Morgunblaðið - 03.02.1968, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. FEBRUAR 1968
11
þegar hjarta hans er hætt að
slá.
Þessi skilgreining er ekki raun
hæf lengur, því nú tekst oft að
koma hjarta af stað aftur, þótt
það hafi stöðvast. í ljósi nú-
tímatækni og þekkingar held ég
því að greina verði á milli vefja
dauða og dauða einstaklingsins.
Vefur er dauður, þegar hann
hefur orðið fyrir þeim áverka
að hann getur ekki lengur gegnt
hlutverki sínu. Einstaklingur er
dauður, þegar hann verður ekki
endurvakinn til lífsins, sem
sami einstaklingur.
2. Aðgerðir sem þessar eru
orðnar staðreynd, sem við verð-
um að viðurkenna hvað sem
trúarlegum eða siðferðilegum
fordómum okkar líður. Sé sam-
vizkan ekki góð, verðum við
að 'breyta fordómunum í sam-
ræmi við staðreyndirnar. Þjóð-
félagslega held ég að slíkar að-
gerðir hafi ekki rnikil áhrif, að
minnsta kosti ekki fyrst um
sinn. Það væri þá helzt, ef til
greina kæmi að skipta um
hjarta í einhverjum valda-
miklum stjórnmálamanni
t. d. De Gaulle eða Maó
formanni. Framvegis hlýt-
ur aðaláherzla á sviði læknis-
fræðirannsókna að verða lögð
á það, hvernig fyrirbyggja á
sjúkdóma. Takizt það og takizt
að koma í veg fyrir hungur-
dauða og styrjaldir getur kom-
ið að því að sú ábyrgð verði
lögð á læknastéttina að ákveða
hve lengi hverjum einstaklingi
skuli leyft að lifa og sú ábyngð
verður mun þyngri, en sú á-
byrgð, sem hún nú telur sig
bera á því að varðveita lífið
eins lengi og unnt er.
3. Já, ef ég ætti von á að
geta notið og notað þann lífs-
auka, sem mér væri gefinn.
4. Já. ef það væri orðið mér
gagnslaust til lengra lífs.
5. Að svo miklu leyti. sem
ég teldi mig hafa vald til þess.
Margrét E. Margeirsdóttir,
félagsráðgjafi:
1. Hvenær álítið þér, að mað
ur sé látinn?
Þessi spurninig er læknis-
fræðilegs eðlis og er þess vegna
tæplega á færi annarra en
lækna að svara henni. Svo
virðist sem læknar sjálfir séu
ekki ávallt á einu máli um hve-
nær maður sé látinn. A.m.k.
Margrét E. Margeirsdóttir
kom þetta —vandamál 1 ljós í
sambamdi við fyrstu hjarta-
græðsluna, sem dr. Barnard
framkvæmdi.
Læknavísindin eru komin á
það hátt stig, að stundum hefur
itekizt að lífga menn við frá
,,dauða“ með hjartahmoði og
öðrum ráðum. Það er því víst
ekki sönnun fyrir dauða, þó að
andardráttur og hjartasláttur
hafi 9töðvast. En ég læt lækn-
unum eftir úrskurðinn í bessu
efni.
2. Hver er afstaða yðar frá:
a) trúarlegu sjónarmiði, b) sið-
ferði legu, c) þjóðfélagslegu?
Ég fæ ekki séð. að hjarta-
flutningur eða hjartagræðsla
greinist svo mjög frá öðrum
skurðaðgerðum frá trúarlegu
sjónarmiði. Hjartað er einung-
is eitt af mörgum líffærum
likamans og hefur að mínu viti
ekki þá sérstöðu, að ástæða sé
til að hafa annað trúarlegt við-
horf til Þess en t.d. nýra og
lifrar. — Kristin trú kennir
okkur, að við eigum að lina
þjáningar meðbræðra okkar.
Er það ekki einmitt það, sem
læknarnir eru að leitast við
að gera, þegar þeir fá sjúkling
til meðferðar? Markmiðið er á-
vallt eitt og hið sama: að
lækna og sigrast á dauðanum.
Enda mun víst sjálfur páfinn
hafa lagt blessun sína yfir
hjartagræðslutilraunirnar og
ætti þá varla að þurfa að velkj-
ast í vafa um, að kristilega sé
að farið.
Hins vegar koma hér upp
ýmis siðferðileg vandamál. Þó
að hér hafi vissulega verið brot-
ið blað í sögu læknavisinda. er
það engu að síður álit margra
sérfræðinga, að þar sem undir-
búningsrannsókum sé enn alls
ekki lokið, sé lifandi fólk notað
sem hálfgildings tilraunadýr.
Ekki veit ég hvort þessi gagn-
rýni á fullan rétt á sér, en
staðreynd er þó, að ennþá er
aðeins einn maður með ígrætt
hjarta á lífi og ekki fullreynt,
hvort hann nær eðlilegum bata.
Maður hefur því vissulega rétt
til að efast um, að tilraunir
sem þessar séu réttlætanlegar.
Ekki fækkar þó siðferðileg-
um vandamálum, ef hjarta-
græðsla verður almenn og við-
urkennd lækningaaðferð. Sumir
ætla. að lífshættulegir hjarta-
sjúkdómar séu svo tíðir, að
lí’klegt sé, að hjartagjafa muni
skorta. Hver á þá að fá nýtt
hjarta? Og hver á að deyja
drottni sínum? Hver á að taka
þá ákvörðun? Er ekki einnig
viðbúið, að minna kapp verði
lagt á að lengja líf dauðvona
manna, ef þeir eiga álitlegt
hjarta, sem beðið er eftir með
óþreyju? Sjálfsagt verða lækn-
arnir að bera hitann og þung-
ann af þeim veigamiklu ákvörð
unum, sem taka þarf. Mér óar
við að hugsa til þeirrar gifur-
legu siðferðilegu ábyrgðar, sem
þeim er með þessu lögð á herð-
ar. Á hinn bóginn má svo
segja, að almenningi sé ekki
ætluð minni ábyrgð, ef hann á
að ákveða. hvort hann stöðvar
þróun læknavísindanna eða
ekki.
Frá þjóðfélaigslegu sjónar-
miði koma vitaskuld einnig í
ljós ýmsar hliðar á málinu.
Eðlilegt er að ætla, að nýir land
vinningar vísindanna, sem hag-
nýttir eru mannkyninu til heilla
og miða á framfara'braut, séu
þjóðfélagimu í hag. Hitt er svo
augljóst, að öll vísindastarf-
semi er fjárfrek og er hún því
þjóðfélaginu dýr í þeim skiln-
ingi. Ýmsir hafa látið í ljós þá
skoðun varðandf hjartagræðsl-
ur, sem enn eru á byrjunar-
stigi sem lækningaaðferð, að
af þeim verði tæpast nokkru
sinni þjóðhagslegur ábati, m.ö.
o.: hjartaflutningar muni ekki
gefa af sér arð (Kannski er það
úrelt viðkvæmni, að þykja
þessi hugsunarháttur óviðfeld-
inn, og líkja honum við vanga-
veltur bóndans á haustin
um það hvaða skepnur sé
ábatasamt að setja á í vet-
ur). Trúlega mun þó verða
erfitt að spá fram. í tím-
ann um þetta. En á meðan til-
raunir með hjartaflutninga eru
á byrjunarstigi, leikur ekki
vafi á, að náin samvinna þarf
að takast með læknum og öðr-
um sérfræðingum, sem vinna
að þessum málum, hvar sem er
í heiminum. Þá myndi væntan-
1-ega verða hægt að leiða fram
í dagsljósið svör við ýmsum
spurningum, sem enginn veit
enn svör við.
3. Mynduð þér vilja láta
græða hjarta í yður?
Ég geri ráð fyrir að ég vildi
það, ef ég væri með ólæknandi
hjartasjúk<Hpm og ætti ekki
um annað að velja en nýtt
hjarta til að halda lífi. Ætli
lífslöngunin segði ekki til sín
og freistaði min til að hætta á
slíkt? En óneitanlega fer um
mann hrollur við að hugsa
sér, að hjartað yrði skorið úr
manni lifandi, enda þótt von
væri á öðru í staðinm.
4. Mynduð þér vilja gefa
hjarta yðar til græðslu að yður
látinni?
Fúslega myndi ég gefa leyfi
til þess, að hjartað í mér væri
grætt í aðra persónu til þess
að lengja líf hennar, eftir að
ég þarf ekki á því að halda
sjálf. Það er ekki nema sjálf-
sagður greiði við náungann.
Hvað ætti ég svo sem að gera
með það?
5. Mynduð þér vilja gefa
hjarta úr mjög nánum ætt-
ingja yðar?
Á ég ráð á því? Geti ein-
hver fullvissað mig um það,
myndj ég sjálfsagt gefa því
leyfi til að lifa í öðrum. Ég
býst við, að ég hefði svipað
hugarfar til hjartans í nákomn-
um ættigja eins og hjarta-nu í
sjálfri mér. Hver myndi ekki
vera þakklátur fyrir að fá tæki
færi til að bjarga lífi annarra
með því að gefa hjarta eða
önnur líffæri, þegar eigandinn
er dáinn og ekkert liggur fyrir
líkamsleifunum amnað en rotna
og verða að engu?
María Pétursdóttir, formaður,
Hjúkrunarfélags íslands:
1. Á Norðurlöndum, í Belgíu,
Englandi, Frakklandi, Hollandi,
írlandi, Sviss og Bandaríkjun-
um hefur það verið sett á vald
viðkomandi lækni, hverju
sinni, að úrskurða hvor.t mað-
ur sé látinn. Ákvörðunin bygg-
ist þá á hefðbundnu læknis-
fræðilegu mati, að maður sé
María Pétursdóttir
látinn þegar hjartasláttur og
öndurn er hætt. Það er í sam-
ræmi við þá skilgreiningu, sem
sameinuðu þjóðirnar viður-
kenna og nota í sambandi við
skýrslur sínar.
Samkvæmt alþjóðasiða-
reglum hjúkrunarkvenna á
hjúkrunarkona að auðsýna
lækni traust. Til þess að sam-
starf þessara aðila verði far-
sælt, er nauðsynlegt að hjúkr-
unarkonan geti treyst fyllilega
kunnáttu og samvizkusemi
lækmis.
Hvort að þessi skilningur á
því, hvenær telja beri mann
látinn, verður talinn réttur
framvegis, er erfitt að dæma
um. Það hefur verið -til um-
ræðu og athugunar meðal
hjúkrunarkvenma á Norðurlönd
um, frá því í júlí 1966, er
danska hjúkrunarfélagið beindi
fyrirspurn til yfirlæknaráðs
bæjarspítalans í Árósum, um
það hvort að læknar þar,
mundu halda sér við hefð-
bundna ákvörðun um dánar-
orsök við nýrnaflutning milli
manna.
16. þing Norðurlandaráðs
fékk til athugunar tillögu frá
Svíþjóð og Finnlandi varðandi
samræmingu löggjafar um
flutning lífrænna vefja frá
einum einstaklingi til annars.
Áður en Norðurlandaráð tekur
tillögu þessa til afgreiðslu ósk-
ast m.a. um$ögn Samvinnu
hjúkrunarkvenna á Norðurlönd
um. Margar hjúkrunarkonur
álíta að samræmd löggjöf æt-ti
að vera alþjóðleg, og málið að
vera tekið til ýtarlegrar at-
hugunar á vegum Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarimnar, sérstak-
lega þar sem það varði allar
þjóðir, hvort endurskoða beri
skilgreiningu á því hvenær
dauða beri að garði við manns-
lát.
Sænsk heilbrigðisyfirvöld
skipuðu nefnd manna til að at-
huga lagaleg sjónarmið viðvíkj
andi flutning lifrænna vefja frá
einum einstaklingi .til annars
og ákvörðun um hvernig skilja
beri, hvenær dauða beri að
höndum. í þessari nefnd voru
2 læknar, 1 lögfræðingur og
auk þess 1 læknir. sem ráðu-
nautur.
í nefndaráliti þeirra er talið
vafasamt að ávinningur sé að
fá nýja skilgreinimgu, t.d. svo-
nefndan heiladauða í stað
hjartadauða. Slíka endurskoð-
un telja þeir vart tímabæra
og aðhyllist sænska hjúkrun-
arfélagið þessa skoðun.
Framfarirnar í læknavísind-
um eru það örar, að ný sjónar-
mið geta komið til greina, sem
gera þessar bollaleggingar ó-
þarfar. í stað þess að nota
mannshjarta, er hugsanlegt að
komi véltæknileg lausn, eða
að hjarta látins manns, verði
hægt innan vissra tíma.tak-
markanna að gera virkt á ný,
og verði það þá nothæft, þótt
hinn látni geti ekki lengur mot-
fært sér það sjálfur.
2. Grundvallarskylda hjúkr-
unarkonu er þríþætt: að vernda
líf, að lina þjánimgu og að
efla heilbrigði, segir í siðaregl-
um hjúkrunarkvenna. Sé ekki
hægt að hjálpa einstaklingi til
að öðlast heilbrigði eða endur-
heimta heilsu, er það talið sjálf
sagt boðorð, þótt ekki sé beint
tekið fram í reglunum, að hjúkr
unarkona geri það sem í henm-
ar valdi s.tendur til að maður-
inn fái sem hægast andlát.
Ein af mörgu skyldum lækna
er að styðja á allan hátt menn-
ina í baráttumni gegn dauð-
anum, og margir þeirra hafa
látið í Ijós þá skoðun, að hjarta
græðsla sé einn liðurinn í
þeirri baráttu, og nú síðast
norskur lækmir í blaðaviðtali í
Aftenposten, 20. jan. sl.
Páll postuli kenndi, ,,Prófið
allt, haldið, því sem gott er:“
Frá trúarlegu og siðferðilegu
sjónarmiði ætti hjartagræðsla
að vera réttlætanleg, ef hún
getur orðið til þess að vernda
líf einstaklings, án þss að öðru
sé fórnað.
Frá þjóðfélagslgu sjónarmiði
verður tæpast hægt að taka
afstöðu til málsins almennt, en
nokkuð fer eftir því hvort tekst
að gera tiltölulega unga menn
starfhæfa þjóðfélagslega þegna
á ný.
3. Svarið hlýtur að mótast
eftir aldri og öðrum aðstæð-
um, og yrði áreiðamlega já-
kvæðara, því yngri að árum
sem viðkomandi er, og hvað
rniklar líkur væru fyrir við-
unandi heilsubót í framtíðinni.
4. Verði einhver líffæri lítt
slitin og nothæf að lífi loknu,
ætti það vissulega að vera kær-
komið að geta hjálpað til að
létta þrautir eða bjarga lífi
annars manns, þegar maður
sjálfur hefur engin þörf fyrir
þau lengur.
5. Afstaða mín til þessarar
spurningar yrði í samráði við
aðra ættingja, og viðhorf hins
látna, eftir því sem það væri
vitað. Stæði ég samt andspæn-
is því, að hafa það á mínu
valdi, hvort hægt væri að reyna
að bjarga manns lífi, mundi ég
telja það skyldu mía að stuðla
að því.
Símon Jóhann Ágústsson,
sálfræffingur:
1. Ég á erfitt með að svara
þessari spurningu. Staðreyndin
eða hugtakið dauði virðist hafa
breytzt nokkuð með tilkomu
nýrra tækja og aðgerða, svo að
menn má nú vekja aftur til
lífsins, að minnsta kosti um
stundarsakir, sem áður hefðu
verið gefnir upp á bátinn. Skýr
greining á því hvenær maður
er látinn er læknisfræðilegt
atriði. Mér finnst fullkomið
vafamál, hvort neyta eigi allra
bragða til Þess að lengja lif
manna, sem eru svo illa farnir,
að tilveran er þeim eintóm
kvöl. hrörnun eða meðvitund-
arleysi, þegar öll batavon er
úti.
2. Ég tel að ekki ætti að
leggja út í slíkar aðgerðir nema
nokkur von sé .tii þess, að sjúkl
ingurinn fái bata. Ég er að
þessu leyti ekki fær að dæma
um þessar aðgerðir, en mér
virðist, að möguleikar á því að
sjúklingnum batni, eigi að vera
fyrir hendi. Hve batahorfurn-
Simon Jóhann Ágústsson
ar þurfa að vera miklar, t.d.
5%, 10%, 20% eða meira skal
ég ekkert um segja, en mér
virðist, að ýmsar læknisaðgerð-
ir, sem gerðar hafa verið og
eru gerðar, séu næsta áhættu-
samar. En ef þær eru réttlæt-
anlegar, verður að vera ein-
hver skynsamleg von um bata
eða bætta líðan sjúklingsins. Að
öðrum kosti tel ég slikar að-
gerðir ekkf réttlætanlegar frá
siðferðilegu og félagslegu sjón-
armiði.
3. Ekki nema von væri um
framhaldsbata.
4. Því aðeins að skynsamleg-
ar líkur séu á því, að með því
yrði mannslífi bjargað.
5. Mér finmst sama gilda hér
og um spurninguna á undan.
Frú Affalbjörg Sigurffardóttir:
1. Ég get sannarlega ekki
haft á því nokkra skoðun, hve-
nær maður sé látinn, því mörg
dæmi eru þess að menn lifna
við aftur eftir að þeir hafa ver-
ið taldið látnir. Hitt finndist
mér óviffkunnanlegt, ef læknar
færu að hafa áhuga á því að
einn sjúklingur þeirra gæfi sem
fyrst upp andann, svo að þeir
gætu notað hjartað úr honum
í annan sjúkling. Ég vildi ekki
vera í höndum slíks lækniis.
2. Ég hef heldur enga afstöðu
til málsins frá „trúarlegu“ sjón
armiði og frá „siðferðilegu"
sjónarmiði aðeins að því er
læknana snertir, sem yrði of
langt mál að fara út í. Frá
þjóðfélagslegu sjónarmiði verð
ég að segja, að það verður mats
Affalbjörg Sigurffardóttir
atriði í hvert sinn, hvort það
borgar sig að lengja líf ein-
hvers einstaklings um stuttan
tíma, 1—2—3 ár, eða bara
nokkra mánuði og leggja þess
vegna út í þesisar ægilegu og
um leið vafasömu aðgerðir.
Enginn veit enn hver áhrif að-
gerðin. þó hún kunni að heppn-
ast frá liffræðilegu sjónarmiði,
kann að 'hafa á innra mann og
andlegt líf sjúklingsins. Að
gripið verði fram fyrir hendur
dauðans fyrir fullt og allt, eða
hann tafinn hvað sem það kost-
ar, finnst mér ekki einu sinni
æskilegt. Hvers virði er hrör-
legur lLkami í endalausri elli
og oft endalausum þjáningum.
Dauðinn getur verið æskilegri,
þegar hrörnun og elli sækja að
Framh. á bls. 19