Morgunblaðið - 26.06.1968, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 1%8
11
- MINNING
Framhald af bls. 15
stökkbreytíng sem orðin var í
þroska listakonunnar gat aungv-
ttm leynst á þessari sýníngu, og
einhver orðaði þetta svo eftir að
hafa séð sýninguna, að „lithvörf
hefðu gerst í sál listakonunn-
ar“.
Mentun gáfa og alvörugefin
vinnubrögð voru þær stoðir sem
upphéldu þessari sýningu. Hitt
var augljóst áð listákonan var
ekki leingur að semja sig að
skólareglu þó skólanum væri
þama goldin sú skuld sem hon-
um bar; heldur var hún að leita
að listrænni tjáningu sem væri
fullgild í tímanum.
Örvandi áhrif hér heima á
þessum árum, svo og reynsla af
því að vinna á eigin eindæmi,
juku henni sjálfstraust og nú fór
hana að lánga aftur burt til þess
að sjá heiminn í ljósi þroskans
sem vinnuárin að loknum skóla
höfðu veitt henni, og ná frjálsri
óskólabundinni snertíngu við
heimslistina. Um þær mundir
voru ekki tök á að komast ann-
að en til enskumælandi landa
vegna stríðsins, og ekki all-
laungu eftir fyrstu sýníngu
sína hvarf hún vestur um haf.
Þar vann hún síðan í striklotu
að list sinni í þrjú ár og hafði
í Bandaríkjunum fyrstu sýningu
sína á erlendum vettvángi 1645.
Format Bandaríkjanna hlýtur
ósjálfrátt áð hafa áihrif á úniga
persónu sem er komin þángað
með vakandi áhuga og ætlar að
menta sig Þótt stríð væri, eða
jafnvel vegna þess, var New
York að minstakosti um stund-
arsakir orðin miðstöð nútímalist-
ar, meðal annars af því að mik-
ill fjöldi af listamönnum París-
arskólans og reyndar víðar að
úir Evrópu, höfðu leitað þángað
í strfðinu. Þessarar listaaldar frá
stríðstímanum og árunum eftir
stríð gætti síðan í ýmsum stór-
bæum Ameríku, einkum í New
York, framá síðustu ár.
Meðan æð lista sló sem fastast
í hinni vestlægu heimsborg voru
tvær reykvískar listakonur og
stöllur að taka þar út þroska
sinn, mikilfeinglegar konur, ein-
stakar í sinni röð, þær Nína
Tryggvadóttir og Lúísa Matt-
híasdóttir. Þessar ógleymanlegu
konur hurfu okkur um langt
skeið í útlendu mannhafi, Nína
að vísu aldrei til fulls en Lúísa
hérumbil alfarið. Aðeins nöfn
þeirra heyrðust nefnd í sam-
bandi við frama þeirra á list-
brautinni.
Myndir Nínu fóru víða, stund-
um sem partur af samsýningum,
stundum hélt hún einkasýning-
ar í erlendum borgum. Henni
voru falin verkefni í ýmsum
löndum, sum þeirra stór. Mynd-
ir hennar má sjá á ýmsum
merkum stöðum í heiminum.
Hún var kona verksígjöm og
henni blöskraði ekki að leggja
út í ným greinar myndlistar-
innar sem að sínu leyti krefjast
lærdóms og sérþjálfunar í vinnu-
brögðum. T.d. tók hún sér fyrir
hendur að setja saman steinfellu
(einsog mósaík hefur stundum
verið kölluð á íslenzku, af því
þar eru feldir hver við annan
ýmislega litir smásteinar). Eitt
helsta verk hennar úr þeim efni-
viði er myndin af hinum upp-
hafna og að sama skapi íslenzka
skálholtsfrelsara.
Fyrir rúmum áratug tók Nína
sér fyrir hendur að vekja upp
forna aðferð í því að gera mynd-
ir úr litgleri; „blýgleri" sögðu
menn áður fyrri. Að þessu verki
vann hún árum saman af mik-
illi natni bæði fræ'ðilega og í
verki. Hún hafnaði þeim aðferð-
um í glermálverki sem hafa ver-
ið stundaðar í Evrópu síðan í
renisansinum, en tók upp aðferð-
ir miðaldamanna í þessari list
eftir því sem slíkum vinnu-
brögðum verður við komið nú
á tímum. Verklegt atriði sem þar
skiftir máli er að kunna að vinna
litgler með réttum aðferðum, en
mála ekki á glerið. Ljós sem
skín innum myndir úr mislitu
gleri slýngur menska skynjun
sérstökum töfrum og vafamál
hvort viðlíka birta verður köll-
uð fram i annarri myndlist
hvernig sem farið er að. Nína
varð fyrst allra listamanna. sem
vitað er til að haldið hafi sér-
sýningu á abströktu glermál-
verki samkvæmt tækni sem hún
vakti upp úr glerlist miðalda.
Þessi sýning var haldin í París
1958 og vottur þeirrar athygli
sem sýníngin vakti kom meðal
annars fram í pöntunum verka
af þessu tagi sem henni bárust
úr ýmsum löndum. Stærst verk-
efni sem hún hefur int af hendi
í blýgleri munu vera fjórtán
stórir gluggar í Sánkti Antoníus-
ar kirkju í Langweiler í Þýzka-
landi. Um reynslu sína í því að
fást við þennan miðil samdi hún
árið sem leið afburðagóða rit-
gerð, og lýsir þar ekki aðeins
vinnubrögðum þessarar sjald-
stunduðu listar, heldur verður
þar og ósjálfráð sjálfslýsing
listakonunnar og listamannsjátn-
íng. Greinin er rituð á ensku og
prentuð á þessu ári í tímarit-
inu Leonardo sem út er gefið í
Oxford og New York. Þar stend-
ur meðal annars: „Allar orða-
leingíngar listamanns um hvað
hann hafi meint me'ð listaverki
sínu ná skamt til að miðla áhorf-
anda reynslu sem ekki fæst af
listaverkinu sjálfu. Útskýringar
listamannsins geta ekki látið
mann sjá neitt sem verkið ekki
opinberar sjálft; því ef það er
verulegt listaverk, hlýtur það að
skírskota beint til skynjunar
vorrar, svo fremi vér leyfum því
að gera það. Það sem blífur í
listaverki, þó einginn viti hvað
höfundur þess kann að hafa sagt
sjálfur, er sú sýn hans sem hef-
ur innblásið verkið og gætt það
sérstöku iífi“.
Mart sem skrifa'ð hefur verið
um list Nínu Tryggvadóttur
verður sjálfsagt listfræðíngum
íslands áhugavert rannsóknar-
efni þegar tímar líða, ekki síst
það sem franskir listfræðíngar
hafa sagt, og má þar til dæmis
benda á ritgerðina eftir Michel
Seuphor þann mann sem leingi
hefur verið mikill áhrifavaldur
um nútímalist í Frakklandi. Sú
ritgerð hefur verið gefin • út í
bókarformi, einnig hér heima.
Nína giftist 1949 amerískum
vísindamanni í læknisfræði, dr.
A. L. Copley, miklum gáfu-
manni og öðlingi. Dóttir þeirra
seytján ára heitir Una. Dr.
Copley hefur stórt nafn meðal
vísindamanna í öllu því er snert-
ir blóðrásiina og æðakerfið og
hefur staðið fyrir rannsóknar-
stofum þessara fræða í ýmsum
löndum, árum saman í París, síð-
ar í London en nú uppá síðkastið
í New York, heimaborg sinni.
Dr. Copley er að auk víðkunn-
ur málari undir nafninu L. Al-
copley. Nína Tryggvadóttir bjó
ásamt bónda sínum lángtímum
saman í nokkrum helstum menn-
íngarborgum hins vestræna
heims og samneytti ýmsu því
fólki sem hæst ber í list og vís-
indum þessara staða. Síðustu ár-
in áttu þau einnig íbúð í Reykja-
vík og komu híngað á hverju
ári til að njóta íslenzka sum-
arsins.
Feimin úng stúlka sem hafði
lært vel að mála, þó með daufri
litablöndu, í Kaupmannahöfn,
svaraði fáu til þegar hún var
spudð svona hér i útvarpinu, þá
nýkomin heim: „Hvað segið þér
annars um þessa isma í útland-
inu, Nína?“
Seinna vissi hún alt um alla
isma og óx ekki neitt þessháttar
í augum. Dorothy Miller safn-
stjóri í Museum of Modern Art
í New York sagði um hana í
samtali hér heima: „Nína fylgir
öldufaldinum í list heimsins."
Það er nú orðið all-lángt síð-
an hún kom utan úr löndum og
ágætur spyrill birtist einsog
fyrri daginn og lagði fyrir hana
þessa spurníngu: „Af hverju
málið þér abstrakt?" Nína svar-
aði á augabragði: „Æ það er af
því heimurinn er svo abstrakt-
ur.“
Nína Tryggvadóttir hafði ekki
aðeins beinskeytta sjón, heldur
sá hlutina umbúðalaust og „rétt“.
Það var ekki heldur hægt að
flækja hana í orðræðu: í and-
svari hitti hún undir eins í mark,
einsog ósjálfrátt. Kjarni hennar
var svo ekta að hún þurfti ekki
að reyna á sig til þess að vera
ærleg. Og þó hún feingi svip af
heimskonu, þá var undirstaðan í
skaplyndi hennar einsog verið
hefur hjá mörgum íslendingum,
alþýðleiki og höfðíngsskapur í
senn.
Aldrei sagðist hún geta gleymt
ymsu því sem hún hafði lært
hjá Erlendi meðan hún var dag-
legur gestur hans í litla húsinu
rauða. I heimsborginni miklu
setti hún einnig traust sitt á
hann. Hver sem átti Erlend að
var aldrei munaðarlaus. Hún
Ijóma’ði þegar hún mintist á
þessi tvö ár sín í Unuhúsi eftir
að hún kom af akademíunni og
Erlendur var enn hraustur og
glaður; ævinlega hinn veitandi
í samskiftum við aðra menn.
Þegar hún gerði fyrirmyndina að
mósaíkinni í Skálholti var Er-
lendur sívakandi í hug hennar.
Við Nína vorum nokkurskonar
systkin fyrir Erlend. Ég er þakk-
látur fyrir hið viðkvæma meist-
araverk, og þó í rauninni full-
komlega abstrakt einsog það
væri lesið útúr heimsdjúpinu,
sem hún gerði af honum sjúk-
um og hángir fyrir ofan púltið
mitt meðan ég skrifa þessi orð.
Halldór Laxness.
Heimsborgari í list sinni
Á UNDANFÖRNUM mánuðum
hefur verið höggvið stórt skarð
fremstu röð íslenzkra lista-
manna. Þrír mikils metnir leik-
arar hafa falið frá hver eftir
annan, og nú fyrir nokkrum
dögum andaðist Nína Tryggva-
dóttir vestur í Ameríku, þar sem
hún bjó ásamt manni sínum, A1
Copley og einkadóttur. Nína
Tryggvadóttir var ein af merk-
ustu konum sinnar samtíðar og
hafði borið hróður íslands vítt
og breitt um veröldina, því að
hún gerði það alltaf heyrum
kunnugt, hvort heldur var í töl-
uðu máli eða rituðu, að hún væri
íslenzk listakona, og það var
ekki laust við, a'ð hún fyndi dá-
lítið til sín vegna uppruna síns.
Hún var að mörgu leyti alþjóð-
legur persónuleiki, sem talaði til
allra þjóða með list sinni; samt
var það alltaf íslendingurinn í
fari hennar, sem mest bar á.
Nína Tryggvadóttir var lang-
dvölum erlendis, allt frá því er
hún fór fyrst til náms 1 Kaup-
mannahöfn, en hugur hennar
leitaði alltaf heim til Islands og
það sterkt, að henni fannst hún
ekki geta lifað árið út nema
koma og vera um tíma á íslandi.
Nú seinni árin kom hún að jafn-
aði á vorin og dvaldi til hausts;
það var því or'ðin föst venja
okkar kunningja hennar að bú-
ast við henni á hverju vori, fær-
andi nýjan gust og ferskar skoð-
anir til okkar, sem heima sát-
um. En að þessu sinni varð heim
koma hennar á annan veg, og nú
mun hún ekki hverfa héðan aft-
Ég held ég megi fullyrða, að
ég þekkti Nínu Tryggvadóttur
mjög vel. Það eru yfir tuttugu
og fimm ár, frá því að leiðir
okkar lágu fyrst saman, og við
höfum alla tíð síðan haft náið
samband, bæ'ði á sviði myndlist-
ar og í daglegu lífi. Ég þekkti
hana bæði hér heima á Islandi
og erlendis, ég þekkti hana sem
baráttuhetju á þeim erfiðu ár-
um, þegar aðeins örfáir vildu
líta við því, sem raunverulega
var að gerast í nútíma myndlist
á íslandi. Ég þekkti hana einn-
ig, þegar verstu erfiðleikamir
voru yfirstignir og hún var orð-
in dáð listakona víðs vegar um
lönd. Dugnaður hennar og þrek
hlaut að vekja virðingu þeirra,
sem henni kynntust. Hún var
allra kvenna færust í list sinni,
sem spannaði mjög breitt svið.
Hún var meistari í litglerrúðu-
gedð, mosaik lék í höndum henn-
ar, fáir teiknuðu eins hnitmiðað
og sterkt, með vatnsliti kunni
hún mjög vel að fara, og síðast
en ekki sízt var hún snillingur
í meðferð olíulita. Ævistarf
hennar var því margþætt og sér-
lega lifandi, en ákaflega fast
mótað af persónuleika og þroska
hennar. Hún var fluggáfuð lista-
kona, sem lifði og hrærðist í
þeim sköpunarmætti, sem hún
réð yfir. Skilningur hennar á
list var fáum kunnur, nema
þeim, er þekktu hana mjög vel.
Hún hélt, að hún gæti ekki
skrifað, en þar þekkti hún ekki
sjálfa sig nægilega. Eftir hana
liggur t.d. ágæt grein um lit-
glerrúðugei'ð, sem birtist í tíma-
ritinu „Leonardo" fyrir
skömmu.
Hvar svo sem Nína Tryggva-
dóttir var niður komin, hvort
heldur hún var búsett í París,
London, Reykjavík eða New
York, skipaði hún sér í fremstu
raðir listamanna. Hún var harð-
vítugur andstæðingur meðal-
mennskunnar, og hún gat verið
harður baráttufélagi, sem hvergi
lét undan, hvernig svo sem viðr-
aði. Hún var auðvitað umdeild
sem listakona fram eftir aldri,
en manneskja með hennar dugn-
að, hennar hæfileika og mennt-
un gat ekki tapa'ð nokkurri bar-
áttu. Hún var jafn leitandi og
frjálslynd í list sinni, eftir að
sigurinn var unninn, eins og áð-
ur fyrr, þegar móti blés, því að
lognmolla og lárviðarsveigar
voru ekki hennar líf. Hún var
lífsglöð og síung í viðhorfum
sínum, og þótt mikið ævistarf
lægi að baki henni, er ég viss
um, að hún átti mikið óunnið,
þar sem hún var andlega í blóma
lífsins, þegar hún varð að hverfa
af sjónarsviðinu, aðeins 55 ára
gömul. Það mætti jafnvel segja
mér, a'ð hún sjálf hafi álitið til
hinztu stundar, að hún væri að-
eins að byrja það lífsstarf, sem
hugur hennar stóð til.. Afburða
tækni Nínu sem málara, var að-
eins meðal til að tjá þær list-
rænu hræringar, sem ólguðu í
brjósti hennar.
Þegar listasaga þessarar ald-
ar verður skrifuð, verður ekki
hægt að ganga framhjá Nínu
Tryggvadóttur. Hún var heims-
borgari í list sinni, en fáir eru
samt jafn sérkennilega íslenzk-
ir í verkum sínum og hún. Það
munu vera margir, sem ekki
hafa gert sér þennan sannleik
ljósan, og það eru líka margir,
sem ekki hafa vitáð, hve þekkt
listakona Nína var á heimsmæli-
kvarða. Hvað um það. Það er
verkefni seinni tíma fólks að
vega og meta framlag Nínu
Tryggvadóttur til menningar
tuttugustu aldar, en ég leyfi
mér hér að lokum að fullyrða,
að svo heilsteyptur og sérkenni-
legur málari var Nína Tryggva-
dóttir, að lengi má leita meðal
þjóða, að jafningi hennar finn-
ist.
Máltækið segir, að maður
komi í manns stáð, en hér hjá
okkar litlu þjóð á þetta ekki'
alltaf við. Það kemur enginn í
stað Nínu Tryggvadóttur.
Valtýr Pétursson.
50 KRÓNA
VELTAN
vinsamlega gerið
skil í dag
Skrifstofa stuðningsmanna
G. Th., Pósthússtræti 13.
REYKJANESKJÖRDÆMI
Kosningaskrifstofur og trúnaðarmenn Gunnars
Thoroddsens í Reykjaneskjördæmi:
KJÓS: Helgi Jónsson, bóndi Felli.
KJALARNES: Haukur Ragnarsson, tilrauna stjóri, Mógilsá.
MOSFELLSS VEIT: Guðmundur Jóhannesson, sími 66312, Guðjón Hjartar- son, Álafossi.
SELTJARNARNES: Snæbjörn Ásgeirsson. Skrif- stofa Skólabraut 17. Sími 42653.
KÓPAVOGUR: Skrifstofa Melgerði 11, símar 42650 — 42651. Framkvstj. Guðmundur Gíslason. Ungir stuðningsmenn: Skrifstofa Hrauntungu 34, sími 40436. Framkvstj. Þórhannes Axels- son og Jón Gauti Jónsson.
GARÐAHREPPUR: Skrifstofa Breiðási 2, sími 52710, 52711, 52712. Fram- kvstj. Vagn Jóhannsson, heimasími 50476. Viktor Þorvaldsson.
HAFNARFJÖRÐUR Skrifstofa Góðtemplarahús- inu Suðurgötu 7, símar 52700 — 52701. Framkvstj. Friðbjörn Hólm. Ungir stuðningsmenn: ^ Skrifstofa Vesturgötu 4, sími 52705. Framkv.stj. Árni Ágústsson.
VOGAR: Pétur Jónsson, oddviti.
GERÐAHREPPUR: Finnbogi Björnsson, verzlm.
NJARÐVÍK: Skrifstofa Önnuhúsi v/Sjáv- argötu, sími (92)-1433. Ingvar Jóhannesson, fram- kvstj., Ólafur Sigurjónsson, oddviti.
KEFLAVÍK: Skrifstofa Hafnargötu 80, sími (92)-2700. Framkvstj. Ingi Gunnarsson.
SANDGERÐI: Alfreð Alfreðsson, sveitastj.
HAFNIR: Jens Sæmundsson, stöðvarstj.