Morgunblaðið - 25.02.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 1968
17
Mikil listakona
Sennilega munu ekki ýkja
margir, sem mættu frú Guðrúnu
Indriðadóttur á götu hin síðari
ár, hafa veitt henni sérstaka
eftirtekt. Hún var fjarri því að
láta á sér bera, en fór sína leið,
lítil og grönn, yfirlætislaus og
tiginmannleg. En ekki fer á milli
mála, að um áratugi var hún
ein höfuðstoðin í listalífi og fé-
lagsskap bæjarbúa. Hún var holl
ur félagi Góðtemplarareglunnar,
í forustuliði Guðspekinga og
heiðursfélagi Reykvíkingafélags-
ins. Umfram allt var hún í þrjá
áratugi í hópi fremstu leikara
landsins. Skynbærir menn, sem
margt höfðu séð, jöfnuðu henni
vfð fremstu þálifandi leikkonur
Norðurlanda. Hér á landi var
hún oft borin saman við frú
Stefaníu Guðmundsdóttur, og
e.t.v. hefur verið nokkur met-
ingur á milli aðdáenda hvorrar
um sig, um hvor fremri væri.
Eftir á skiptir slíkur metingur
engu máli. Báðar voru tvímæla-
láust miklar listakonur og lögðu
sig við frumstæð skilyrði fram
um að auka menningu og mann
þekkingu íslendinga.
Séð yfir hluta Reykjavíkurhafnar frá Ingólfsgarði. Stýrishjólið vinstra megin á imyndinni er
á þilfari varðskipsins Ægis og fánastöngin er á varðskipinu I»ór. (Ljósm. Mlbl. Á. Jothnsen)
REYKJAVÍKURBRÉF
Sígilt leikrit
„Frúin frá hafinu“ er á meðal
hinna minnst þekktu leikrita Ib-
! sens hér á landi. Þetta leikrit er
nú sýnt í Þjóðleikhúsínu í Ósló,
og var fulltrúum í Norðurlanda-
ráði boðfð að sjá sýningu þess.
Þegar boðið barst fyrirfram í
tal við Norðmenn var því gjarn-
an hreyft af þeim, að sýningin
hefði sætt gagnrýni, svo að ó-
kunnugir óttuðust, að verkið
væri úrel't og gamaldags. En „Ib-
sen er moderne. Og vil altid
være det“, eins og leikstjórinn
segir í leikskránni, Hann segir
einnig með sanni, að í þessu
leikriti eru þýðingarmikil mann-
leg vandamál tekin til meðfer'ð-
ar. Eðli þeirra hefur raunar að
nokkru breytzt vegna breytingar
á samskiptum manna á milli frá
dögum Ibsens. Aðalviðfangs-
efni leikritsins er, eins og leik-
stjórinn segir:
„I hversdagslífi okkar virðist
ekki vera rúm fyrir heilar —
algerar — ákafar tilfinningar. Af
þeim sökum skapast óþolandi
árekstur. Við þráum eitthvað
meira, eitthvað heilara, eitthvað
sannara en það, sem hverdagur-
inn býður okkur, og okkur virð-
ist, að við getum ekki sleppt því
án þess að glata okkur sjálfum.
En þessi þrá er einnig flótti: Því
a'ð hverdagurinn er til staðar,
hann er líf okkar — og hann
gerir kröfur til okkar, kröfu um
fórn og fullnæging okkar mann-
legu ábyrgðar.
— Það er þetta, sem aðalper-
sónan — — — á í bará'ttu við
--------. Hún er dáleidd af þrá
sinni eftir algerri — e.t.v. nokk-
uð einhliða rómantískri lífs-
reynslu — tilfinningu, sem sé ó-
endanleg og umljúki allt eins og
hafið. Hún verður heltekin af
draumi sínum, og getur ekki
fullnægt þeim kröfum, er hver-
dagurinn gerir. Það er ekki fyrr
en henni er „gefið frelsi“, sem
hún getur séð sjálfa sig eins og
hún er og fært fórn sína af
frjálsum vilja. Hún velur hver-
daginn ekki sízt vegna þess, að
hún loks eftir fimm þátta þróun
skilur að hann er erfiðastur, að
hann krefst rnests".
Laugard. 17. febrúar
Frelsi með ábyrgð
Niðurstaða leiksins er sú, að
manneskjan þurfi að njóta
frelsis, en „frelsis með ábyrgð".
Þó að einstakir kaflar leikritsins
mundu samdir með öðrum hætti
nú á dögum, á þessi boðskapur
sannarlega enn ríkt erindi til
okkar allra. Margir sjá lífið
stöðugt í fjarlægum hyllingum
og þrá þeirra stendur til hins
óþekkta, sem þeir oft á tíðum
haldá að helzt verði náð með
því að hverfa frá raunveruleik-
anum og gera kröfur til ann-
arra. , En gæfan býr í eigin
brjósti og ver'ður ekki höndluð
með því að skjóta sér undan
staðreyndum. Oftast krefst það
langs tíma óg kostar mikið erf-
iði að feta sig áfram eftir braut
raunveruleikans, en allt annað
verður þó til farartafar, ef það
leiðir þá ekki til beinnar glötun-
ar. Þetta á jafnt við um vel-
farnað hvers einstaklings og um
samfélagið í heild.
„Vi visle verden
V.
vintervejen
Þó að lærdómsríkt væri a'ð
horfa á „Frúna frá hafinu", þá
var ekki um það að villast, að
hugur Norðmanna var um síð-
ustu helgi bundnari öðru. Áhugi
þeirra fyrir að fylgjast með
skíðakeppninni á Ólympíuleik-
unum var slíkur, að maður
þurfti að sjá með eigin augum
til að trúa. Glöggur Nor’ðmaður
sagði, að þátttakan í Ólympíu-
leikunum kostaði Noreg að þessu
sinni 20 milljónir, og átti þá auð-
vitað við norskar krónur, þ.e.
h.u.b. 160 milljónir íslenzkar. Er
hann var spurður um það hvern
ig þebta mætti vera, var svar
hans, að almenningur hefði lagt
niður vinnu dögum saman til að
fylgjast með leikjunum í sjón-
varpi. Gléði þeirra yfir sigrin-
um var líka mikill. í forustu-
grein, sem Aftenposten ritaði um
þetta efni sl. mánudag, minnti
blaðið á, að síðast þegar þvílík-
ur sigur hefði verið unnin og
það hefði verið fyrir mörgum ár
um, þá hefði fyrirsögn í einu
blaðanna hljóðað svo: „Vi viste
verden vintervejen", þ.e. við vís-
uðum heiminum á vetrarbraut-
ina. Aftenposten segir þetta síð-
an hafa orðið að orðtaki, vegna
þess að sigurinn þá hafi aukið
sjálfstraust þjóðarinnar, og gefið
henni styrk. Ef hún hefði ekki
slíka löngun til að komast í
fremstu röð, þar sem sérhæfi-
leikar og aðstæður gæfu mögú-
leika til, þá mundi naumast
vera til nokkurt norskt ríki á
Skandinavíuskaganum! Þetta eru
stór orð en vafalaust er eitthva'ð
til í þeim, sem og hinu, sem
blaðið segir, að auðvitað vinnast
ekki slíkir sigrar í alþjóða-
keppni nema af úrvali lítils
úrvals, og í sjálfu sér segi sig-
urinn ekki meira til um eðli
venjulegs Norðmanns, heldur en
hegðun hinna, sem settir verði
inn um næstu helgi fyrir fyllirí
eftir að hafa horft á alþjóða-
skautakeppni í Gautaborg! Líf-
inu verður að taka eins og þáð
er, en því verður ekki neitað,
að Norðmenn hafa flestum bet-
ur kunnað að láta erfitt land
verða til að auka dug og hörku
kynstofnsins.
20 sinnum fleiri
Sem betur fer vekur frækileg
frammistaða Norðmanna aldrei
öfund hjá íslendingum heldur
einungis aðdáun. Jafnframt
spyrjum við þó af hverju Norð-
menn geti gert ýmislegt, sem
okkur er um megn. Einfaldasta
svarið við því er, að þeir eru 20
sinnum fleiri, og telja sig sjálfa
þó svo fámenna, að þeir þurfi á
frábærum afreksverkum einstakl
inga að halda þjóðinni til hvatn-
ingar. Við erum ekki einungis
20 sinnum færri, heldur er land
okkar enn erfiðara land en Nor-
egur. Fróðlegt var að heyra
sagt frá vísindalegum rannsókn-
um á Svalbarða, sem sönnuðu,
að þunglyndi, sjálfsmorð, morð
og aðrir glæpir ykjust mjög í
skammdeginu, sem þar er raun-
ar ekki réttnefni, því að um
skeið er þar stöðugt myrkur. Vfð
sjáum þessa sama merki í okkar
upplýstu höfuðborg nú hvert ár-
ið eftir annað. Slíkt getur naum-
ast verið einber tilviljun. Sann-
leikurinn er sá, að þann styrk,
’em Norðmenn sækja í frábær
íþróttaafrek, þurfum við að
sækja og getum sótt í afrek
hversdagslífsins. Þau afrek. sem
síðustu kynslóðir hafa unnið með
uppbyggingu landsins, með ger-
breytingu þess til hins betra,
með því áð halda hér uppi sjálf-
stæðu menningarþjóðfélagi, —
þetta eru afrek, sem við gerum
okkur ekki ætíð næga grein fyr-
ir, hversu einstök eru. Einmitt
þess vegna megum við ekki ger-
ast eigin böðlar með því að gera
óraunhæfar kröfur, er setji í
hættu eða geri að engu það, sem
áunnizt hefúr vegna frábærrar
þrautseigju og þreks, ekki fárra
afreksmanna heldur alls almenn
ings.
Ofbirta
Eitt af því, sem íslendingur
verður fyrst var, þegar hann
gengur um götur í Ósló, er, að
ofbirta sker hann í augu. Birtan
er svo mikil um miðjan febrúar,
að svipaðast er eins og maður
væri staddur uppi á snævi-
þakktri Mosfellsheiði seint í
marz, þegar sólin er björtust.
Skýringin á þessu er sú, að sólin
er nú hærra á lofti í Ósló en í
Reykjavík og þar er allur bær-
inn snæviþakinn, svipaðast eins
og hér er á snjóþungum fjall-
vegum. Lipurt fótatak þarf til að
komast heim að sumum húsum,
sem standa í bröttum brekkum,
þar sem snjóruðningurinn hefur
tekizt svo og svo. Enda höfðu
Óslóbúar mjög orð á því, að
miklu meiri snjór væri á götum
að þessu sinni en venjulega.
Minna fé væri nú varið til snjó-
moksturs af hálfu borgarinnar
en áður, sumir sögðu helmingi
minna, og hefði snjókoman þó
verið me'ð meira móti. Ákvörð-
unin um að verja minna fé en
fyrr var þó síður en svo tekin
út í bláinn. Um það hafði borg-
arstjórnin sem sé stuðzt við ráða
gerð veðurfræðinga, sem höfðu
spáð að þessi vetur yrði snjó-
léttur. Nú er það svo, að veður-
far er miklu stöðugra í Víkinni
en við eigum að venjast. Þar
kemur naumast fyrir, að veru-
legur stormur verði, og nokkur
snjór liggur venjulega á jörðu
mánuðum saman frá jólum fram
í apríl. Engu að síður reyndust
vísindamennirnir að þessu sinni
of bjartsýnir. Peningar til snjó-
moksturs voru því ekki fyrir
hendi og var hann þess vegna
niður felldur! Er hér ein sönn-
un þess, að áætlanagerð getur
orðið býsna völlt og fjarri því
að leysa allan vanda, eins og við
íslendingar höfum þegar reynt
af tilraunum okkar í þá átt.
Mun þó enginn skyniborjnn
maður leggja því lið, að horfið
sé frá þeirri viðleitni, sem upp
hefur verið tekin í þessum efn-
um.
Viðvarandi verð-
fall
Ýmsir býsnast mjög yfir því,
að ekki hafi staðist þær áætlan-
ir, sem gerðar voru um verð á
íslenzkum útflutningsafurðum,
þegar gengisfellingin var ákveð-
in í mi'ðjum nóvember sl. Erfið-
leikarnir í þessum efnum verða
þó einkar ljósir, ef menn hug-
leiða sveiflurnar á verði síldar-
lýsis á þeim skamma tíma, sem
síðan er liðinn. í haust komst
lýsisverðið niður í 36—37 sterl-
ingspund tonnið. Nokkru eftir
gengisfellinguna náðust örstutta
stund 50 sterlingspund. Nú segja
kunnugir, að verðið sé enn
lægra en það var, þegar það var
lægst í haust og horfur sízt
batnandi. Við þessar vex'ðbreyt-
ingar ráða íslendingar ekki.
Menn verða því miður að taka
því, sem að höndum ber og laga
lífshætti okkar eftir þessum
tekjusveiflum. Hitt leiðir, eins og
dæmin sýna, út í hreina ófæru.
Ef einhver, hvort sem það er
einstaklingur eða almannasam-
tök, ætlar að dylja verðlagsþró-
unina fyrir umbjóðendum sínum
og þykist hafa efni á að greiða
hærra verð en raunverulega er
fáanlegt, þá hlýtur slíkt að
enda með skelfingu. Ótrúlegt
er að nokkrrum ábyrgum
manfii skuli geta til hugar kom-
ið, að þannig sé ráðlegt að fara
að. Oflátungshátturinn hefnir sín
áður en varir. Hinir sömu, sem
til skamms tíma hömruðu á því,
að verðfallið kæmi svo sem á
engan veg við okkur, af því að
við hefðum áður þekkt jafnvel
énn lægra verð, hafa nú lént í
því, að standa að eða am.k. að
verja óskiljanlegan blekkinga-
leik til að dylja staðreyndir
verðfallsins.
Kalla menn yfir
sig vaxandi vand-
ræði?
Nú þegar sýnist tekin ákvörð-
un um, að verkalýðshreyfingin
kalli yfir félaga sína og alla
þjóðina vaxandi vandræði, en
stuðli ekki að því að snúist verði
gegn atvinnuleysi me’ð því að
þjóðin sníði sér stakk eftir vexti.
Langsamlega flestir forustu-
mannanna gera sér grein fyrir
eðli vandans, en innbyrðiskeppni
og ótti við að verða talinn of
linur í kröfugerð, ýtir mönnum
út í ófæruna. Fráleitast er þó,
þegar þeir, sem sjálfir eiga ekk-
ert á hættu, eru skelegigastir til
að ýta öðrum áfram. Óneitan-
lega er mikið til í því, að
ýmsir verkamenn og raunar
sumir iðnaðarmenn hafa þegar
orðfð fyrir kjaraskerðingu eða
búsifjum vegna minnkandi at-
vinnu. Þess vegna segja þeir, að
kjaraskerðing vegna vöntunar á
verðtryggingu fyrir afleiðingum
gengisfellingarinnar komi á sig
með tvöföldum þunga. Þefta á
óneitanlega við suma, þó að því
fari fjarri, að það eigi við alla.
Og einmitt vegna þess, að það
á við suma, þá er höfuðnauð-
syn a'ð sameinast um að tryggja
atvinnu. En þetta á ekki með
neinu móti við um opinbera
starfsmenn. Þeir verða að vísu
fyrir kjaraskerðingu vegna verð-
lagshækkana, sem ekki fást
bættar, en þeir hafa atvinnuör-
yggi. Engu að síður gera for-
ustumenn þessara samtaka sér
leik að því að vera sem allra
tillöguverstir og ota öðrum út í
átök, þar sem þeir sjálfir verða
einungis áhorfendur.