Morgunblaðið - 31.05.1968, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. MAÍ 1908.
SVEINN BENEDIKTSSON:
Síldarverksmiðjurnar á Norður- og
Austurlandi árið 1967 og horfur
Grein þessi er tekin úr Æg^
' riti Fiskifélags Islands, og
er birt með leyfi höfundar:
Á ÁRINU 1967 brást síldveiðin
fyrir Norðurlandi og Austfjörð-
um hrapallega. Samfara afla-
brestinum varð gífurlegt verð-
fall á síldarlýsi og mikið verð-
fall á síldarmjöli.
Síldarsöltun var hverfandi lít-
il á venjulegum sötttunartíma,
vegna aflabrests á heimamiðum.
Fór söltunin aðallega fram í
október og nóvembermánuði,
þegar síldargöngurnar höfðu nálg
ast landið. Heildarsöltunin var
minni en árið 1966, en útflutn-
ingsverð miðað við tunnu var
að mestu leyti svipað og það
hafði verið árið áður.
, Síðastliðið sumar veiddist
síldin nær eingöngu á fjarlæg-
um miðum og það var ekki fyrr
en komið var fram um 10. sept-
ember, að þess var vart, að síld-
in tæki sig upp af miðunum
norður undir Svalbarða í 800 til
900 sjómílna fjarlægð frá fs-
landi og færi að ganga til suð-
urs og suðvesturs í áttina til
landsins, öfugt við það, sem
hún gerði í júní og júlímánuði.
Mjög mikill aukakostnaður
og aflatap varð hjá síldveiðiflot-
anum við það, að lengra varð að
sækja ,en nokkurn tíma fyrr. Ef
ekki hefði notið síldarflutninga-
skipanna tveggja, m.s. Hafarn-
arins og e.s. Síldarinnar, myndi
íslenzki síldveiðiflotinn vart
hafa sótt á hin fjarlægu síldar-
mið, allt að fjögurra til fimm
sólarhringa siglingu hvora leið,
og aflabresturinn orðið miklu
meiri en raun varð á, eða síld-
veiðarnar jafnvel stöðvazt á
miðju sumri.
Vorið 1967 hafði verð á síld-
arlýsi og síldarmjöli þegar fall-
ið svo mjög, þótt verðið félli
ennþá meira síðar, að augljóst
var að ekki myndi vera unnt
að komast hjá því að lækka
bræðslusíldarverðið mjög mikið
frá því sem það hafði verið
sumarið 1966, en þá hafði verðið
verið kr. 1.71 fyrir kíló bræðslu-
síldar frá 10. júní til 30. septem-
ber, en kr. 1.15—1.34 fram til 9.
júni.
Vegna verðfalls afurðanna
var það verð, sem unnt myndi
hafa verið að greiða fyrir hina
mögru bræðslusíld í maímánuði
svo lágt, að stjórn Síldarverk-
smiðja ríkisins þótti það ekki
frambærilegt.
Samþykkti verksmiðjustjórnin
því að senda út svohljóðandi til-
kynningu hinn 3. maí 1967:
„Á undanförnum árum hefur
síldveiði fyrir Norðausturlandi
og Austfjörðum oftast verið lítil
sem engin í maimánuði og sú
síld, sem veiðzt hefur til
bræðslu, hefur skilað mjög lág-
um hundraðshluta af lýsi og
minna mjölmagni miðað við ein
ingu en síðar á vertíðinni.
Af þessum sökum og vegna
gífurlegs verðfalls á bræðslu-
síldarafurðunum, síldarlýsi og
síldarmjöli, frá því um þetta
leyti í fyrra, er augljóst, að af-
urðir úr síld, sem veiðast kynni
nú í maímánuði, myndu vera
svo rýrar og verðlitlar, að ekki
'yrði hægt að greiða nema mjög
lágt verð fyrir síld til bræðslu
og mikið tap fyrirsjáanlegt,
bæði á rekstri síldarverksmiðj-
anna og síldveiðiflotans í maí-
mánuði.
Loks er æskilegt að nota þenn
an mánuð til þess að búa verk-
smiðjurnar undir reksturinn í
sumar og fram til n.k. áramóta.
Stjórn Síldarverksmiðja rík-
isins hefur því ákveðið að verk-
smiðjurnar hefji ekki móttöku
bræðslusíldar fyrr en 1. júní nk.
Verksmiðjustjórinn hefur
öeint þeirri ósk til Verðlagsráðs
sjávarútvegsins, að það ákveði
verð bræðslusíldar frá 1. júní til
30. sept .n.k. eins fljótt og það
telur fært“.
Hinn 8. maí varð síldarleitar-
skipið m.s. Hafþór vart nokkurr-
ar síldar um 350—380 sjómílur
austur af landinu. Stóð síldin á
120—200 faðma dýpi en kom þó
upp á 12—20 faðma skamma
stund um lágnættið.
íslenzku síldveiðiskipin fóru
ekki á síldveiðar fyrr en um
mánaðamótin maí til júní, að
undanteknu einu skipi, m.s.
Reykjaborg, sem fór á veiðar
hinn 19. maí. Fékk skipið um 70
tonn 150 sjómílur NA af Fær-
eyjum hinn 26. maí og landaði
aflanum í Færeyjum. Skipstjóri
var Haraldur Ágústsson.
M.s. Harpa RE 342 .skipstjóri
Árni Gíslason, landaði fyrsta
aflanum, 265 tonnum, á Seyðis-
firði hinn 3. júní. Hafði síldin
veiðzt um 0 gráðu lengdarbaug-
inn frá 65°40‘ til 67°45‘ N br.
Aflinn fékkst á 2 dögum.
Átta færeysk síldveiðiskip bú-
ín hringnót og kraftblökk stund-
uðu síldveiðar í maímánuði við
Færeyjar og á þeim slóðum, sem
íslenzku síldarleitarskipin höfðu
orðið síldar vör, en öfluðu lítið
eða um 300 tonn á skip að meðal
tali í maímánuði og var síldin
mjög mögur.
Sannaðist því af reynslunni, að
það myndi hafa verið óhagstætt
fyrir íslenzka síldveiðiflotann að
fara fyrr á veiðar en gert var.
Helmingi minni afli
samfara mikilli verðlækkun
Alls nam bræðslusíldarveiðin
á djúpmiðum NA af landinu og
úti af_ Austfjörðum, er landað
var á íslandi:
293.182 tonnum á móti 605.676
tonnum 1966.
Framleiðsla síldarlýsis og síld
armjöls alls í landinu nam:
Ár: Sildarlýsi: Síldarmjöl:
1967 : 65.300 tonn 75.600 tonn
1966: 120.000 — 134.500 —
Útflutningsverðmæti síldarlýs-
is og síldarmjöls:
Árið 1967 um kr. 777 milljónir
Árið 1966 um kr. 1.700 milljónir
Útflutningsverðmæti bræðslu-
síldarafurðanna, síldarlýsis og
síldarmjöls, hefur þannig rýrn-
að um rúmlega 54 af hundraði
frá árinu 1966 til ársins 1967,
samfara því sem kostnaðurinn
við síldveiðarnar og vinnsluna í
landi hefur vaxið verulega.
Þar sem saltsíldarframleiðslan
íór einnig minnkandi varð um
stórkostlegan hallarekstur að
ræða hjá síldarútveginum á sjó
og landi. Áhrifanna af þessum
gífurlega taprekstri síldarútvegs
ins gætti í afkomu þjóðarbúsins
í heild og átti mikinn þátt í því
að auka greiðsluhalla landsins
í viðskiptum við útlönd.
Hræðslusildarverðið
Framkvæmdastjóri og stjórn
Síldarverksmiðja ríkisins hafði
áætlað að unnt myndi vera að
greiða kr. 1.00 fyrir hvert kíló
bræðslusíldar, ef fellt væri nið-
ur um helmingur af lögleyfðum
fyrningarafskriftum, en með því
að fella niður allar fyrningar-
afskriftir kr. 1.10 fyrir kílóið.
Samkomulag um verðið varð
ekki í Verðlagsráði sjávarútvegs
ins.
Hinn 31. maí úrskurðaði yfir-
nefnd Verðlagsráðsins með odda
atkvæði forstjóra Efnahagsstofn
unarinnar, Jónasar Haralz, og
með atkvæðum fulltrúa sjó-
manna og útvegsmanna en gegn
atkvæðum fulltrúa verksmiðj-
anna ,að verð bræðslusíldar frá
1. júní til 31. júlí skyldi vera
kr. 1.21 fyrir kílóið.
Síðar var þetta verð fram-
lengt frá 1. ágúst til 30. septem-
ber og síðan frá 1. október til
áramóta.
í aprílmánuði 1967 ákváðu
Norðmenn bræðslusíldarverðið
N. kr. 22.50 fyrir hektólíter mið-
að við 18% fitu. Er þetta verð
sem næst Isl. kr. 1.42 fyrir kíló-
ið reiknað með gengi ísl. krón-
unnar fram til 25. nóvember sl.
Hinn 10. okt. lækkuðu Norð-
menn verðið niður í N. kr. 14.29
fyrir hektólíter eða í sem næst
90 aura íslenzka fyrir kílóið.
Var þetta lækkun frá vori til
hausts 1967 um 36.5% og ef mið-
að er við árið 1966 um 57%.
Sveinn Benediktsson
Mjög mikill taprekstur
hjá verksmiðjunum
Hjá síldarverksmiðjunum hér
á landi varð um mjög mikinn
taprekstur að ræða, þrátt fyrir
lækkun bræðslusíldarverðsins.
Þannig nemur tap Síldarverk-
smiðja ríkisins auk fyrninga kr.
33.647.971,01 á sl. ári og er það
langóhagstæðasta árið í rekstri
verksmiðjanna á 37 ára tímabili.
Upp í þetta tap hefur Síldar-
verksmiðjum ríkisins nú verið
greiddar kr. 8.289.966,00 úr geng
ishagnaðarsjóði, sem myndaðist
við gengisbreytinguna í vetur.
Styrkleikahlutföll íslenzku
og norsku síldarinnar
í skýrslu Hafrannsóknastofn-
unarinnar, sem undirrituð er af
Jakobi Jakobssyni hinn 28. apríl
sl., telur hann styrkleikah)lut-
föllin í síldaraflanum norðan-
lands og austan hafa verið þessi
á undanförnum árum:
Ár: ísl. síld: Norsksíld:
1962 ..... 53 % 47 %
1963 ..... 29 % 71 %
1964 ..... 13 % 87 %
1965 ......... 6,5% 93,5%
1966 ..... 3 % 97 %
1967 ...... 0,8% 99,2%
Rannsóknir íslenzku fiskifræð
inganna benda eindregið til þess,
að síld sú, sem veiðist á þessu
ári NA og A af landinu muni
verða nær eingöngu af norskum
stofni.
Þátttaka í veiðunum
Alls tóku þátt í veiðunum 148
skip á móti 186 skipum 1966.
20 skip stunduðu veiðar nær
eingöngu sunnan og SV-lands.
Þrjú þeirra lönduðu þó síldar-
afla frá Hrollaugseyjum á Aust-
fjörðum, en þrjú fengu engan
afla.
Alls stunduðu því 168 skip
veiðar í lengri eða skemmri
tíma á móti 205 skipum 1966.
67 skip héldu sig eingöngu á
NA og A slóðum, en 84 skip
fengu einhvern afla á báðum
aflaslóðunum.
Heildarsíldveiðin
Hér er talin síld, sem landað
var á höfnum frá Bolungavík
norður um land til Djúpavogs
og bræðslusíld flutt með e.s.
Síldinni til Reykjavíkur:
Ár:
I bræðslu, tonn
Uppsaltaðar tunnur
Austansíld söltuð sunnanlands
í frystingu, uppmældar tunnur
Útflutt síld, ísuð uppm. tunnur
Landað beint ur veiðiskipum er-
lendis. Veiðisvæði fyrir Aust-
fjörðum, við Færeyjar og í
Norðursjó, tonn
Afurðir
Áætlað er, að úr bræðslusíld,
sem landað var á Norðurlandi,
Austfjörðum eða umskipað í
flutningaskip, hafi fengizt um
51.700 tonn af síldarlýsi og um
58.000 tonn af síldarmjöli.
Framleiðslan sunnanlands og
vestan nam um 13.600 tonivum
af síldarlýsi og um 17.600 tonn-
um af síldarmjöli.
Alls voru framleidd í landinu
um 65.300 tonn af síldarlýsi og
um 75.600 tonn af síldarmjöli.
Af öðru lýsi voru framleidd um
4.100 tonn, af þorskmjöli 15.300
tonn, loðnumjöli o.fl. 16.400 tonn
og af karfamjöli um 4.200 tonn.
Alls eru því framleidd af lýsi
um 69.400 tonn og af mjöli um
111.500 tonn.
Verð á síldarlýsi og síldarmjöli
Verð á síldarlýsi hafði hækk-
að í örfáa daga í fyrrihluta des-
ember 1966 úr um £ 50-0-0 cif
og komst upp í £ 65-0-0 tonnið
cif. en snemma á árinu 1966
hafði talsvert magn verið selt á
£ 76-0-0 til £ 80-0-0 cif. í árs-
byrjun 1967 var verðið um
£ 50-0-0 pr. tonn cif. Þegar kom
fram á vorið 1967 fór eftirspurn
eftir lýsi minnkandi og verðið
féll ennþá meira.
Meðal söluverð á síldarmjöls-
framleiðslu ársins 1966 reyndist
hjá Síldarverksmiðjum ríkisins
18 shillingar og 2 pence pr.
proteineiningu í tonni cif. Verð-
ið fór ört lækkandi fyrrihluta
ársins 1967.
f áætlun þeirri, sem S.R. lögðu
fram í Verðlagsráði sjávarútvegs
ins í maímánuði var verð á lýsi
áætlað £ 48-0-0 pr. tonn cif. og
verð á síldarmjöli 15 sh. og 9
pence pr. proteineiningu í
metrictonni cif.
Þegar kom fram á sumarið og
haustið lækkaði afurðaverð enn-
þá meira á erlendum markaði.
Komst lýsisverð sl. vetur niður
í um £ 33-0-0 pr. tonn cif og
mjölverð niður í um 14 sh. fyr-
ir proteineiningu í tonni. ís-
lenzkt síldarlýsi mun þó ekki
hafa verið selt undir £ 36-0-0
pr. tonn cif og síldarmjöl ekki
lægra en 14/6 einingin. Enn
munu vera óseldar birgðir af
síldarlýsi frá fyrra ári um 25.000
tonn, en síldarmjölið er allt
selt.
Síðustu vikurnar hefur verð á
síldarlýsi farið hækkandi, en
1965: 1966: 1967:
544.551 605.677 293.182
403.961 383.815 317.656
6.765
57.892 51.428 27.611
22.263 7.917 2.805
ennþá er verðið 10—15% laegra
en það var á sama tima í fyrra,
reiknað í sterlingspundum, þrátt
fyrir gengisfall pundsins.
Hinsvegar hefur síldarmjölið
hækkað í sterlingspundum, sem
nemur falli pundsins gagnvart
dollar.
Síldarleit aukin
Alls stunduðu 4 skip síldar-
leit og náði leitin til miklu
stærra hafsvæðis en nokkurn
tima áður.
Hinn 17. september hóf m.s.
Árni Friðriksson, skipstjóri Jón
B. Einarsson, og leiðangursstjóri
Jakob Jakobsson, síldarleit.
Skipið er byggt skv. almennri
áskorun útgerðarmanna, sjó-
manna og kaupenda bræðslusíld
ar pg fersksíldar. Byggingar-
kostnaðurinn um 45 milljónir
króna ,verður borinn uppi af 0,2
til 0,3% útflutningsgjaldi af síld
arafurðum, en reksturskostnað-
urinn er hins vegar greiddur úr
ríkissjóði.
Jakob Jakobsson hafði eftirlit
með smíði skipsins.
Miklar vonir eru bundnar við
þetta skip og nytsemi þess fyrir
síldarútveginn á komandi árum.
Framhald á bls 21
7.801
*) Þessi tala mun ekki vera nákvæm.
Móttekin bræðslusíld hjá einstökum verksmiðjum árið 1967,
talin í tonnum:
Síldarverksmiðjur ríkisins, Siglufirði .......... 55.703 1)
—„— — Húsavík ............... 2.892
—— Raufarhöfn ............................. 42.078
—>,— — Seyðisfirði .......... 45.998
—„— — Reyðarfirði ........... 5.619 2)
152.290
Hraðfrystihús Ólafsfjarðar, Ólafsfirði ................ 1.307
Síldarbræðslan h.f., Dalvík ........................... 1.052
Síldarverksmiðja Akureyrarkaupstaðar, Krossan.......... 7.237
Síldarverksmiðj an, Þórshöfn .......................... 2.578
Síldarverksmiðj an h.f., Vopnafirði ................... 15.029
Síldarverksmiðjan, Borgarfirði eystra ................... 181
Hafsíld h.f., Seyðisfirði ............................ 22.921
Síldarvinnslan h.f., Neskaupstað ..................... 32.033
Hraðfrystihús Eskifjarðar h.f. Eskifirði .............. 16.120
Fiskimj ölsverksmiðj an, Fáskrúðsfirði ................. 6.656
Saxa h.f. Stöðvarfirði ................................ 2.557
Síldariðjan h.f., Breiðdalsvík .......................... 796
Búlandstindur h.f., Djúpavogi ......................... 2.327
Síldar- og fiskimjölsverksmiðjan, Reykjavík .......... 28.183 3)
Einar Guðfinnsson, Bolungavík, ......................... 1.700
Samtals 292.967 4)
IX Þar af flutti m.s. Haförninn 52.062 tonn.
2) Þar af flutti m.s. Haförninn 102 tonn.
3) Þetta magn er allt flutt með e.s. Sildinni.
4) Auk þessa landað af erlendum skipum 413 tonn.
215 tonn af bræðslusíld, sem veiddist eystra, voru flutt í verk-
smiðjur á SV-landi.