Morgunblaðið - 03.02.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 1968
Þessi mynd er af eftirlíkingu prentsmiðju Gutenbergs í Guten-
berg-safninu í Mainz
- GUTENBERG | Lön.|fu fyrir tíma Gutenbergs
j hafði ýmis tækni verið reynd
Framhald af bls. 15. j við prenbun. Babýlonmenn höfðu
tveimiur árum áður en Kólum- t.d. iþryikkt menki í leir. Kínverj-
buis tók að iimpra á þeirn áform- ar tdku aó nota hreyfanlegt letur
uim sínum að sigla í vestur táfl að úr bökuðum leir strax á elleftu
komast til stranda Austur-Indía. ÖI<Í og hreyfanlegt koparletur
í bókinni, sem fannst í bó'ka- var notað í Seoul í Kóreu uon
safni Kólúmbusar. er því haldið háMri öld fyrir sams konar upp-
fram, að jörðin sé hnöttótt en götvun í Mainz. En svo virðist,
ekki flöt, eins og almennt var se® fimmtándu aldar mönnum á
tal'ið á þeirn táma. I Vesturlöndum hafi ekki verið
Sólarkaffi
Arnfirðinga
verður í Lídó sunnudaginn 4. febrúar
kl. 8.30.
Meðal skemmtiatriða:
Alli Rúts,
Gunnar og Bessi o. fl.
Dans.
Borðapantanir í Lídó, sunnudag kl. 2—4.
Skemmtinefndin.
tltsala — útsala
Útsalan stendur sem hæst.
Drengjajakkar 150 kr.
Nælongallar 350 kr.
Anorakar 295 kr.
Gallabuxur 95 kr.
Kvenslðbuxur 495 kr.
Drengjaföt 95 kr.
Hjá okkur er hægt að gera góð kaup.
Laugavegi 31. — Sími 12815.
kunnugt uim þessar uppfinning-
ar í Asíu.
„Sennilega hafa margir verið
að velta fyrir sér hugmyndum
um það, hvemig fraimleiða mætti
bækur í vélum, en Gutenberg
einn hafði nsega viljafestu og
hæfileika til að hrinda hugmynd
um sínum í framkvæmd“, sagði
dr. Helmut Presser, núverandi
forstjóri Guteniberg-safnsins.
Gutenberg fæddist einhvern-
tíma á árunurn 1394 til 1399, og
var yngsta afsprengi höfðdngja-
ættar nokkurrar í Mainz. Hið
raunveruilega nafn hams var
Henne (venjulega gœlunafn
dregið af Johann) Gensfleisch
zur Laden zum Gutenberg. Hann
kallaði sig Gutenberg eftir Ién-
inu, sem hann fæddist í.
tilviljun átti leið til Strasbourg,
í s'kuldafangelsi, þar sem Guten
berg hélt þvi fram, að borgar-
yfirvöldin skulduðu sér fé. Em-
bættismaðurinn var látinn laus
úr -haldi, eftir að hann hafði
lofað að greiða hina tilskildu
upphæð.
>á sést einnig í skýrslum, að
ung kona af þekktri aðalsœtt,
Ennelin von der Iserin Tuer,
stefndi Gutenberg fyrir rétt og
sakaði hann um heitrof. Skýrsl-
urnar sína ekki, faverjar lyktir
urðu í þessu máli, en Gutenberg
virðiist hafa haldið piparsveins-
dómi sínum óskertum til dauða
dags. Hins vegar var hann dæmd
ur til að greiða skósmiðd nokkr-
um 15 gyldini í skaðabætur, þar
sem Guten.berg kallaði hann lyg
Þetta er mynd af koparstungu, sem gerð var árið 1584 í Frakk-
landi, af Jóhanni Gutenberg, sennilega elzta myndin, sem til
er af honum. Koparstungan er geymd í Gutenberg-safninu í
Mainz.
Þótt lítið sé vitað imeð vissu
um Gutenberg, hafa nokkur
skjöl geymzt, sem varpa nokkru
Ijósi á persónieika hans. Að áflrti
Pressers var Gutenberg „ofstæk-
isfullur maður, sem var gagn-
tekinn af hugmynd sinni, skap-
styggur og erfiður einstakling-
ur“.
Gutenberg yfirgaf Mainz árið
1428, eftir pólitískar deilur miílli
höfðingjanna og „gildianna", og
settist að lokum að í Straslbourg,
þar sem hann bjó árín 1434 til
1444. Opinberar skýrslur sýna,
að þarna faefur hann fengiizt við
ýmisar iðngreinar svo sem gull-
amíði, demantaskurð og spegla-
sl'ípun, en það voru óvenjulegar
starfsgreinar fyrir mann úr
höfðingjastétt. Skapferli hans
sést meðal annars af því, að
hann lét vairpa vdlduiguen em-
bættismanni frá Mainz, sem af
ara fyrir rétti, er ðkóarinn vitn-
að gegn honum.
Þremur árum síðar ge-kk dóm-
ur Gutenberg í vil í öðru máli,
sem erfingjar látins félaga í
speglaframl'eiðsluinni höfðu far-
ið með á hendur honum. Réttar-
bækurnar gefa fyrstu vísbend-
ingarnar um að hann hafi þá
þegar verið tekinn að fást við
einhverj-a leyndardómsfulla iðn,
sennilega prentiðn.
Gutenberg komst á opinberar
skýrslur í Mainz árið 1448 og
stofnað'i tveimur árum síðar til
fðlagsskapar við auöugan gull-
.smið, Johann Fust, sem Lagði til
fé svo að sá fyrrnefndi gat
hrundið í framkvæmd fyrirætl-
un sinni, sem var til að gera
nafn hans ódauðlegt. Hann prent
aði þá bók, sem síðar hefur
gengið undir nafninu Gutenberg8
biblía og er fyrsta bókin, sem
BÁTUR
Frystihús á Suðurnesjum óskar eftir 50—80 tonna bát
til kaups, leigu eða í viðskipi nú þegar.
Nánari upplýsingar í símum 6519 otg 6534.
Skipstjórar - stýrimenn
Vantar tvo röska menn til að vera með 12 tonna bát
í marz og apríl, á netum. — Góður útbúnaður.
Upplýsingar í símum 6519 eða 6534.
vitað er til að haifi verið prent-
uð í heimiinum. En þetta varð
honum Mfca að fallL
Ekki er tailið, að merkaista af-
rek Gutentoergs hafi verið prent-
vélin sjálf, eða press-an, sem
líktist mjög pressum vínyrkj-u-
bændanna við Rín. Mesta afrek-
ið er talið uppfinning liauiss let-
urs, sem steypt var í snilldar-
lega einföldiu og léttu móti.
Prentun bilbldunnar, jafnvel
með þessari tæfcni, var kostnaðar
sam.t brau’tryðjendaverk. Á
hverri 1280 síðna bókarinnar
voru 3700 bókstafir, þ.e.a..s. sam-
anlagt meira en 3 milljónir stafa..
Talið er, að 150 eintök af
Bifalíunni bafi verið prentuð á
pappír og 30 á skinn. Til þess
þurfti skinn af um 8 þúsund
kálfurn. Fjörutíu og sjö biblíur
hafa geymzt til þessa dags, —
tólif prentaðar á skinn og þrjátíu
og fimm á pappdr. Fjórtán eru í
Bandaríkjunum, þar aff sex í
New York borg. Bókasafn Banda
ríkjaþings keypti eitt eintaik af
austurrísku klaustri árið 1926
fyrir 250 þúsund dollara.
Prentun Gutenbergsfaitolíu er
slíkt snilldarverk, að það er erf-
itt að ímynda sér að betur væri
hægt að gera í dag. Á flestum
síðum hennar eru tvedr dáilkar
með fjörutíu og tveimur línum'
hvor. Línutoilið er allstaðar h.'ð
sama, og línur dálkanna soand-
ast ailveg á. Bilið milli orðanna
er einnig hið sama í alllri bók-
inni.
Svörtu prentstafirnir voru
gerðir eftir stöfum þeim, sem
notaðir voru í handskrifuðum
bókum á þessum tíma. Litaðir
stafir og S’krautleg merki voru
teiknuð síðar.
Tá'Íið er, að prentunin hafi tek
ið þrjú ár og að verkinu hafi
verið Lofcið árið 1455.
Fust virðist hafa valið það
augnatolik. er bilbliunar voru full
gerðar, en ekki seldar, til að
kafiast endurgeiðsilu lánsins af
hen.di Gutenbergs.
Gutenberg tapaði miálaferlun-
um ,sem af þessu spunnust. og
einnig prentsmdðju sinni, sem
Fust faélt áfram að starfrækja
ásamt tilvonandi tengdasyni sín-
um. Peter Sdhöffer. Árið 1457
gáfu þessir tveir menn út fyrstu
dags'ett-u bókina, prentaða í þrem
ur litum, Saltarann. Sum eintök
hennar voru merkt hinu nýstofn-
aða firma „Fust og Söffer“. Gut-
entoerg var ekki nefndiur á nafn,
og nafn bans haffðd ekfci heldur
s'taðið í biblíum þeim, sem hon-
um eru eignaðar.
Sonur Sohöffers. Johann, hélt
því síðar fram, að faðir hans og
afi hefðu f'und’ið upp prentlist-
ina. Á næstu öildum kröfðust
aðrir heiðursins af uppfinning-
unni, t.d. HolLendingurinn Laur-
ens Janszoon Coster og ítalinn
Pamfilo Castal'di.
Presser segir þó: „Á bví er
ekki lengur neinn vafi, að Guten
berg uppgötvaði prentl'istina (í
Evrópu).“
Ýmdslegt bendir til þess að
Gutenberg haffi á sdðustu árum
ævi sinnar komið sér aftur upp
lí'tiflli prentsmiðju og „Catholi-
con“, lexíkon, sem út kom í
Mainz 1460, 'hefur oft verið eigm-
aður honuim,
Eina vegsemdin, sem vitað er
til að Gutenbérg hafi hlotnazt
um ævina, var þegar fcjörfuistinn
af Meinz gerði bann að hirð-
manni sínum, kannski fyrir að-
stoð að koma upp prentsmiðju
við hirðina. Þessum heiðri fylgdu
frítt vín og klœði.
Dauði Gutenbergs var færður,
með bleki inn í eina af fyrstu
bókunum ,sem prentaðar voru
í Mainz: „Anno Domini 1468 á
degi heilaigs Bla.s'íusar (3 .febr-
úar) liézt hinn virðulegi herra
Henne Gensenfleisdih í náð Drott
ins“.
Hann var jarðsunginn í St.
Franlis-ikirkjunnii, sem eyðilaigð-
ist á átj'ándu öld, og talið er, að
síðasti hvílustaður hans sé nú
undir einni af beiztu umfferðar-
götum borgarinnar Mainz.
Gutentoerg var næstum faillinn
í gle'ymsku, þar titl bók Jó-
hanns Davíðs* KöhLers „Uppreisn
æru Jóhanns Gutentoergs" kom
út árið 1741 í Leipzig. Fyrsta
styttan af Gutemberg var reist í
Mainz árið 1837.