Morgunblaðið - 09.05.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 1908.
17
ÞÓKHALLUR ÁSGEIRSSON:
EFTA-aðild og islenzk-
ur iðnaður
Erindi flutt á „Iðnþróunarráð-
stefnu Sjálfstæðismanna4
>4
>RÓUN alþjóðaviðskipta og efn-
hagsmála hefur verið mjög ör
síðan heimsstyrjöldinni seinni
lauk og sérstaklega síðustu 10
árin, þegar Efnahagsbandalagið
og EFTA hafa á áberandi hátt
mótað þróunina. Þessi bandalög
hafa verið lyftistöng fyrir efna-
hagslíf aðildarríkjanna og jafn-
framt valdið þeim ríkjum, sem
fyrir utan standa, nokkrum erf-
iðleikum. Öllum ber saman um
þýðingu þessara bandalaga fyrir
aðildarríkin — og víst er það,
að þessari þróun verður ekki
snúið við, heldur mun hún halda
áfram innan bandalaganna og svo
kemur að því einhvern tíma, að
bandalögin renna saman, þótt
það geti dregizt í áratug eða
lengur. En innan bandalaganna
halda áhrif efnahagssamstarfs-
ins áfram að aukast, og nú eru
ný áform á prjónunum um enn
nánari samstarf Norðurlandanna
eins og fram kom á ráðherra-
fundi Norðurlanda í Kaupmanna
höfn í síðustu viku. Er þar af
hálfu Dana og með stuðningi
Svía stefnt að tollabandalagi
Norðurlanda og svo nánu sam-
starfi í efnahagsmálum, landbún
aði og sjávarútvegi, að því svip-
ar til þess, sem nú er verið að
koma á innan Efnahagsbanda-
lagsins. Hvort sem okkur líkar
það betur eða verr, verðum við
að viðurkenna þessar staðreynd-
ir og haga okkar stefnu í við-
skiptamálum og efnahagsmálum
samkvæmt því. Við getum ekki
látið eins og ekkert hafi skeð
og þróun þessi sé okkur óvið-
komandi. Slíkur staðnaður hugs-
unarháttur í sífellt breytilegum
viðskiptaheimi getur valdið því,
að við dögum uppi eins og nátt-
tröll. Við fylgjumst ekki með
heldur drögumst aftur úr meir
og meir, ef við reynum ekki að
gera okkur grein fyrir hvert
stefnir í þessum málum. Eftir
allt of mikla deyfð og áhuga-
leysi bendir margt til að nú sé
að vakna skilningur manna á
þessum málum og eru bæði árs-
fundir Félags ísl. iðnrekenda í
síðustu viku, sem fjalla umEFTA
og iðnaðinn, og þessi ráðstefna
sjálfstæðismanna gleðilegur vott
ur þess, að svo sé.
Aðild fslands að EFTA er bú-
in að vera all lengi á döfinni.
Eru nú nákvæmlega 3 ár liðin
síðan ríkisstjórnin lýsti því yf-
ir, að athugaðir yrðu möguleik-
ar á inngöngu íslands í EFTA.
En ýmsar ástæður eru fyrir því,
að því máli hefur lítið miðað á-
leiðis þar til nú í ár. Hirði ég
ekki um að gera hér nánari grein
fyrir þeim, en vil sérstaklega
benda á, að nú hefur skapazt
þannig ástand innanlands, að á-
framhaldandi aðgerðarleysi má
teljast mjög varhugavert og að-
sfcæður erlendis til samninga
einnig teljast hagstæðar. Á ég
hér einkum við eftirfarandi:
I. Sjávarútvegurinn — og þai
með þjóðfélagið í heild — hefur
orðið fyrir miklum áföllum, sem
eykur skilning á því að styðja
þurfi útflutning okkar m.a. með
því að fá tolla fellda niður í
EFTA-löndunum á freðfiskflök-
um, síldarlýsi, fiskimjöli, hval-
afurðum og fiskniðursuðu. Á með
an allt lék í lyndi var áhugi
fiskframleiðenda og útflytjenda
fyrir EFTA- aðild lítill og mun
kannske misskilningur sumra
þeirra um atvinnurekstrarrétt-
indi útlendinga og áhrif á Aust-
ur-Evrópu viðskiptin hafa ráðið
einhverju um það. Með samþykki
stjórnar Landssambands íslenzk
útvegsmanna síðastliðið haust var
því þó slegið föstu, að útvegs-
menn telja EFTA-aðild mikið
hagsmunamál fyrir íslénzkan sjáv
arútveg.
2. Gengisfellingin í nóvember ‘67
bætti verulega samkeppnis-
aðstöðu íslenzks iðnaðar, en rétt
gengisskráning er óhjákvæmi-
leg forsenda þess að taka þátt
í fríverzlunarbandalagi.
3. Stöðnun í atvinnulífinu og
óvissar framtíðarhorfur kalla á
ráðstafanir, sem gætu blásið nýju
lífi í atvinnurekstúrinn.
4. Fyrirsjáanlegt er, að ekkert
verður úr inngöngu EFTA-land
a í Efnahagsbandalagið á næstu
árum eða áratug og skapar það
íslandi hagstæða aðstöðu til að
semja nú um aðild að EFTA.
Með hliðsjón að þessum stað-
reyndum er nú unnið að því að
undirbúa, að ísland geti hafið
samninga um inngöngu í EFTA.
Hefur Gylfi Þ. Gíslason, við-
skiptamálaráðherra, lýst því yfir
í blaðaviðtali, að stefnt sé að
því að Ijúka þessu undirbúnings
starfi á þessu ári. Sem kunnugt
er, er hann formaður nefndar,
sem allir stjórnmálaflokkarnir
hafa skipað fulltrúa í, til að at-
áhuga um EFTA-aðild íslands
Auk viðskiptamálaráðherra eru
í nefndinni Magnús Jónsson fjár-
málaráðherra, Helgi Bergs, Lúð-
vík Jósepsson og Pétur Bene-
diktsson. Er þess vænzt, að um
þetta mál geti myndast samstaða
allra stjórnmálaflokkanna a.m.k.
um það, að sækja beri um að-
ild á grundvelli ákveðinna skil-
yrða, sem semja þyrfti um við
EFTA. Er ekki ástæða til að
ætla anriað en, að EFTA-löndin
myndu taka umsókn íslands vin-
samlega og samningar gætu tek-
izt á nokkrum mánuðum, ef áhugi
og vilji er fyrir hendi. En áður
en samningar hefjast mun Al-
þingi að sjálfsögðu ræða þetta
mál og endanlegur aðildarsamn-
ingur þarf að samþykkjast áf
Alþingi.
Fríverzlunarbandalag Evrópu,
EFTA, er nú rúmlega 8 ára. Var
stofnsamningur þess undirritaður
í Stokkhólmi af sjö löndum,
Austurríki, Bretlandi, Danmörku
Portúgal, Noregi, Sviss og Sví-
þjóð í janúar 1960 En á árinu
1961 bættist Finnland í hópinn
sem aukaaðili, en það form var
talið heppilegra en venjuleg að-
ild vegna náinna tengsla Finn-
lands við Sovétríkin. EFTA var
í fyrstu ekki spáð langra líf-
daga, enda ósk flestra þeirra
landa, sem að bandalaginu stóðu,
að þau gætu fljótlega fengið inn
göngu í Efnahagsbandalagið.
Reyndin hefur orðið nokkur önn
ur. Tvívegis á 5 árum hafa Bret-
ar fengið hryggbrot hjá Frökk-
um og hafa hin Efnahagsbanda-
lögin fimm ekki getað ráðið
nokkru þar um. Mörg ár munu
líða, áður en Bretar komast inn
í Efnahagsbandalagið og er því
spáð, að EFTA komi til með að
starfa áfram í 10—20 ár. En
jafnframt verður að gera ráð
fyrir því, að Vestur-Evrópa verði
síðar meir einn sameiginlegur
íarkaður og hljótum við að þurfa
að búa okkur undir það m. a.
með því að semja nú um aðild
að EFTA.
Kjarninn í EFTA-samstarfinu
er fríverzlun milli aðildarríkj-
anna einkum með iðnaðarvörur.
Með fríverzlun er átt við, að
felldir séu niður á vissu tímabili
allir verndartollar, þ.e.a.s. tollar
á vörum, sem viðkomandi land
framleiðir — og öll innflutnings
höft afnumin á þeim vörum, sem
EFTA nær til.
Landbúnaðarafurðir og nokkr
ar sjávarafurðir eru undanskild
ar fríverzlun samkvæmt EFTA-
samningum. Undir landbúnaðar-
afurðir falla ekki aðeins kjöt-
og mjólkurvörur heldur líka
grænmeti, ávextir, kaffi, te, syk-
ur, jurtaolíur og. létt vín. Enn-
fremur smjörlíki, ávaxtamauk og
brauð og kökur. Á sama hátt
nær EFTA ekki til ísfisks, né
saltaðs, reykts eða þurrkaðs fisks
en sérstök fiskimálanefnd er
starfandi á vegum EFTA til að
athuga m.a., hvort samkomulag
geti náðst um að fella niður
einhverjar fiskafurðir af undan-
þágulistanum.
Þórhallur Ásgeirsson
Frá sjónarmiði íslenzks iðnað-
ar er afnám verndartolla lang
veigamesta atriðið í sambandi við
EFTA-aðild. Upphaflega var sam
ið um, að EFTA-löndin lækkuðu
smám saman verndartollana á
10 árum, en Portúgal fékk heim-
ild til að lækka tollana um 50%
fyrstu 10 árin en afnema þá al-
veg á næstu 10 árum, þ.e.a.s.
fyrir 1980. Á ráðherrafundi EF-
TA í Lissabon 1963 var ákveðið
að flýta tollalækkunum þannig,
að verndartollar yrðu að fullu
afnumdir 1. janúar 1967. Þessu
takmarki var náð nema hvað
Noregur og Finnland fengu
nokkru lengri frest fyrir ákveðn
ar vörutegundir og tími Portú-
gals var áfram óbreyttur. Höfuð-
takmiarki EFTA hefur þanntg þeg
ar verið náð og árangurinn hef-
ur reynst meiri og betri en
bjartsýnustu menn áttu von á.
Þannig hafa viðskiptin á milli
EFTA-landanna aukizt um 12%
frá 1959 til 1967 og viðskiptin
milli hinna norrænu EFTA-landa
hafa aukizt um 201% á sama
tíma. Hafa Norðurlöndin eflaust
haft meiri hag af samstarfinu
en flest hinna landanna.
f EFTA-9amningnum eru eng-
in ákvæði um lengd tollalækk-
unarinartímans fyrir ný aðild-
arríki. Verður því eitt helzta
samningsatriðið við EFTA á hve
mörgum árum afnema skuli ís-
lenzka verndartolla. Gera allir
sér grein fyrir því, að margar
iðngreinar þurfa langan aðlög-
unartíma, en þetta mál hefur
ekki verið athugað nægilega vel
ennþá til þess að hægt sé að
setja fram tillögu um ákveðinn
árafjölda. Mismunandi hugmynd
ir hafa komið fram um lengd
aðlögunartímans og hefur verið
minnzt á allt frá 10 árum og
upp í 20 ár. Um þetta og önnur
atriði verður að sjálfsögðu haft
samráð við fulltrúa iðnaðarins,
áður en gengið er frá nokkrum
tillöigum.
Eitt er víst, að iðnaðurinn
þarf ekki að óttast neina skyndi
breytingu á aðstöðu sinni, þótt
gengið yrði í EBTTA, því að hrá-
efnistollar eru ennþá allveru-
legir og yrðu þeir lækkaðir um
leið og tollar á fullunnum vör-
um, svo að tollverndin ætti ekki
að minnka fyrstu árin. En þessi
ár mætti nota vel til að endur-
bæta rekstur eldri fyrirtækja og
afskrifa það fj ármagn, sem bund
ið hefur verið í fyrirtækjum,
sem kannske þurfa að fara inn
á nýja braut. En vegna upp-
byggingar nýrra fyrirtækja og
þeirra, sem nú eru starfandi, er
nauðsynlegt, að tekin sé fljót-
lega ákvörðun í þessum málum,
svo að hægt sé að taka tillit
til hennar við undirbúning að
framtíðaráformum um iðnaðarþró
un. Áframhaldandi óvissa í tolla-
og viðskiptamálum er mjög ó-
æskileg fyrir alla aðila og dreg-
ur úr áhuga manna fyrir að leita
að nýjum verkefnum.
Eflaust er oft lagt meir upp
úr tollvernd og þýðingu hennar
fyrir iðnaðinn heldur en ástæðá
er til. Iðnrekandinn lítur aðeins
á sitt eigið fyrirtæki og reiknar
út, hvaða áhrif það hefur á verð-
lag innfluttrar vöru, sem hann
keppir við, ef tollar eru afnumd-
ir á henni. En hann gerir sér
þá oft ekki grein fyrir þeim á-
hrifum, sem það hefur á rekst-
ur fyrirtækisins og kostnað við
framleiðslu þess, að við EFTA-
aðild verða tollar smám saman
almennt lækkaðir báeði á hrá-
efni, vélum, byggingarefni og
flestu því, sem til rekstursins
þarf. Þarna er um að ræða bæði
bein og óbein áhrif á rekstur,
sem mönnum hættir til að gera
of lítið úr.
Þá held ég að það sé alltof
útbreiddur misskilningur, að ís-
lenzkur iðnaður geti ekki þrif-
izt án tollverndar. Sum beztu
iðnfyrirtækin njófca engrar toll-
verndar. Svo er mikill hluti iðn-
aðarins þjónustuiðnaður, semfer
sívaxandi með bættum lífskjör-
um og þarfnast eðlilega engrar
tollverndar. Þá er það fiskiðn-
aðurinn, sem þarf beint og ó-
beint að taka á sig byrði vegna
hárra tolla og myndi hann bæta
aðstöðu sína við lækkun tolla
hér almennt og í EFTA-lönd-
unum á framleiðslu hans. Loks
er svo margskonar iðnaður hér,
sem nýtur náttúrulegrar vernd-
ar og ætti að geta keppt við
innflutning, þegar fríverzlun er
komin á eftir einn til tvo ára-
tugi.
Þær iðngreinar, sem EFTA
nær til og einkum njóta toll-
verndar eru framleiðsla á vefn-
aðarvöru, skóm, málhingu, sápu-
og þvottefni, húsgögnum, sæl-
gæti og kexi. Eru vandamál þess
ara greina mjög mismunandi. f
sumum greinum er um að ræða
alltof mörg Smáfyrirtæki til þess
að hægt sé að koma við nægi-
legri hagræðingu og þess er full
þörf, að unnið sé að því að koma
á nánari samvinnu á milli þeirra
um framleiðslu, sérhæfingu, inn-
kaup og dreifingu eða algjörum
samruna þeirra. Má segja, að
þörfin sé mikil, hvort sem geng-
ið er í EFTA eða ekki.
Vefnaðarvöruiðnaðurinn hér og
í flestum iðnaðarlöndum á við
sérstakt vandamál að etja, sem
er innflutningur á ódýrum vör-
um frá lágtekjulöndum Asíu og
undirboðssala („dumping") af
hálfu ríkisverzlunarlanda Aust-
ur-Evrópu. Samkeppnin frá þess
um löndum hefur haft meiri á-
hrif á vefnaðarvöruiðnað EFTA
landanna, heldur en samkeppn-
in innbyrðis milli framleiðenda
í EFTA-löndum. Ef verndartoll-
ar á vefnaðarvörum verða lækk-
aðir, verður ekki komizt hjá því
að beita þeim gagpaðgerðum, sem
heimilaðar eru bæði í GATT og
EFTA, þegar um er að ræða
ósanngjarna samkeppni og áég
þar við undirboðstolla og inn-
flutningstakmarmanir.
Um sælgætisframleiðslur hafa
gilt sérstakar undanþágur í 2
EFTA-löndum, Austurríki og
Sviss. Hafa þessi lönd fengið
heimild til að viðhalda tplli á
sælgæti, sem nemur 40% af upp-
runalegum tolli, en ég þori ekk-
ert að segja um það, hvort þetta
gæti skapað fordæmi fyrir okk-
ur. Hinsvegar er augljóst, að af
innfluttu sælgæti þyrfti að greiða
sambærileg framleiðslugjöld og
af innlendu sælgæti, þótt inn-
flutningstollur félli niður.
Þær iðngreinar sem ég hefi
lauslega minnzt á, þurfa án efa
á ýmiskonar aðstoð og fyrir-
greiðslu að halda til að auðvelda
þeim aðlögunina að nýjum mark-
aðsaðstæðum.
Um þetta vandamál hefur Arne
Haar, skrifstofustjóri í iðnaðar-
málaráðuneytinu norska, skrifað
ágæta skýrslu, sem birtist í mán
aðarritinu „Islenzkur iðnaður“,
janúar-febrúar 1968. Haar bend-
ir á, að aðlögunarvandamálin
séu fyrir hendi þótt ekkert yrði
úr tollalækkun og segir svo:
„Ef íslenzkur iðnaður á að
vera lífvænlegur til frambúðar,
verður hann ótvírætt að laga sig
að þeim miklu breytingum, sem
eiga sér stað í iðnaði vestrænna
landa.“
Hann bendir og á, að flest
norsk fyrirtæki séu lítil og mið-
að við fjölda hafi um 80% af
norskum iðnaðar- og handverks-
fyrirtækjum færri en 20 starfs-
menn. Stærð norskra fyrirtækja
hefur ekki útilokað þátttöku
norsks iðnaðar í fríverzlun
EFTA-landanna, en í því sam-
bandi skiptir stjórn fyrirtækj-
anna meginmáli. „Sá þáttur, sem
ræður úrslitum í iðnþróuninni,
er framlag einstaklingsins", skrif
ar Haar og ennfremur skrifar
hann: „norsk iðnaðarmálastefna
hneigist nú frekar inn á þá
braut að leggja meira upp úr
dugmiklum stjórnendum iðnfyrir
tækja en þeim gæðum, sem við
höfum fengið frá náttúrunnar
hendi.“
Ég mun ekki rekja nánar
skýrslu Haars, en læt nægja að
rifja upp eftirfarandi tillögur,
sem hann gerði:
a. Stofnun aðlögunar- eða þró
unarsjóðs fyrir' iðnaðinn, að
nokkru leyti eftir fyrir-
mynd hins norska „Aðlög-
unarsjóðs fyrir heimaiðnað-
inn.“
b. Aukning á rekstrarhag
fræðilegri og tæknilegri leið
beiningaþjónustu fyrir iðn-
aðar- og handverksfyrir-
tæki.
■> c. Einföldun á tilhögun toll-
endurgreiðslu við útflutn-
ing.
d. Sérstakar ráðstafanir í lána
málum með tilliti til þess að
hefja nýjan útflutning.“
Þessar tillögur verða áreiðan-
lega teknar til gaumgæfilegrar
athugunar við frekari undirbún
ing að EFTA-aðild.
Eins og ég sagði áðan, er sam-
kvæmt EFTA-samningnum að-
eins skylt að fella niður vernd-
ártolla, og eru fjáröflunartollar
því undanþegnir. Ef farið væri
nákvæmlega eftir þessum ákvæð
um og eingöngu felldir niður
verndartollar munu ekki ná til
meira en um 20% af heildarinn-
flutningnum. En það ætti að
vera öllum ljóst, að ekki er hægt
að takmarka tollalækkunina að
eins við verndartolla né binda
hana eingöngu við EFTA-lönd-
in.
f fyrsta lagi eru tollar á iðn-
aðarvörum yfirleitt það háir, að
tollalækkunum gagnvart EFTA
innflutningi eingöngu þýddi
sama og að stöðvaður væri inn-
flutningur á þessum vörum frá
öðrum löndum. Er því óhjákvæmi
legt að lækka einnig tollana
gagnvart löndum, sem ekki eru
í EFTA, þótt ekki þyrfti að
fella þá alveg niður. Það er eðli-
legt og í samræmi við EFTA-i
samstarfið, að einhver mismunur
sé á verndartollum eftir því,
hvort varan er flutt inn frá
EFTA-landi eða landi utan
EFTA. Slík mismunun þarf þó
ekki að gilda um fjáröflunar-
tolla, og er ástæða til að minna
á það, að engin tollamismunun
þyrfti að koma fram gagnvart
Sovétríkjunum, því að vörur,
sem þaðan eru keyptar, falla
ekki undir verndartolla.
Framhald á bls. 23