog jafnan í verkum Shake-
speares fela jafnvel gamanmál
þessa tiltölulega áhyggjulausa
gleðileiks í sér leit persónanna að
sjálfum sér, sínu rétta eðli og
gervi, sínum sönnu tilfinningum.
í leikslok hafa Orsínó og Ólivía
sigrazt á sjálfsblekkingunum og
Efni „Þrettándakvölds" er £efið sig á vald sannri ást, jafn-
hefðbundið: uppistaðan er dul-
argervi og persónuruglingur,
prakkarastrik og orðaleikir. En
bakvið grínið hillir undir grimm-
an veruleikann einsog jafnan
í verkum Shakespeares, þján-
ingu, einmanaleik, grimmd. Jafn-
vel í gamanleikjunum brýzt fram
tragísk skynjun skáldsins á
mannlífinu. „Þettándakvöld" er
rómantiskur gleðileikur sem ger-
ist í Iliríu, einhverskonar ó-
landi“ handan við veruleikann,
en í allri rómantíkinni er verk-
ið fullkomlega raunsætt í mann-
lýsingum sínum og túlkun mann-
legra samskipta.
Gamanið í „Þrettándakvöldi"
er bæ'ði græskulaust og grátt.
Það er m.a. fólgið í ýmiskonar
orðaleikjum og útúrsnúningum,
sem einatt í>úa yfir dýpri merk-
ingu er virðast má við fyrstu
sýn. Hinsvegar er höfuðvið-
fangsefni leiksins sjálfsblekking-
in og það sem af henni getur
leitt. Höfundurinn nefndi leik-
inn í öndverðu „Malvólíó", eft-
ir brytanum sjálfumglaða, og
gefur það ótvírætt til kynna hvar
hann taldi þungamiðjuna liggja.
Malvólíó er blindur af sjálfs-
elsku og metnaði og því næsta
auðveld bráð bragðarefunum
sem vilja blekkja hann og gera
vel herra Tóbías Búlki hefur
uppgötvað sínar sönnu tilfinning-
ar til Maríu, og allt ætti að vera
í lukkunnar velstandi, en þó
vantar talsvert á að svo sé. Tveir
einstaklingar deila ekki gleði
hinna, þeir herra Andrés Aga-
hlýr og Malvólíó, og raunar er
sá þriðji, fíflið Fjasti, einnig ut-
angátta vfð gleðina, enda er hann
„sjáandinn" í leiknum, lætur
ekki blekkjast af látalátum eða
dulargervum — það er einsog um
hann leiki kaldi frá þeim trag-
ísku hetjum sem í vændum eru
frá hendi meistarans; hann er í
senn dapur og ljóðrænn, háðskur
og alvarlegur, vekur manni grun
um örlagaflækjur undir ýfirborði
gáska og hálfkærings.
Jólasýning Þjóðleikhússins á
þessum hugtæka gleðileik var
velviðeigandi og tókst betur en
fyrri Shakespeare-sýningar
stofnunarinnar, þó mikið vant-
aði á að hún lánaðist. Leikmynd
og sérstaklega búningar Unu
Collins voru verulega snjallt
verk; leikmyndin einföld og samt
tilkomumikil, breytingar á henni
gerðar með fljótvirkum og hug-
kvæmum hætti; búningar litrík-
ir, íburðarmiklir og smekklegir.
Ytri umgerð sýningarinnar var
semsagt í bezta lagi og túlkun
einstakra leikenda oft me'ð ágæt-
um, en samt voru heildaráhrifin
furðulega lítilvæg og jafnvel
Orsínó (Erlingnr Gíslason) og Víóla (Kristbjörg Kjeld).
gerði hann í senn hlægilegan og
brjóstumkennanlegan, ávann
honum samúð áhorfenda þrátt-
Andrés Agahlýr (Bessi Bjamson), Tóbías Búlki (Flosi Olafs son), María (Margrét Guðmunds-
dóttir), Fjasti (Ævar Kvaran) og Fabían (Sverrir Guðmunds on).
Víóla og Ólivía (Jónina Ólafs dóttir).
víða neikvæð. Það vantaði með
öðrum orðum andann í athöfn-
ina, það innra líf og kraft sem
megnaði að hrífa leikhúsgesti.
Þetta stafaði fremur öðru af allt-
of hægum gangi sýningarinnar:
hún bókstaflega dragnaðist
áfram, án snerpu eða tilþrifa
nema á stöku stað. Er helzt svo
að sjá sem íslenzkir leikendur
geti ekki farið með bundið
mál nema á hæ’gagangi, og
er fátt fjær anda Shake-
speares. Ýmis brögð leik-
stjórans, Benedikts Árnasonar,
til að blása lífi í sýninguna tók-
ust miðlungi vel, svosem hlaup-
in upp og niður tréverkið. Inn-
gangurinn að leiknum, þar sem
Fjasti leiðbeinir hljóðfæraleik-
urunum, var ekki heldur til þess
fallinn að vekja eftirvæntingu
eða rétta stemningu — öll þessi
hægu umsvif verkuðu nánast
einsog svefnskammtur.
Þetta var þeim mun meinlegra
sem ýmislegt í túlkun einstakra
leikenda var athyglisvert og víða
ljómandi vel af hendi leyst.
Rúrik Haraldsson dró t.d. upp
heilsteypta og eftirminnilega
mynd af þeim lánlitla Malvólíó,
fyrir beiskju hans og sjálfsþótta;
greinilega gerhugsuð túlkun.
Erlingur Gíslason lék Orsínó
af myndugleik og glæsibrag, skil-
aði textanum flestum betur og
tjáði yfirdrifna ástarvímu her-
togans með sannfærandi hætti,
en sinnaskiptin í leikslok urðu
ekki eins trúverðug.
Kristbjörg Kjeld lék Víólu og
léði henni þann drengilega
þokka sem hæfði erfiðu hlut-
verki hinnar dulklæddu, ást-
sjúku meyjar, sem er gagntekin
af hertoganum en vekur óvart
ástir kynsystur sinnar, Ólivíu.
Geðbrigði hennar voru nær-
færnislega túlkuð og framgangan
öll kankvís.
Jónína Ólafsdóttir, ung og lítt
reynd leikkona, fór með hlut-
verk Ólivíu greifynju og vakti
athygli með góðri framisögn og
öruggum, fasmiklum en þó hóg-
værum leik. Það var reisn yfir
greifynjunni og sannfæringar-
kraftur. þó á s'töku stað væru
leiktilburðir ívið ýktir.
Þriðja kvenhlutverk leiksins,
Maríu stallmey Ólivíu, lék Mar-
grét Guðmundsdóttir hlýlega og
af þó nofckurri kæti. Reyndar
gerir hlutverkið ráð fyrir meiri
ærslagangi, kynþokka og smit-
andi kátínu en Margrét virðist
ráða yfir. en túlkun hennar var
mjög geðþekk innan síns þrönga
ramma.
Tveir höfuðgalgopar leiksins,
drykkjubræðurnir herra Tóbías
Búlki og herra Andrés Aga-
hlýr, voru leiknir af Flosa Ólafs-
syni og Bessa Bjarnasyni. Tóbías
Flosa var allsvakalegur drykkju-
bolti og gleðimaður, en més
fannst vanta í hann ýmsa fín-
legri þætti heldrimanna, svosem
hóflega kvensemi og tvíræði í
háttum og orðsvörum. Andrés
Agahlýr var í meðförum Bessa
yfirmáta skringilegur og hégóm-
legur, sannkallað viðrini, enda
vakti hann oft verðskuldaðan
hlátur, en hann var alveg á
mörkum þess að falla inní heild-
armyndina og fór raunar stund-
um útí hreinan farsa.
Fjasti, fíflið hennar Ólivíu, var
í höndum Ævars Kvarans, sem í
þetta sinn brást algerlega boga-
listin. Hlutverkið varð hvorki
fugl né fiskur, hvorki skemmti-
legt né sérkennilegt, og virtist
mér sem leikarinn væri eittíhvað
mfður sín. Að minnstakosti fór
textinn meira og minna í handa-
skolum undir lokin, bæði í atrið-
inu með Malvólíó í 4. þætti og
svo í 5. þætti.
Með minni hlutverk fóru Gísli
Alfreðsson, Gunnar Eyjólfeson,
Sverrir Guðmundsson, Jón Júl-
íusson. Guðjón Ingi Sigurðsson,
Lárus Pálsson, Valdimar Lárus-
son og allmargir statistar.
Einsog fyrr segir var frammi-
staða margra einstakra leikara
góð, en sýningin í heild gliðn-
aði sundur og rann útí sand-
inn. Er leitt að svo skyldi fara
um þetta vinsæla og velsamda
verk. Spurningin er, hversvegna
ekki eru til kvaddir erLendir úr-
valsleikistjórar þegar svo viða-
mikil og vandmeðfarin verk eru
tekin til sýninga. Við verðum
fyrr en síðar að horfast í augu
við þá dapurlegu staðreynd, að
enn sem komið er höfum við
ekki eignazt leikstjóra fyrir
verk Shakespeares.
Tónlist við sýninguna á „Þrett-
ándakvöldi" samdi Leifur Þórar-
insson, og varð hún til að draga
talsvert úr drunganum sem yfir
henni hvíldi. Hugblær laganna
var hárréttur og sum þeirra gull-
falleg á að hlýða. Er goöt til
þess að vita, að leikhús höfuð-
staðarins veita hinu hugkvæma
tónskiáldi hvert verkefnið a£
öðru.
Framhald á bls. 17
Þrettándakvöld