Morgunblaðið - 05.07.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. JÚLÍ 1968
15
Kröfur, barátta
og endanlegt markmib
Á SÍÐUSTU árum og þó eink-
um siðustu mánuðina hefur
borið hátt í heimsfréttunum frá
sagnir af stúdentaóeirðum í
ýmsum löndum og um alian
heim hafa menn velt fyrir sér
orsökum þeirra og afleiðingum.
Reynt hefur verið að finna
hvað sameiginlegt er með þess-
um óeirðum og hversu víðtækar
þær eru á hverjum stað, svo og
að gera grein fyrir því, hver er
raunverulegur tilgangur þeirra.
Margt hefur verið um þetta
rætt og ritað og sýnist sitt hverj
um, en öllum er ljóst orðið, að
máttur stúdenta í þjóðfélaginu
er afl, sem ekki verður virt að
vettugi.
Á síðasta áratug hefur þeim,
sem framhaldsnám stunda,
f jöigað um helming eða þar um
bil, a.m.k. í vestrænum menn-
ingarlöndum og Ijóst er, að
fjölgunin á eftir að vera ennþá
örari á næstu árum. Æðri
menntastofnanir eru víðast
löngu sprungnar utan af þess-
um fjölda, kennslufyrirkomu-
lagi er víða mjög ábótavant,
stjérn menntastofnananna víða
stöðnuð og skipan gömul og
úrelt.
Með aukinni útibreiðslu fjöl-
miðiunartækja allskonar og af
ýrnsum öðrum ástæðum hefur
áhugi stúdenta vaxið á virkari
þátttöku í þjóðmálum og á
stjórnmálum. Það hefur löng-
um verið háttur ungs fólks að
berjast gegn yfirráðum og
krefjast aukins frelsis og sjálfs-
forræðis. Og þegar menn eru
komnir á þann aldur, að þeir
teljast tækir til þátttöku í al-
mennum kosningum og til að
ganga í hjónaband og stofna
heimili, telja þeir sig hafa full-
an rétt til að segja álit sitt á
málunum og vilja að tekið sé
tillit t.il þess.
Áður fyrr var það talið
ókurteisi, ef ungt fólk héldi
fram skoðunum sínum gegn sér
eldri mönnum. Svö var litið a,
að aldur og reynsla væri trygg-
ing fyrir því, að þeir eldri vissu
betur. Þá gerðu hinir eldri sér
sjaldnast grein fyrir því (og
gera oft ekki enh) að þeir gátu
fullt eins vel setið fastir í neti
eigin þröngu sjónarmiða og úr-
eltra viðhorfa; að þeir voru
e.t.v. hættir að sjá nýjar hliðar
á málum, hættir að geta lagað
sig að nýjum aðstæðum og nýj-
um hugmyndum og huigmynda-
flug þeirra mjög farið að
lækka.
Svo kom að því, að unga fólk
ið gat farið að segja sínar skoð-
anir — og vildi þá gjarna síga
á hina öfgahliðina, að þeir yngri
mætu að engu vit og reynslu
hinna eldri. Og þegar unga
fólkinu hefur ekki fuindizt nóg
mark tekið á orðum þess, hefur
það í æ ríkari mæli gripið til
þess ráðs að efna til mótmæla-
aðgerða og þeirra á stundum
mjög svo áþreifanlegra og af-
drifaríkra.
Afl á við aðrar
stéttir
Á Vesturlöndum hefur kom-
ið fram, 'að það er ekki nema
takmarkaður hluti stúdenta,
sem tekur virkan þátt í stjórn-
málastarfsemi og mjög mikiil
minnihluti, sem aðhyllist of-
beldisaðgerðir eins og hafðar
hafa verið í frammi að undan-
förnu. En þessi minnihluti smit
ar út frá sér og því auðveldar,
sem hann slær á strengi megnr
ar og mjög víðtækrar óánægju
stúdenta, bæði með háskólana
og þjóðfélagið — og þau verð-
mæti, sem þessir aðilar báðir
leggja áherzlu á. Og fyrir því
geta þessar aðgerðir orðið svo
öflugar, sem raun ber vitni, að
stúdentar vita, að þeir eru nú
orðnir það fjölmennir og nauð-
synlegir þjóðfélaginu, að þeir
eru orðnir afl á við aðrar stétt-
ir manna. Þjóðfélagið þarf nauö
synlega á háskólamenntuðu
fólki að halda.
Stúdentar gera sér þess nú.
orðið greiin, að þek geta skotið
yfirvöldum, bæði háskólayfir-
völdum og ríkisstjórnum, skelk
í bringu. Hinar margvíslegu
mótmælaaðgerðir þeirra að und
anförnu hafa rutt þeim braut í
1. grein
mjög auknum mæli að stjórnun
háskólanna og víðast hvar vak-
ið athygli stjórnmálamanna á
því, að ekki ihefur allt verið
með felldu í skólakerfi þeirra
og menntastefnu.
í þessum óeirðum stúdenta
hafa fræðslumálin og stjórn-
málin verið samtvinnuð að
verulegu leyti og víða næstum
ógerlegt að skilja þar á milli.
Stúdentar hafa farið að líta á
háskólakerfin sem afleiðinigu
eða hluta stjórnmálakerfanna
og þeir krefjast nú fullra borg-
araréttiinda í báðum. Raunar
hafa stúdentar lengi haft þessar
kröfur uppi og óeirðirnar, sem
orðið hafa að undanförnu, til
dæmis í Berkeley-háskóla í
Kaliforníu, háskólanum í Ber-
lín, London School of Econom-
ists og háskólanum í Varsjá,
svo nokkur dæmi séu nefnd,
hafa að verulegu leyti átt rót
að rekja til tilrauna háskóiayfir
valdanna á viðkomandi stöðum
til þess að kveða þessar kröfur
í kútinin og bæla niður stjórn-
málastarfsemi stúdenta, m.a.
með því að skerða fundafirelsi
þeirra.
Óeirðirnar í Frakklandi á dög
unum áttu einnig rót að rekja
til óánægju stúdenta með skip-
an háskólakerfisins. Þótt ekki
hafi komið til alvarlegra átaka
þar fyrr en á síðustu mánuðum
hefur lengi kraumað í frönsk-
um stúdentapottunum og má
segja, að byrjað hafi að sjóða
að ráði þegar í nóvember sl.,
er félagsfræðistúdentar mót-
mæltu því, hvernig framkvæmd
ar væru endurbætur í skóla-
málum. Þeir kröfðust þess að
fá að vera með í ráðum um
þær.
Þegar æskulýðs- og íþrótta-
málaráðherra landsins opnaði
nýja sundlaug í Nantenre í jan-
úar sl., gerði hópur stúdentá
undir stjórn Daniels Colhns
Bandit, „Rauða Danna“, aðsúg
að honum. Það var þessi sami
hópur, sem myndaði kjarna
þeirra, sem stóðu að mótmæla-
aðgerðunum í Nanterre og
síðair í Sorbonne í maímánuði.
Og þegar hann varð fyrir barð-
inu á lögreglunni, sem hugðist
taka í taumana þyrptist þorri
stúdenta til stuðnimgs við fé-
laga sína gegn yfirvöldunum. í
kjölfarið fylgdu götuátökin,
síðan verkföll milljóna manna
og öngþveiti í öllu atvinnulífi
Frakklands. Sú þróun málaaina
varð þó að mestu utan áhrifa-
hrings stúdenta, þar gripu póli-
tísk öfl í taumana með þeim
afleiðingum, sem nú eru kunn,
— að Charles de Gaulle, forseti
og flokkur hans hafa unnið yf-
irburðasigur í almeninum þing-
kosningum.
Gagnkvæm
áhrif landa
i milli
Það er ekki víst, að frönsku
stúdentarnir hefðu oirðið eins
öflugt eldsneyti og raun bar
vitni, hefði ekki þegar verið
langvarandi stúdentaólga í öðr-
um löndum, t.d. Bandaríkjun-
Mikilvægustu þáttaskil í
starfsemi stúdenta hafa þó
sennilega verið Berkeley-upp-
reisnin sem hófst í september
1964 og hélt áfram fram í jan-
úar næsta ár. Hún hófst með
því, að háskólayfirvöldiin bönn
uðu pólitískar fjáirsafnanir og
liðssmölun á því eina svæði í
skólanum, þar sem slíkt hafði
til þessa verið leyft. En áður en
lauk höfðu deilurnar tekið til
ótal annarra mála, þar á meðal
til hinna ýmsu hliða á valda-
sviði háskólayfirvaldanna og
margvíslégu þátta í eðli háskóla
Með báli og brandi.
um. Það er enginn vafi á því,
að stúdentahóparnir í hinum
ýmsu löndum hafa gagnkvæmt
áhrif hver á annan, það þairf
enginn að fara í grafgötur um,
að franskir stúdentar höfðu
fylgzt vel með því sem gerðist
í Columbia-háskólainum í New
York, þar sem stúdemtar og síð-
ar herskáir blökkumenn frá
Harlem tóku í sínar hendur 5
skólabyggingar, létu greipar
sópa um skrifstofur forstöðu-
manna og prófessora og héldu
rektor skólans í stofufangelsi.
Athafnasemi og mótmælaað-
gerðir bandarísku stúdenta-
hreyfingarinnar má rekja til
baráttunnar fyrir jafnrétti kyn-
þáttanna um og eftir 1960; bar-
áttunni, sem náði hámairki í
Mississippi sumarið 1964, þá
lögðu þúsundir hvítra stúdenta
þangað leið sína sem sjálfboða-
liðar og kynntust því í fyrsta
sinn hversu harðneskjulegur
veruleikinn var þar og fjarlæg-
ur hinurn bandaríska draumi.
Eftir því sem öfga-
menn urðu áhrifameiri í jafn-
rættisbaráttu blökkumanna,
fjarlægðust stúdentarnir haina
og hneigðust æ meira til um-
hugsunar um styrjöldina í Viet
nam og þá ekki sizt um her-
kvaðninguna. Þó voru aðai-
kvörtunarefnin enn reglugerð-
ir stúdentagarðanma og matur-
inn í matsölunum, sem fLestum
bar saman um að væri vomdur
og naumt skammtaður.
sem svo fjölbreyttrar og fjöl-
mennrar menntastofnunar.
Upp úr þessum átökum reis
hópur skipuleggjenda, stúdenta
og annarra ungmenn, sem
hafði bein áhrif og afskipti af
aðgerðum í öðrum háskólum. í
október 1965 vann Vietnam
hefnd Berkeley-háskóla í sam-
ráði við annan stúdentahóp frá
Madison í Wisconsin að því að
hvetja tM og skipuleggja hóp-
göngu 80,000 stúdenta frá 50
borgum í því skyni að mótmæla
styrjöldinni í Vietnam.
Eftir það var óhugsandi að
stöðva þessa menn og aðra, er
tóku upp virkar aðgerðir. Síð-
an hafa verið mótmælaaðgerðir
í um þúsund af 2250 æðri
menntastofnunum í Bandarikj-
unum, þar af meira en 70 á yfir
standandi skólaári.
í Bretlandi hófust aðgerðir
stúdenta með baráttu gegn því
að Bretar fengju eða hefðu - í
landi sínu kjarnorkuvopn.
Þessi starfsemi hefur vaxið óð-
um á síðustu árum og þar inn í
bætzt ótal fleiri baráttumál,
þótt aðalóánægjuefnin hafi að
undanförnu verið Vietnamstyrj
öldin og óánægjan yfir frammi-
stöðu Verkamannaflokksins.
Hefur baráttan einkum farið
fram á vegum róttækra stúd-
enta og þótt einstakir atburðir
hafi verið verk eínstakra
manna eða fámennra hópa, hef-
ur starfsemin í heild átt býsna
Framihald á bls. 20.