Morgunblaðið - 09.05.1968, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 1958.
Bandarísku læknarnir þrír, 'sem í vetur „bjuggu til líf“ í tilraunaglösum, samkvæmt frétt-
um. í rauninni unnu þeir það afrek að búa til starfhæfar kjarnasýrir og eiga enn langt í land
með að búa til líf. Þeir eru: 'dr. Hehran Goulian frá Chicagóháskóla, dr. Arthur Kornberg
hert L. Sinsheimer frá raunvís 'indastofnun Kaliforníu.
Líf í tilraunaglösum
á enn langt í land
Rætt um líf og llffræðikennslu
við tvo íslenzka vísindamenn
f vetur barust um það fréttir
að þremur Bandaríkjamönnum
hefði tekizt að búa til líf í til-
raunaglösum. Var því mjög sleg
ið upp, og stjórnmálamenn fjöl-
yrtu um þennan merka áfanga.
Blaðamenn Mbl. vildu gjarnan,
þegar mesti nýjungauppsláttur-
inn var hjá liðinn í fréttum, fá
að vita hvað það er eiginlega,
sem vísindamenn hafa afrekað
þarna og hverju þeir eru að
sækjast eftir. En almenningur á
mjög erfitt með að átta sig á
slíkum hlutum og gildi þeirra.
Við hringdum því í Rannsókn-
arstofu háskólans í lífeðlisfræði,
og náðum tali af dr. Jóhanni
Axelssyni prófessor og spurðum
um álit hans á þessum hlutum.
Svarið kom um hæl — Ég hefi
ekkert vit á þessu. Þið ættuð
að ná í lífefnafræðing eða sam-
eindalíffræðing.
Við viljum ekki una við
þessa frávísun. En prófessor Jó-
hann hlær bara og segir: - Þeir
hafa nú verið svo iðnir við að
eyða lífi í Asíu undanfarið, að
ég hlýt að fagna því heilshugar,
ef þeim tekst að búa til þótt
ekki séu nema nokkur mólekúl
af lífi í staðinn. Annars hefi ég
líklega rétta manninn. Eftir há-
degi kemur til mín dr. Guðmund-
ur Eggertsson erfðafræðingur og
sameindalíffræðingur. Hann er
nýkominn frá Bandaríkjunum og
er manna líklegastur til þess að
geta gefið hlutlæg svör. Og eftir
hádegi leggjum við leið okkar
suður í Háskóla.
Áður en lengra er haldið er
rétt að kynna ofurlítið þennan
unga vísindamann, dr. Guðmund
Eggertsson. Hann er- úr Borg-
arnesi, sonur Eggerts Guðmunds
sonar á Bjargi. Guðmundur lauk
magistersprófi í erfðafræði í
Kaupmh.. Síðan vann hann
í 2 ár við erfðafræðirannsókn-
ir í London og varð 1965 doktor
í Yale, þar sem ritgerð hans
fjallaði um viðfangsefni í gerla-
erfðafræði. Þá stundaði hann
erfðafræðirannsóknir í tvö ár
hjá nýrri rannsóknarstofnun
International Laboratory of Gen
etics and Biophyscs í Napóli á
ftalíu. Og nú er hann aftur starf-
andi í Yale í Bandaríkjunum.
Er viðfangsefni hans þar rann-
sóknir á proteinmyndun í geril-
frumum.
— Við notum gerla við þessar
rannsóknir vegna þess hve þeir
skipta sér fljótt, á 20 minútna
fresti meðan þeir hafa næga nær
ingu, svaraði hann, er við spurð
um með hvers konar lífverur
hann sýslaði. En þó að við not-
um gerla við þessar tilraunir,
gerum við ráð fyrir að niður-
stöður okkar gildi líka til skiln-
ings á æðri lífverum. Því í grund
vallaratriðum er lífið eitt.
Og þá skjótum við að þeirri
spurningu, sem við vorum ein-
mitt komin til að leggja fyrir
dr. Guðmund. Hvernig standa
málin varðandi hinar nýju upp-
götvanir bandarísku vísinda-
mannanna til að búa til líf og
hvert er gildi uppgötvana þeirra?
— Það er óralangt þangað til
hægt verður að búa til lifandi
frumu verði það nokkurn tíma
hægt, svaraði Guðmundur að
bragði. Það sem þessir menn hafa
gert, er að búa til starfhæfar
kjarnasýrur (DNA). Kjarnasýr-
urnar, sem hér um ræðir, eru í
raun og veru gen veiru nokk-
urrar, sem lifir og fjölgar sér í
gerlinum E-coli. En það er ein-
ungis skilgreiningaratriði hvort
kalla á þessar verur lífverur.
Þær eru í rauninni ekki annað
en fáein gen umlukt proteinum
(eggjahvítuefnum). Þær vantár
alla hvata og allt það flókna
kerfi, sem lifandi frumur hafa
og þarf til að búa til eigin kjarn-
asýru og protein. Þess vegna,
eru þær algerlega ófærar um
að fjölga sér utan gerilfrumunar.
Munurinn á þeim og gerlum er
gífurlega mikill. T.d. hafa
gerlar a.m.k þúsund sinnum fleiri
gen en þessar litlu veirúr og þar
af leiðandi þúsund sinnum fleiri
teguindir proteinsameinda.
— Hvað er í rauninni merki-
legt við afrek fyrrnefndra vís-
indamanna? Hvaða áfanga er
náð?
— Það er í fyrsta sinn að
starfhæft DNA hefur verið búið
til utan lifandi frumu. í raun
og veru kom það vísindamönn-
um ekki á óvart, því grundvall-
ar rannsóknir á þessu sviði
höfðu verið unnar áður. Dr. Korn
berg, sem vann að þessum rann-
sóknum, fékk Nóbelsverðlaun
fyrir nokkrum árum fyrir grund
vallarrannsóknir á því hvernig
DNA er búið til og vísindamenn
hafa átt von á þessu framhaldi.
— Þetta er þá einn áfanginn.
Og hvað svo?
— Það*verður haldið áfram í
framhaidi af þessu og ekki er
ólíklegt að innan nokkurra ára
geti vísindamenn búið til siíkar
veirur. En þá er samt sem áður
óralangt þangað til að hægt verð
ur að búa til lifandi frumu og í
rauninni er ekki hægt að segja
að nokkur vísindamaður sé að
vinna að því viðfangsefni.
— En allt miðar þetta að því
að geta einhverntima búið til
líf, er það ekki?
— Sannleikurinn er sá, að vís-
indamenn eru ekki svo mjög að
sækjast eftir að búa til líf. Þeir
eru að sækjast eftir því að skilja
hvernig lífverur eru byggðar upp
og hvernig þær starfa. En það
leiðir af sjálfu sér að því betur
sem menn skilja gerð frumunnar
og hvernig hún starfar þeim mun
meir aukast líkurnar á því að
'Dr Guðmundur Eggertsson
takast megi að búa hana til. Til
þess vantar þó mikið enn. Við
þurfum auðvitað fyrst að skilja
hvernig náttúran fer að því að
búa til iíf.
Enn er langt þangað til að
við höfum skilið í öllum smá-
atriðum hvernig fruma starfar.
Gerilfruman er ákaflega lítil
aðeins 2—3/1000 úr millimeter
að lengd. Samt sem áður hefur
hún að geyma leyndarmál lífsins
Ef við skildum hvernig þessi
liftla fruma, gerillinn, starfar og
lifir, þá værum við ekki langt
frá því að skilja frumur manns-
likamans.
— Þitt starf er þá einn lið-
urinn í þessari viðleitni? Starfið
þið í hóp að viðfangsefninu í
Yale?
— Já, ég er einn í hópi vís-
indamanna í Yale sem vinna að
lausn ákveðinna viðfangsefna
sameindalíffræðinnar.
— Þá væri ekki hægt að stunda
slíkar rannsóknir hér, eða hvað?
— Jú, til þeirra þarf viss tæki
en yfirleitt eru rannsóknir í líf-
fræði ekki dýrar miðað við aðrar
rannsóknir. Við eigum nokkra
menn menntaða til starfa á þessu
sviði og hér er til rannsókna-
stofnun, þar sem hægt er að
vinna að slíkum rannsóknum.
Það væri því hfcegt að halda þess
um rannsóknum áfram hér, þó
afköstin yrðu ekki eins mikil.
Og ekki er útilokað að hægt sé
að fá fé erlendis frá til slíkra
rannsókna hér.
— Hefur þú sjálfur áhuga á
að koma heim til starfa?
— Já, ég hef mikinn hug á
því, satt að segja er ég
að athuga möguleikana á
því. Annað hvort er að koma
núna eða ekki. Auðvelt er að
fá stöðu í Bandaríkjunum og þar
eru auðvitað betri aðstæður og
vinnuskilyrði og hærri laun. En
það er nú svona með okkur
flesta, að við viljum heldur vera
og starfa á íslandi, þrátt fyrir
allt.
Dr. Guðmundur er nú farinn
að verða órólegur. Klukkan er að
verða þrjú og heimsóknartími á
Landspítalanum að byrja. Og þar
sem hann er kominn frá Ameríku
til að vera nálægt konu sinni,
Bergþóru Zebitz, meðan hún set-
ur í heiminn frumburð þeirra
hjóna, dugir ekki að sitja og
spjalla um tilbúning á lífi í til-
raunaglösum. Hann þýtur því af
stað.
Raunvísindadeild í H.f. og líf-
fræffikennsla.
Við þökkum prófessor Jó-
hanni aðstoðina og notum tæki-
færið til að skjóta inn spurn-
ingu:
— Þú sazt þing Lífeðlisfræð-
ingasambands Norðurlanda ný-
lega og fluttir þar erindi. Getur
þú sagt okkur eitthvað um efni
þess?
— Dr. Guðmundur Guðmunds
son, Bo Wahlström og ég gerð-
um þar grein fyrir viðleitni qkk-
ar til að greina sambandið milli
raffyrirbæra og aflsvörunar í
æðum með aðstoð tölvunnar. Dr.
Guðmundur, sem er stærðfræð-
ingur, á mestan heiðurinn af
þeirri vinnu.
Og við höldum áfram með það
sem okkur liggur á hjarta.
— Nú eru áform um að stofna
raunvísindadeild við Háskóla ís
lands og heyrzt hefur að líffræði
kennsla hefjist næsta haust. Er
það rétt?
— Náttúrufræðinefnd hefur
starfað á vegum Háskólans síð-
astliðinn vetur til undirbúnings
þessu máli. Æskið þið ábyrgra
frétta þá er að snúa sér til Há-
skólans eða nefndarinnar sem
heildar, svarar Jóhann.
— Við gerum okkur ánægð
með að heyra þín persónulegu
viðhorf til þessara mála al-
mennt.
— Þá skuluð þið fá þau, en
ég undirstrika að það eru per-
sónulegar skoðanir mínar, sem
við ræðum. í fyrsta lagi vona ég
að sjálfsögðu að hafizt verði
handa um líffræðikennslu sem
allra fyrst, helzt í haust. Að
minni hyggju þolir það ekki
frekari drátt.
Líffræðideildin yrði liður í
væntanlegri almennri vísinda
deild, er það ekki rétt skilið?
— Jú, en ef af kennslu yrði
í haust, í landa og jarðfræði
ásamt líffræði, þá mundi það
verða verkfræðideildin sem hefði
umsjón með henni, unz vísinda-
deild tæki til starfa.
— Ég er hrædd um að al-
mennt eigi fólk erfitt með að
átta sig á þáttum hinna ýmsu
greina náttúruvísindanna. Okkur
verður helzt hugsað til athugun-
ar á náttúrunni, eins og hún
birtist okkur daglega í lands-
lagi, dýrum, fuglum grösum o.
s.frv.
— Það er ofur eðlilegt og sem
betur fer eru ekki allir líffræð-
ingar eins og ég og mínir sálu-
félagar. Fólk hefur ánægju af
fleiri hugtökum en hugtökum
eðlis og efnafræði. Margir hljóta
yndi og fullnægingu af að vinna
með og rannsaka lífið, eins og
það birtist í eðlilegu umhverfi
sínu. Ég legg mikla áherzlu á
það, að samstarf þessara hópa
er nauðsynlegt. Enginn getur án
annars verið — engin grein líf-
fræði má missa sig. Mótsetningar
nýrrar og klassiskrar líffræði
eru ímyndaðar. Hinsvegar er nóg
af mótsetningum milli einstakra
líffræðinga innan allra greina líf
fræðinnar. Augljóst er að náms-
efni og kennsla í líffræði hlýt-
ur að stóraukast og gjörbreyt-
ast frá því sem nú er. Eitt af
því fyrsta, sem verður að gera
er að mennta fleiri kennara, sem
hæfir eru til að kenna líffræði
í samræmi við kröfur tímans.
Það er sannfæring mín að án
staðgóðrar þekkingar á undir-
stöðugreinum náttúruvísinda, eðl
is- og efnafræði og afkvæmum
þeirra, lífefna- og lífeðlisfræði,
verði enginn góður líffræðingur
í dag, og þá ekki frekar góður
líffræðikennari. Eðlileg og óhjá-
kvæmileg undirstaða alls frekara
líffræðináms er að kunna skil
á þeim eiginleikum, sem eru
öllu lífi sameiginlegir, áður en
farið er að læra það sem skilur
lífverurnar að, þ.e.a.s. hafizt
handa um yfirbygginguna. Án
grundvallar þekkingar á úndir-
stöðuatriðum líffræðinnar, virð-
ast mér sú yfirbygging reist á
sandi. Þessar skoðanir móta alla
afstöðu mína til líffræðimennt-
unar jafnt í háskóla sem barna-
skóla.
— Líffræðikennsla í barna-
skóla?
— Já, einmitt. Líffræðikennsla
og námsefnið hefur þegar verið
endurskipulögð víða um heim í
samræmi við breytt viðhorf. T.d.
hafa Bretar gefið út nýja líf-
fræði í 4 bindum, sem ætluð eru
börnum og unglingum. Að mínu
viti eru þau vel samin og full-
nægja í meginatriðum kröfum
tímans. Til þess að geta kennt
líffræði eins og hún er sett fram
þarna, þarf staðgóða þekkingu
í lífefna- og lífeðlisfræði, frumu
fræði, erfðafræði og yfirleitt öll
um greinum almennrar líffræði
og að auki talsverða reynslu í
tilraunavinnu. Enginn skyldi þó
ætla að nýjar kennslubækur í
líffræði fjalli bara um sameind-
ir, um lífefna- og eðlisfræði. Því
fer víðsfjarri, allt er skýrt með
dæmum úr plöntu- og dýrarík-
inu, en reynt eftir mætti að sýna
fram á sambandið við lægri hug-
takaheildir og algild lögmál.
Sýnikennsla og tilraunir verða
að vera snar þáttur í líffræði-
náminu frá upphafi, þá mun á-
huga barnanna ekki skorta. En
til þess að geta veitt slíka til-
sögn verða kennararnir sjálfir
að hafa hlotið slíka þjálfun. Og
það er einmitt í þeim tilgangi
að veita kennurum umrædda
menntun að Háskólinn hyggst
hefja kennslu í líffræði til B.A.
prófs.
Líffræði frá barnaskóla í há-
skóla.
— Markmiðið er semsagt að
reyna að skipuleggja frá rótum
kennslu á þessu sviði, allt frá
barnaskólum upp í háskóla. Gæt
irðu gefið okkur hugmynd um
hvernig þetta yrði, t.d. í háskól-
anum, þar sem byrjað verður?
— Að minni hyggju væri æski
legt, að nemendur hlytu fyrst
nauðsynlega undirbúningsmennt
un í efna- eðlis- og stærðfræði.
Að þeim námskeiðum loknum
taki við stutt námskeið í líf-
efnafræði, frumu- og erfðafræði,
sýkla- og veirufræði, líffæra-
fræði og lífeðlisfræði. Þegar
grundvöllurinn er lagður hefst
svo yfirbyggingin, almenn grasa
og dýrafræði. Yrði námsefni í
námskeiðum og mikil áherzla
lögð á námsferðir úti í náttúruna,
vor og haust, og sumarnámskeið
utan Reykjavíkur á sumrin. Nem
endum yrði að lokum gefinn
kostur á að vinna eitthvað að
rannsóknum. Verði þessi áform
að veruleika, vona ég að grund-
völlur sé lagður að sómasam-
legri menntun líffræðikennara
fyrir gagnfræðaskólastigið, og
þar með stigið skref til endur-
bóta á líffræðikennslunni, sem
ekki þolir frekari bið. Ég vil
þó leggja áherzlu á, að ég tel
ekki allan vanda leystan þó
framhaldsskólarnir fái menntaða
kennara og námsefni í líffræði,
sem svari kröfum tímans. Við
verðum einnig að hugsa um þá
þjóðfélagsþegna, sem eingöngu
ljúka skyldunámi, að þeir hafi
hlotið innsýn í nútíma líffræði.
— Skilningur á starfsháttum
Framhald á bls. 21