Morgunblaðið - 09.05.1968, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 196«.
11
átekta og sjá, hver framvind-
an yrði.
Seint í marz var samt í
skyndi boðað til fundar æðstu
manna aðildarríkja Varsjár-
bandalagsins í Dresden í A.-
Þýzkalandi og hófst hún 22.
inarz, sama dag og Novotny
lét af embætti, sem forseti
Tékkóslóvakíu. Talið er, að
það hafi ekki verið eingöngu
Sovétríkin, sem fyrir þessum
fundi stóðu heldur ekki síður
Austur-Þýzkaland og Pólland
Á ráðstefnunni var þróunin
í Tékkóslóvakíu helzta málið
á dagskrá, en jafnframt mun
þár hafa verið rætt um sam-
Þjóðverjum og er kunnurmað
ur í Sovétríkjunum.
Það sem virðist þó hafa
skipt mestu máli, var, að
Tékkóslóvakía lýsti yfir sam-
stöðu við Varsjárbandalagið.
Nú er það ljóst, sem er mjög
athyglisvert, að Sovétríkin
eru ekki ein að verki, eins
og átti sér stað fyrir 12 árum
gagnvart Ungverjalandi og
Póllandi, og að nýjum aðferð-
um .er beitt gegn sjálfstæðis-
viðleitninni gagnvart Sovét-
ríkjunum. í samskiptum sín-
um við Tékkóslóvakíu leitast
Sovétríkin við að beita heild-
aráhrifum Varsjárbandalags-
Borgarar í Tékkóslóvakíu ræða um síðustu stjórnmálaatburði
sín á milli úti á götu. Frjálsar umræður af þessu tagi voru þar
fulikomlega óþekktar þar til fyrir skemmstu.
heldni kommúnistaríkjanna í
Austur-Evrópu, sem nú sýnir
á sér síaukin merki upplausn
ar. Talsverð leynd hvíldi yf-
ir ráðstefnunni.
Það var hins vegar ekki
vafamál, að þar gerði Dub-
cek ráðamönnum“hinna komm
únistaríkjanna grein fyrir
stefnu sinni og þróún mála í
Tékkóslóvakíu. Á honum hafa
staðið mörg spjót og hann
örugglega orðið að svara mörg
um áleitnum spurningum um,
hvað eiginlega væri að gerast
í landi hans, hvort stefna
hans myndi ekki leiða til upp-
lausnar og honum bent á hinn
mikla mun á stefnu hans og
stefnu annarra leiðtoga inn-
an Varsjárbandalagsins. Alls
kyns orðrómur var á sveimi
um þessar mundir, og meiri
spenna ríkjandi, en menn á
Vesturlöndum gerðu sér þá
grein fyrir. Tékkóslóvakar er
lendis voru aðvaraðir af vin-
um og vandamönnum að koma
ekki heim. Sovézkar hersveit-
ir héldu heræfingar í grennd
við tékkóslóvsku landamærin
og sögur um, að austur-Þýzk
ir skriðdrekar kynnu að
halda inn í Tékkóslóvakíu og
ef til vill ná til Prag á ein-
um sólahring, gengu manna á
milli.
Tékkóslóvakía áfram í Var-
sjárbandalaginu.
Ekkert er vitað með vissu,
hvort það hafi raunverulega
komið til átaka að beita her-
afli gegn Tékkóslóvakíu og
steypa nýju stjórninni af stóli.
Víst er hins vegar, að Dubeck
mun hafa lagt sig allan fram
um að róa leiðtoga hinna ríkj a
Varsjárbandalagsins og þá
fyrst og fremst Sovétríkjanna
Hann mun hafa lýst yfir því,
að engin hætta væri á því,
að land hans segði sig úr
Varsjárbandalaginu og að
kommúnistaflokkurinn í Tékk
óslóvakíu hefði öll tök á þró-
uninni þar. Hún myndi halda
áfram innan marka kommú-
nismans.
Það mun hafa átt mikinn
þátt í því að róa sovésku
leiðtogana, að einmitt um þetta
leyti stóð kjör nýs forseta
Tékkóslóvakíu fyrir dyrum og
að kommúnistafl. hafði
valið Ludwig Svoboda fyrir
frambjóðanda sinn og þar með
fullvíst, að hann yrði kjör-
inn. Svoboda hefur áður ver-
ið sæmdur virðingarheitinu
„hetja Sovétríkjanna." ELann
er 73 ára að aldri og barðist
með Rússum bæði í fyrri og
síðari heimsstyrjöldinni gegn
ins og ef tékkóslóvsk stjórn-
arvöld sýna mótþróa, þá mæta
þau ekki andspyrnu Sovét-
ríkjanna einna heldur alls
Varsjárbandalagsins, en nær
fullvíst má telja, að sum þeirr
ekki hvað sízt Austur-Þýzka-
land, hafa hvatt til þess að
til annarra og harðari við-
bragða yrði. gripið gagnvart
Tékkóslóvakíu en raun hefur
orðið á til þessa.
Efnahagslega sjálfstæðari en
áður.
í skiptum fyrir að lýsa yfir
eindreginni samstöðu að svo
ur bezt í opinberum hag-
skýrslum landsins, sem leiða
í ljós, að bensín handa niu
af hverjum tíu bílum í Tékk-
óslóvakíu er komið frá Sov-
étríkjunum, tvö af hverju
þremut brauðum eru bökuð
úr sovézku korni og að allar
járnbræðslur landsins myndu
stöðvast tafarlaust, ef tekið
yrði fyrir útflutning á járn-
grýti frá Sovétríkjunum þang
að.
Það sem helzt virðist vaka
fyrir Sovétríkjunum nú í sam-
skiptum þeirra við Tékkó-
slóvakíu, er að hafa áhrif á
utanríkisstefnu landsins miklu
fremur en þróunina innan-
lands og koma í veg fyrir
að hin nána samstaða, sem
verið hefur með Sovétríkj-
unum, Póllandi Austur-Þýzka
landi og Tékkóslóvakíu, þar
til Novotny lét af völdum þar,
háldizt svo sem frekast er
unnt. Sameiginlegur andstæð-
ingur þeirra allra á einkum
að vera Vestur-Þýzkaland og
áróðurinn gegn því hefur ver
ið sérstaklega hatrammur að
undanförnu og því haldið fram
að vesturþýzka stjórnin reyni
nú sem ákafast að grafa und-
an samheldni sósíalistísku rík
anna. Háttsettir stjórnmála-
menn í Tékkóslóvakiu hafa
samt hvað eftir annað að und-
anförnu lýst því yfir, að land-
inu beri að taka upp óháðari
stefnu í utanrí'kismálum en
áður, en þrátt fyrir slík um-
mæli ber að taka þessu með
varúð. Tékkóslóvakía er, eins
og sakir standa, svo óskap-
lega háð Sovétríkjunum efna-
hagslega, eins og greint var
frá hér að framan, að þess
er vart að vænta að róttækar
þreytingar verði á utanríkis-
stefnu landsins. Líklega er
þó, að samskipti þess við
Vesturlönd eigi eftir að auk-
ast og batna verulega.
Sovézku valdhafarnir hafa
að líkindum ekki heldur vilj-
að ganga of harkalega til
istísku ríkin eigi sem minnst
að skipta sér hvert af öðru.
Sovétríkin hafa alls ekki
viljað gera neitt það á fund-
inum í Dresden, sem kynni
að gera sambúðina við Rúmen
íu enn erfiðari en hún er
fyrir. Það vakti líka athygli
að Rúmenia var eina aðildar-
ríki Varsjárbandalagsins, sem
ekki sendi fulltrúa á ráðstefn
una í Dresden og var það
túlkað sem skýr vísbending
tll hinna kommúnistaríkjanna
að það væri skoðun rúmensku
valdhafanna, að þau ættu ekk
ert að vera að skipta sér að
því, sem ætti sér stað í Tékkó-
slóvakíu.
Aðvörun Brezhnevs til endur-
bótasinna.
Það er athyglisvert, hversu
langur tími leið, unz Leonid
Breznev, aðalritari sovézka
kommúnistaflokksins lét í ljós
opinberlega skoðanir sínar á
rás atburðanna áð undan-
förnu í AusturEvrópu. Föstu
daginn 29. marz sl. hélt
hann ræðu á fundi stjórnar
kommúnistaflokksins í Mosk
vu um ólguna að undanförnu
í Austur-Evrópu. Þar stað-
festi hann hina ósveigjanlegu
og rétttrúnaðarkenndu stefnu
sovézka kommúnistaflokksins
með því að halda fast við
„járnharðan aga“ innanflokk
sins, réðist harkalega á
ókyrrðina á meðal sovézkra
menntamanna og hélt fast við
„baráttuna gegn heimsvalda-
stefnunni". Hann gaf sam-
tímis í skyn, að takmörkum
afskiptaleysis væri mjög
þröngar skorður settar. Koma
yrði í veg fyrir, að sams kon
ar breytingar næðu að skjóta
upp kollinum og þróast, eins
og orðið hefði í sumum öðr-
um ríkjum Austur-Evrópu.
Slíkar breytingar mættu ekki
veikja „hugsjónalega einingu
verkalýðsins í löndum sósíal-
isrnans" og verða „klækja-
brögðum heimsvaldastefnunn
Mörg þúsund stúdentar tóku þátt í kröfugöngu fyrir forsetakosningarnar, þar sem þeir kröfð-
ust þess, að Cestmir Cisar yrði kjörinn forseti. Cisar var á sínum tíma uppeldismálaráðherra,
en var sendur í útlegð af Novotny til Rúmeníu, þar sem hann var um skeið sendiherra.
Cisar er í hóp hinna frjálslyndu forystumanna Tékkóslóvakíu nú og Dubcek bar þau rök
fram gegn tilmælum háskólastúdentanna, að Cisars byðu nú mikilvæg verkefni, þannig að
flokkurinn mætti ekki missa af starfskröfum hans í önnur verkefni. Cisar nýtur hvað
mestra vinsælda allra tékkóslóvskra forystumanna á meðal stúdenta og annars æskufólks.
stöddu við Sovétríkin er hins
vegar talið, að Dubeck hafi
fengið miklu áorkað um já-
kvfða afstöðu Sovétríkjanna
gagnvart ýmsum þeim efna-
hagslegum breytingum, sem
nú standa fyrir dyrum í
Tékkóslóvakíu og þar sem
miðað verður að því, að land-
ið verði efnahagslega sjálf-
stæðara en áður og að efna-
hagsþróunin miðist miklu meir
við Tékkóslóvakíu sjálfa en
við landið sem hluta af Com-
econ, efnahagsbandalagi komm
únistaríkjanna. Tékkóslóva—
kía er nú efnahagslega mjög
háð Sovétríkjunum. Það kem-
verks gagnvart Tékkóslóva-
kíu af ótta við, að það kynni
að hafa neikvæð áhrif fyrir
Sovétríkin annars staðar í
A-Evrópu. Þar sem pólska
og austurþýzka
stjórnin hafa lýst yfir van-
þóknun sinni beinlínis jafnt
sem áhyggjum fyrir atburð-
unum í Tékkóslóvakiu, þá
hefur rúmenska stjórnin ver-
ið miklu jákvæðari í afstöðu
sinni og hvatt en ekki latt
þá þróun, sem þar hefur átt
sér stað. Stefna Rúmeníu í
utanríkismálum nú, er sú, að
halda uppi mjög sjálfstæðri
utanríkisstefnu og að sósíal-
ar“ að gagni. Ásamt með
skírskotun til „umfangsmik-
illar efnahasskreppu hins
’kapltalistiska þjóðfélags“,
sem nú væri í uppsiglingu,
skoraði Brézhnev á sína eig-
in flokksmenn að standa fast
ar íaman.
Hugsjónalegri sambúð hafn-
Skýrzla Brezhnevs um
fund ríkja Varsjárbandalags
ins í Sofiu og fundinn í Dres
den birtist ekki í flokksblað-
inu Prawda. Það sem birtist
af framamgreindri ræðu hans
í flokksblaðinu, hefur þó að
geyma ýmsar ábendingar, sem
virðist vera ætlað að ná til
Tékkóskóvakíu en einnig til
kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna. Aðalritarinn lýsti því
sem röngu að álíta að krafa
Lenins um „jarnharðan flokks
aga“ hafi aðeins átt að gilda
yfir tímabil beinna byltingar
aðgerða en síðan dragi úr
nauðsyn hennar á tímum efna
hagslegra og lýðræðirlegra
endurbóta, sem síðar komu
til. Á þennan hátt vísaði
Brezhnef á bug fyrirfram
þeirri gagnrýni á hugmynda-
kreddum og stalinisma, sem
tilhneigingin til endurbóta,
enda þótt hún sé klædd bún-
ingi kommúnisma, notar sér
sem hugmyndafræðilega rétt-
lætingu. Að áliti Brezhnes
eiga allar endurbætur og öll
viðleitni til nýtízkulegri
stjórnarhátta sín óyfirstígan-
legu takmörk, þar sem þau
fara að verða forystuhlut-
verki flokksins í pólitísku,
þjóðfélagslegu og efnahags-
legu tilliti hættuleg og veikja
það og flokkinn sjálfan. Meiri
ábyrgð og sjálfsræði fyrir
embættismenn, sagði Brezh-
nev, þýddi á engan hátt hið
sama og að flokkurinn drægi
úr eftirliti með starfs. þeirra
Brezhnev var að sjálfsögðu
nógu varkár til þess, að ekki
yrði unnt að bera honum á
brýn að vera að skipta sér
af einkamálefnum annarra
kommúnistaflokka, hvað þá
heldur að hann hefði refsiað-
gerðir í hótunum. Það var
samt ómisskiljanveg aðvörun
til allra þeirra, sem kunna að
vera fylgjandi of umfangs-
miklu „sósíalistísku lýðræði"
og skoðanafrelsi í ríkjum
Austur-Evrópu, hve fast og
fræðilega Brezhnev hélt við
þá hugmynd, að kommúnista-
flokkurinn og kommúnistisk
ar fræðisetningar ættu að
ganga framar öllu öðru. Á-
bending Brezhnevs var ekki
síður greinileg um, að hug-
sjónabaráttan við „heims-
valdastefnuna“ færi harðn-
andi, en heimsvaldastefnan
reyndi að beita fyrir sig „þjóð
ernissinnuðum og endurskoð
unarsinnuðum öflum.“
Ábending til sovézkra mennta
manna.
Allt frá hinum álræmdu ár-
ásum Krúséffs gegn abstrakt
málaralistinni, hefur aldrei
verið tekið harðar til orða
gegn sovézkum listamönnum
og menntamönnum eins og í
þessari ræðu Brezhnevs. sem
skortir aðeins hið litríka orð-
skrúð fyrirrennara hans.
Brezhnev vill greinilega taka
fastara í taumana gagnvart
menntamönnum í Sovétrkjun
um til þess að koma í veg
fyrir, að sjálfstæðisviðleitnin
breiðist frekar út og um leið
að gefa öðrum flokksforingj-
um fordæmi. Hann minnist m.
a. á „siðferðilega veikgeðja
og stjórnmálalega vanþrosk-
að fólk“, sem af hégómagirni
og í því skyni að vekja at-
hygli á sjálfu sér hefði
flækzt í net borgaralegrar
hugmyndafræði og njósnastarf
semi erlendra aðila. Slíkir lið
hlaupar gætu ekki reiknað
með því að komast hjá refs-
ingu. Brezhnev gagnrýndi að
þegar hefði verið skrafað of
mikið um slíka „hugmynda-
fræðilega blindingja“, en það
kom samt ekki í veg fyrir
það, að Stalinverðlaunahaf-
inn Miehalkow fordæmdi
harðlega í ræðu, sem hann
hélt, allan stuðning, sem kunn
ir rithöfundar hefðu sýnt „af
brotamönnunum „Ginzberg og
Galansko og hvatti til þess
að gripið yrði til svipu flokks
eftirlitsins með bókmenntum
og listum. Brezhnev kallaði
það hið raunverulega verk-
efni sovézkra menntamanna
að ala fólk upp í „ósættan-
leika gagnvart framandi hug
myndafræði". Sú játning
Brezhnevs var hins vegarný
Framhall á bls. 30.