Morgunblaðið - 03.02.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. PEBRÚAR 1968
19
— Spurning dagsins
Framh. aí bls. 11
í sífellt ríkari mæli og ’þjóS-
félagið hefur þar þunga byrði
að bera, sem það í raun og veru
rís hvergi í heim'inum undir.
Hvernig væri að gera atlögu að
á'fengi og eiturlyfjum, til þess
að auka 'heilbrigði, og hamingju
fólksins? Það myndi kannski
draga meira úr sjúkdómum og
alls konar hörmungum, en flest
i annað.
3. Nei.
4. —5. Velkomið væri að ég
gæfi hjarta mitt til græðslu i
annan mann að mér látinni, ef
hann óskaði eftir því, eða hægt
væri að hafa eitthvert gagn af
því. Sama gildir urn nána ætt-
| ingja mdna.
Þórður Möller, læknir:
Að mínu áliti eru þessar til-
raunir langt frá því að vera
bomnar á það stig að hægt sé
að ræða þær eins og hverjar
Þórður Möller
aðrar viðurkenndar, meira eða
minna reyndar læknisaðgeðir.
Að öðru leyti er ekki hægt
að hafa aðra afstöðu til þeirra,
en annarra tilrauna í þessari
grein, þar sem betur sæmir
hógværð og sjálfsgagnrýni, en
kapphlaup í blaðaskrifum og
brambolti, — vísindalegt kapp
að vísu, en í kyrrþey og með
fyllstu forsj á.
Sveinn Víkingur:
Ég l'ít á dauðann sem viðskiln
að sálarinnar við lílkamainn
þegar hann, einhverra orsaka
vegna, getur ekki lengur gegnt
því hlutverki sínu að vera
starfstæki hennar í þessari
veröld efnisins.
Hann er þá orðinn líkt og
ónýtur bíll, sem sérfræðingarn-
ir á verkstæðinu telja sig ekki
geta lappað upp á lengur né
komið í gang. Bílstjórinn yfir-
gefur hann að fullu. En því
skyldi hann ekki verða feginn
ef unnt er að nota eitthvert
stykki úr honum í annan bíl,
þar sem það kemur að fulium
notumi?
Og því er það að ef unnt
reynist að taka einstök líffæri
úr líkama látins manns og
græða þau í líkama einhvers
sjúklings og bjarga með því
; lífi hans. Þá ber að fagna því.
Og ég er fyrir mitt leyti öld-
ungis sannfærður um það, að
hinn látni muni naumast láta
sér svo annt um liðinn líkama
sinn og ofurseldan upplausn-
inni að hann mundi ekki tíma
að sjá af einhverjum hluta
hans, ef verða mætti til' hjargar
lífi annarra. Sl'íkt held ég væri
að gjöra þeim dána rangt til.
Áreiðanlega mundi ég fagna
því, ef minn gamli skrokkur
gæti á þann 'hátt orðið öðrum
að liði eftir að ég er hættur
að geta notazt við hann í þessu
lífi.
Um það atriði hvenær örugg-
lega megi telja að fullnaðar
viðskilnaður sálar og líkama
hafi farið fram, kann að vera
örðugt að segja með óyggjandi
vissu. En um það hygg ég, að
læknarnir séu hæfari um að
dæma en almenningur, og
þeirra úrskurði verðum við þar
um að hlíta að minnsta kosti
Sveinn Víkingur
unz annað kemur í ljós sem
sannara reynist.
Oft hefur verið um það tal-
að, að karl og kona hafi gefið
hvort öðru hjarta sitt og hönd.
Það væri að vísu í óeiginlegri
merkingu. Og misjafnlega hef-
ur það reynzt að sagt er, þótt
flestir hafi lifað það af. Nú tel
ég það fagnaðarefni, ef það á
eftir að heppnast og verða
mönnum til lífs að þiggja í bók-
staflegri merkingu hjarta og
hönd látins likama, eiganda
han-s að meinalausu, vegna
þess, að hann hefur afklæðst
honum og er steinhættur að
nota hann.
Séra Sigurður Pálsson:
Hvenær maður sé dáinn, get
ég ekki svarað, til þess skortir
mig þekkingu á líffræði.
í grein Morgunblaðsins um
hinn fyrsta hjartaflutning kem
ur fram, að læknar þeir, sem
að honum unnu, voru ekki á
einu máli um það. Einn vildi
miða við starfsemi heilans, en
annar hjartans. Mér kemur i
hug hið alþekkta fyrirbæri að
hænsni fljúga höfuðiaus. Sagt
er mér að eitt sinn þegar höggv
inn var haus af hana í húsum
inni, þá tók hann sig upp eftir
„aðgerðina“ og flaug út á hlað
um krókótt göng án þess að
rekast á, þó hann hefði hvorki
sjón, 'heyrn n-é heila með í
þeirri ferð. iHitt veit ég ekki
hvort hann myndi gera eins, ef
hann héldi höfðinu en væri
sviftur hjartaniu.
Þó læknar þeir sem þarna
voru að verki séu ekki vís-
indamenn, hefðu þeir um vís-
indalega niðurstöðu í þessu
máli, ef hún hefðd verið til. Af
þeirri ástæðu einn-i, að dánar-
augnablikið eT óvíst, er ótíma-
bært að tala um þessar aðg-erð-
ir sem almennar læknisaðgerð-
ir.
Hin trúarlega afstaða er sú,
að lífið sé Guðs gjöf og hon-
um einum beri réttur til að
ákveða lengd þess. Það er
manninum ómetanlegt öryggi
að vita sig eiga rétt á að lifa
eins lengi og Guð vill og vera
engum manni háður í því efni.
Siðferðilega séð er þessi aðgerð
mjög vafasöm, nema gert s-é
ráð fyrir að læknar þeir, er
við hana fást, séu alVísir, alfær-
ir og algóðir, og auk þess að
engiinn hafi tækifæri til að
trufla þessa eiginleika þeirra.
Siðareglur lækna munu
byggðar á eiði Hippokrates,
sem var grískur læknir og spek
ingur fjórum öldum fyrir Krist.
Kenningar hans um þessi efni
falla mj-ög saman við viðhorf
kristinnar trúar. Ég held, að
læknastéttin hafi verið þeim
meginreglum mjög trú, og held
að rangt væri að tortryggja
hana, þó ekki sé gérandi ráð
fyrir að hún sé -búin þeim fuli-
komleikum sem fyrr voru
nefndir.
En þegar um það er að ræða,
að flytja líffæri milli manna
með þeiim afleiði-ngum- að annar
þeirra hlýtur að láta Mfið, er
nýr vandi kominn til sögunnar,
og hin fornu viðhorf afnurain.
Hér á læknir að ákveða að
ekki skuli fengizt við að lengja
líf þess, sem taka á hjartað úr,
en öllu fóma-ð fyrir að hinn
fái lífi haldið.
Að vísu er sagt, að samþykki
beggja skuli kom-a til. Ekki er
tryggt að leggja mikið upp úr
því. Alkunnugt er h've auðvelt
getur verið að fá rnenn til að
samþykkj-a hluti, sem þeir eru
andvígir í hjarta sínu. Ekki er
líkl-egt að erfiðara verði að fá
samþykki dauðsjúkra manna.
Talað er um þessa aðgerð
sem auðleystan vanda. Ekki er
annað en að gera skrá yfir
heilsubilað fólk, rannsaka
hjarta þess og skrásetja það og
þannig er til orðinn hjarta-
banki eins og blóðbanki. Hér
er þó ólíku saman jafnað. Tal-
ið er hættulaust heilbirgðlum
manni að gefa vissan skammt
af blóði sínu, en enginn gefur
hjartað úr brjósti sér nema láta,
lífið um leið. Þar að auiki þarf
sá, sem hefur heilbrigt hjarta,
að ver-a tilbúinn að deyja áður
en hið sjúka hjarta gefst alveg
upp. Undarlegt væri það ef iðu-
lega hitti-st svo á að þetta færi
saman án allrar fyrirgreiðslu
manna.
Mér skilst að fremstu vísinda
stofnanir Bandaríkjanna telji
þetta svo óhugsandi, að þessi
lækningaaðferð muni, af þeirri
ástæðu ekkert almennt gildi
hafa. Því vilji þeir heldur ein-
beita sér að smíði gervihjarta.
Held -ég að það sé tvímælalaust
hin rétta stefna.
Að leyfa þessa aðgerð al-
mennt, þó með ýmsum ták-
mörkunum væri, myndi hafa
Séra Sigurður Pálsson
hinar mestu félagslegar afleið-
ingar. Hætt er við að fyrr eða
síðar yrði ákvörðunarréttur
einstaklingsins að litlu hafður
og sniðgenginn. Heilsubilaðir
menn tækju að óttast að verða
skrásettir sem „ bankainneign“
eða fórnardýr þessara aðgerða.
Sá ótti myndi og læðast að
mörgum heilbrigðum og hvíla
eins og skuggi yfir framtíð
þeirra. Óttinn myndi grafa und
an öryggiskennd þeirra og fylla
þá tortryggni, reiði og haitri,
sem ekki er hægt að segja
hvernig brytist út. Hugsanlegt
væri t.d. að eftir óvænta
„Bartólámeusnött“ væri eng-
inn læknir eftiir.
Annars óttast ég ekki lækna-
stéttina, éf hún bíður ef-tir leið
arljósi því, -sem henni ber að
fara eftir í svo miklu mláli. En
það leiðarljós eru öruggar nið-
urstöður hinna raunverulegu
vísindamanna, mar-gprófaðar.
Jafnvel þó að vísindamennirn-
ir vildu e'kki viðurkenna vald
Guðs og þannig svifta manninn
þeirri undankomuleið að áfrýja
máli sínu til Guð's, þá er annar
aðili sem þeir (vísindamennirn-
ir) óttast og virða. Sá aðili er
hið óþekkta. Vísindamenn
vinna sigra sína og færa út svið
þekkingarinnar með því að
ganga með fyllstu gátsemi
inn á svið 'hins óþekkta. Bíði
læknar eftir leiðsögn þeirra er
ekki mikið að óttast. Það er
annar aðili, s-em manni ber
að óttast. Sá aðili, sem kann að
taka sér vald til að segja lækn-
um fyrir verkum, hann er ótta-
legur. Komizt mál þetta í þann-
ig hendur er ógæfan vis.
Hvort ég vildi gefa hjarta
mitt til þessarar meðferðar er
svo persónuleg spurning, að
hún verður ekki ræd-d opinber-
lega .Þar kemur margt til álita,
m.a. það, að ef ég ætti að gefa
hjarta mitt, gæfi ég það sjúk-
lingnum en ekki lækninum. Ég
yrð-i því að vita með öru-ggri
vissu, að sú gjöf yrði honum til
góðs, en ekki aðeirns lenging
þjáninga hans eða e.t.v. færði
honum nýjar þjáningar, sem
hann hefði gétað k-omizt hjá.
Margt fleira kemur og’til álita
áður en ák-vörðun væri tekin.
Annars getur enginn svarað
þessari spurningu, svo að mark
sé á takandi, fyrr en á úrslita-
stundu.
Hvort ég vildi gefa hjörtu
nánustu ástvina í þeissu augna-
miði? Því er fljótsvarað: Eng-
inn hugsandi maður getur ótil-
neyd-dur varpað tveimur manns
lífum út í svo algera óvilssu sem
hjartaflutningurinn er, enn
sem komið er.
Vissulega hlýtur roaður að
dá tæknilegt afrek þes-sara
lækna. En dirfska þeirra að
gera þetta, svo þekkingarlitlir
sem þeir hafa verið um allt
annað en handverkið sjálft, er
því aðeins fyrirgefanleg, að hér
verði látið staðar numið þang-
að til miklu meiri þekking er
fyrir hendi á öllum hinum
óvissu atriðum varðandi þessa
aðgerð.
- RITHÖFUNDAR
Framh. af bls. 13
vegna þess að í Rússlandi
stendur hvorutveggja 1 bein-
um teng-slum við menningar-
frelsi.
Kjarni hreyfingarinnar eru
roenntamenn á þrítugsaldri
eða rétt un-dir þrítugu. Sum-
ir þeirra eru mestu skáld og
listamenn sinnar kynslóðar í
Rússlandi. (Mesta neðanjarð-
arskáldið — og ef til vil-1
mesta nútímaskáld í Sovét-
rikjunum — Jósef Brodsky
starfar sem Ijóðaþýðandi síð
an hann kom úr útlegð frá
þorpi við Aúkhangelsk). En
flestir meðlimirniir eru kenn-
arar, læknar eða jafnvel
verkfræðingar, sem skrifa,
s-emja tónlist eða framleiða
kvikmyndir.
Laun þeirra eru nokkur-s-
feonar múr milii þeirra og
fj andsamlegrar veraldar. En
þeir draga sig ekki í hlé frá
henni. Þeir virða hana fyrir
sér með fránum sjónurn Sin
javskis, sem vinnur bug á
hryllingnum með því að
skrifa um hann.
Neðanjarðarskáldin temja-
sér nútímaleg vinnubrögð en
standa föstum fótum í rúss-
neskri hefð. Lærimeistarar
þeirra eru Gogol og Saltykov
— Shdh-edrin fremur en ToL
stoy og Dostojevski.
Bókmenntir þær, sem
verða til „neðanj arðar“ eiga
sér marga lesendúr, en til
þess að ná til þeirra verður
að -styðjast við aðferðir, sem
notaðir voru fyrir daga Gut-
enbergis. Fyrst af öllu kemur
hið talaða orð. í tólf ár sam-
fleytt hafa skáld kynnt verk
sín um gervallf Rússland.
Fólk kemur sam-an á kaffi-
hlúsum og í áfheyrendaisölum
menntaskólanna og á torigum
úti til að hlusta á og hylla
þau kvæði, sem stöðvast
mund-u sjiálfkrafa hjá ritskoði
aranum. Ég las fyrst upp j
kvæði mín veturinn 1961 í j
„Æsku“ kaffihiúsinu í Rigaj.
Áheyrendur — stúdentar,.
listam-enn og nokkrir ungin
verkamenn — klöppuðu, þeg j
ar ég las þeim- kvæði, semi ;
hét „Pushkin-“, en það endar j
á þessum orðum: „Heiðrii
1-ands okkar bjarga skáld
dagsins í dag, sem eru des-.
embristar morgundagsinis“..
Fáeinum dögum síðar var ég
kynntur fyrir almenningi í
dagbl’aðinu „Rödd Riga“ semi
„klisjustaglari og klámhund-
ur“ — en á þennan hátt, með
þessum orðum, verða neðan
jarðairsfcál-din fræg í blöðun-
um.
Bæklingar hreyfingarinnar
berast oft lesendunum vélrit
aðir og sjá hrifnæm-ar stúlk
ur um verkið. Stundum eru
þeir ljósritaðir: tæki til þess
fást allstaðar.
Árið 1959 datt Alexander
Ginsburg, sem dæmdur var i
fimm ára þrælkunarvinnu í
Moskvu fyrir nokkrum dög-
um, í hug að setja saman
laus vélrituð blöð. Þannig
fæddist fyrsta vel þekkta
neðainjarðartímaritið í Rúss-
landi „Orðskipunarfræðin".
Af þessu tímariti komu út
tvö tölublöð. Síðan hvarf
Ginsburg í tvö ár bak við
gaddavírsgirðingarnar í Sí-
beríu En aðrir tóku upp verk
ið þar sem hann hvarf frá
og vitað er um 12—24 tíma-
rit, sem birtst hafa síðan með
eðlilegri rússneskri blöndu af
lausu miáli og bundnu og rit
gerðum um heimspekileg
efni. Frægast þeirra var „Fön
ix“, en ritstjóri þess tímarits,
Galanskov, hefu nú verið
dæmdur í sjö ára þrælkunar
vinnu. Síðasta tímaritið af
þessu tagi hei'tir „Hið rú-ss-
neska orð“. Þessi útgáfustarf-
sem-i gengur undir natfninu
„samiszdat“. ,.Samizdat“ höf-
undar og ritstjórar lenda nátt-
úrlega í klandri, en þegar það
skeður finna þeir, að þeir
standa ekki einir Verk þeirra
ná ekki einungis til neðan-
jarðairhreyfin-garinnar heldur
-einnig til margra „frjá-ls-
lyndra" rithöfunda, Vísinda-
manna og prófessora í viður-
kenndum embættum.
Þegar „Samzda-t“ höfund-
ar,nir lenda í kland-ri reyna
„virðingarverðir" neytendur
verka þeirra að hjálpa þeim,
hversu mjög sem þeir eru
mótfallnir neðanjarðarhreyf-
ingunni. Eitt sinn fór Daniil
Grain-, löghlýðinn rithöfundu-r
en heiðarlegur maður, með
Brodsky á fund í Flokksnefnd
inni í Leningrad. Það var á
þeiim tíma, þegar gera áttá
Brodsky útlægan en Gramin
vonaði, að han-n gæti fengið
nefndina til að fella niður út-
legðardóminn.
Ef Brodsky hefði sýnt á
s-ér iðrunarmerki þá hefði
dómurinn vafalaust verið
felldur úr gildi. En viðbjóð-
ur hams á hræsn-i hatfði þver-
öfug áhrif.
Hinir ungu róttæku menn,
flestir undir 25 ára ald-ri,
hræða-st ekki á sama hátt og
þrítugir menn, sem lifðu
Stalínstímann, að ékki sé tal-
að um fertuga m-enn, sem búa
ennþá við óttann. Þessir unigu
menn neita að hræðast of-
'beldi og eyðileggingu. Fyrstu
réttarhöldin þar sem lagðar
voru fam ákærur um „undir-
búning að herm-darverkum“
fóru fram 1 Leníngrad í síð-
aista mánuði. Þetta er aðeins
forsmekkurinn af því sem
koma skal, ef yfirvöldin verða
hreyfingarinnar um aukið
frjálisræði.
'Hreyfingin nú til dags er
í hörmulegri aðstöðu. Annars
vegar er átroðsla yfirvald-
anna. Hins vegar er andúð
roeðlimanna á oflbeldi og eyði
leggingu. Neðanjarðarhreyf-
ingin vill lif-a frjiáls í frjólsu
landi .Næsta fcynslóð tekur
ef til vill frelsið fram yfir
landið
New York, 30. janúar. AP.
Sex manns biðu bana o,g 11
meiddust í eldsvoða, sem varð í
stórri íbúðarbyggingu á Man’hatt
an í gærkvöldi. Einn hinna látnu-
var 10 ára drengur, sem kastaði
sér út um glugga í skelfin-gu, er
allar aðrar útgöngudyr voru hon
um lokaðar.