Morgunblaðið - 13.07.1968, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. JÚLÍ 1968
13
un yrði svo dýr munaður, og svo
vanþakklátt verk að skapa hana,
að of fáir legðu þá atvinnugrein
fyrir sig. Það kynni nú, eftir
mestu aflaár í sögu þjóðarinnar
að mistakast að halda því jafn-
vægi í menningarlífi þjóðarinn-
ar, sem náðzt hafði, hvað þá að
stefna að hærra og fjarlægra
marki. Kvíðvænleg er sú stað-
reynd, að verð listaverka fer nú
stöðugt lækkandi á íslandi, iaun
listamanna lækka og engir nema
miljónerar geta lagt í þá fjár-
festingu að liggja í tvö til fimm
ár yfir því að skrifa skáldsögu
eða leikrit. Að skapa verðmæta
tónlist verðum við að eftirláta
stærri rikjum og ríkari, nema
þjóðin taki í taumana, eins og
hún gerði undir forustu Hannes-
ar Hafsteins eftir síðustu alda-
mót, er hún labbaði sig yfir Arn-
arhól og sagði: Hér skal á næstu
þremur árum rísa eitt veglegasta
musteri veraldar og greitt með
okkar fátækt. Og hér voru ekki
mælt marklaus kosningaorð,
heldur bókstafur sem stóð eins
og á bók.
Meðan ég hripa þessar barna-
legu línur, stend ég undir mál-
verki Jóhannesar Kjarval, Al-
mannagjá, einu af risaverkum
meistarans, sem allur heimurinn
mun einn dag öfunda okkur af,
eins og Flateyjarbók, og ég sé
fyrir mér syni okkar og dætur
að fimmtíu árum liðnum:
Það er listaverkauppboð hjá
Sigurði Benediktssyni og þetta
verk er boðið hæstbjóðanda. Það
eru boðnar tíu milljónir, tuttugu
milljónir, fimmtíu — hundrað
milljónir. Einn, tveir og þrír.
Myndin er slegin stærsta lista-
safni heims að hafna þar um
eilífð við hlið annarra meistara
heimslistarinnar. Að vísu befur
þessu mikla verki verið bjargað,
en mánaðarlega fljúga út um
víða veröld önnur verk Kjarvals,
jafnvel verk heilla áratuga, öil
farin úr landi, og ef til vill stönd
um við einn dag rúin mestu fjár-
sjóðum okkar, eins og skinnhand-
ritunum forðum, af því við mát-
um meira að bygga bílalhallir en
listasöfn.
Kj ar valssýningin
Lista-
mannaskálanum þjónar tvennum
tilgangi, að leyfa þjóðinni að
kynnast list hans meðan hann
enn er í fullu fjöri, og að safna
fé að reisa myndarlegan skála
yfir myndlist ungu mannanna,
eins og Kjarval hefur sjálfur
orðað þetta.
Ég efast um að borgarbúar geti
með öðrum hætti betur þakkað
Jóhannesi Kjarval lífsstarf hans,
en með því að sækja þessa sýn-
ingu og kaupa happdrættismið-
ana, sem afla eiga fjár í nýja
skálann við Klambratún, sem
listamenn ætla að eiga að einum
þriðja.
Klukkan ellefu á sunnudags-
kvöld mun borgarfógeti draga út
einn miða sem skilar stórkostleg-
um vinningi, einu hinna fögru
Þingvallamálverka Kjarvals frá
árinu 1934, en það er kært ár í
ævi listamannsins.
Gamli listamannaskálinn bíð-
ur enn á laugardag og sunnudag
alla fslendinga velkomna, að
kveðja hann og freista sjálfir
gæfunnar.
R. J.
Jóhannes S. Kjarval.
Allir íslendingar boðnir:
Almannagjá
VALTÝR Pétursson, listmálari,
hinn sívökuli refsari okkar fá-
fræðinganna, er líka einn aðal-
kynnir góðs og háleits munaðar
í myndlist okkar köldu borgar.
'Hann og félagar hans í Félagi
ísl. myndlistarmanna, hafa hala-
ið merkinu hátt og reynt að
forða þjóðinni frá því að
drukkna í léttmeti, sem smám
saman sýgur úr mannlífinu all-
an merg, þar sem góð list eflir
alla dáð. Þessi frjói hugmynda-
banki átti uppástunguna að hin-
um tveimur Kjarvalssýningum í
Listamannaskálanum, að hressa
uppá andlegheitin í vorfrostun-
um. Og það grunar mig að hann
hafi líka haft annað í sigti, sjálfa
síldina, þennan fljótandi gjaldeyr
iábanka reyna að toga hann upp
að landinu heim á miðin okkar.
Ef Kjarval getur það ekki hver
þá hafa lengi verið kjörorð Val-
týs og það var hann sem gaf
sýningunni nafnið: Allir íslend-
ingar boðnir, og hafa reynzt orð
að sönnu.
Þessar Kjarvalssýningar hafa
yfirgengið öll met, og mér ligg-
ur við að segja, skapað alveg
nýja þörf og kröfu um aukin sal-
arkynni handa íslendingum, að
njóta þeirra feikna afreká, er hér
hafa verið unnin á sviði mynd-
listarinnar. Yfir fimmtíu þúsund
gesta hafa nú notið dýrmætra
stunda með einum höfuðsnill-
inga sinna og sjaldan 'hef ég hitt
fyrir þakklátara fólk og ánægð-
ara, en undir hinu hrörlega þaki,
er nú hallast uppað, og brátt
mun falla yfir Alþingishús Is-
lendinga, og Ijúka þar miklu
dagsverki.
Það kann að þykja kaldrana-
lega að orði komizt, á þakkar-
stundu, að fullyrða, að jafnvel
hinn guðinnblásni listamaður, sé
þrátt fyrir allt, samtímis sem
hann er þó niðursokkinn í list-
sköpun sína, að vinna fyrir
brauði sínu, og með sama ótta
og kvíða gagnvart mannlegum
skorti og hinn smæsti meðal dag-
launamannanna. Og þó mun sú
tilfinning skera hann dýpst í
hjartað, að þeir tímar gætu ver-
ið háskalega nálægir, að listsköp-
— „Tvö þúsund orð“
Framhald af bls. 8
mælum, sem ekki höfðu
heyrzt fyrr. Baráttuöflin hafa
nú aðeins dregið sig í hlé —
nú deila menn um> innihald
og meginmál laganna og nú-
verandi fyrirkomulag. Við
verðum hins vegar að gefa
nýju mönnunum tíma til þess
að vinna sitt verk í næði. Þeir
eiga kröfu á því, nú að þeim
sé gefið slíkt næði, svo að
þeir geti sýnt farm á, að þeir
séu réttir menn eða að þeir
séu einskis nýtir. Hins vegar
er ekki hægt að búazt við
meiru af miðstjórn flokksins
eins og sakir standa. Hún hef-
ur þó sýnt heiðarleika, sem
maður hafði ekki vænzt.
Raunveirutegir kostir þess
Iýðræðia, sem er í vændum,
miun byggjast á því, hvað verð
ujt gert í fyrirtækjunum og
við þau. í sambaindi við allar
iþessar umræður, ber að gæta
þess, að hagsýnir meinn fái að
ráða miálum okkar. Nauðsyn-
tegt eir að finnia og setja í
trúnaðarsitöðuir ráðdeildar-
menin. Það er sannleikur, að
miðað við þróuð lönd eru
launakjör okkar bágborin og
ýmsiir í þjóðfélagi okkar þar
|t Iægsta stigi. Við 'getum
beimitað meiri peninga —
sem er hægt að preiniba, en
myndu síðan falla í verði. Við
skulum heldur heimta góðia
framkvæmdastjóira og forystu
mienn, sem geta sagt okkur,
hvað og með hverjum kostn-
aði unimt er að framleiða.
Hverjum og með hvaða verði
getum við ®elt, hve mikill get
ur hagnaður okkar orðið, hve
mikið aif því þurfum við að
jleiggja í end'urnýjiun fram-
leiðslutækja og hve miklu er
unnt að skipta milli vleirka-
mianinianna?
Undir leiðintegum fyriirsögn
um dagblaðanna dylst barátt-
an um lýðræði eða um það
að komaisit á jötuna. Verka-
menn geta tekið þátt í þess-
ari baráttu með því að kjósa
rétta menn í stjóm fyrirtækj
anna. Vegna þess að þeir eru
starfsmenn fyrirtækjarana,
geta þeir unnið bezt í eigin
þágu með því að kjósa úr sín
urn hópi beztu, eðlilegustu og
Skynsömustu leiðtoga, sem
eru hæfir, hreinskilnir og án
þess að þeir þurfi að vera
mieðlimir flokksins.
Ef við getum ekki búizt við
meiru af núverandi miðstjóm
flokksins, þá verðum við að
heimta meiri sjálfsstj órn fyr-
ir héruð og sýslur landsins.
Við heimtum aifsögn mann-
amna, sem hafa misnotað vald
sitt — hafa valdið tjóni á eign
um almenninigs og hafa hagað
sér óheiðarlega og grimmi-
lega. Við iþ'Urfum að finna leið
ir til þess að neyða þesisa
menrn til þass að deigjia aif sér,
t.d. með opinberri gagnrýni,
ályfctunum, mótmælagöingum,
með því að safna fé í eftir-
laun þeirra, verkföllum og
ekki sízt með því að hætta
samstarfi við þá í embættum
þeirra. Samt verðum við að
vera amdvígir öllum ólögleg-
um, ósæmilegum og hörkuleg
um aðgerðum gagnvart þeim,
vegna þess að slíkar aðferðir
gætu baft áhrif á stefnu Alex
anders Dubceks. Við eigum
að hafa andstyggð á naifnlaus
um bréfum. Við erum að end
urnýja framtakssemi þjóð-
tegra stjórnmáliafl'Okka, heimt
-«>
Þingvallamynd eftir Kjarval.
um opinbera fundi í borga-
og héraðsstjórnum, Ef emgimn
vill svara spumingum okk-
ar, þá skulum við koma á
fót okbar eigin héraðsstjóm-
um og nefndum. Þatta er ein
■faJt: Menn koma samain —
kjósa formainn — halda fund-
argerðaibók, — skýra frá öllu,
sem þeir verða vísari — og
'láta ekki þagga niður í sér.
Héraða og bæjablöð, sem
hnignunin gerði að málpíp-
um embættiismanna, skulum
við breyta í málgögn já-
kvæðra flokka og þurfum að
beimta, að ritstjórar blað-
anna verði úr öllum flokkum
eða við byrjum á útgáfu
nýrra blaða. Við þurfum að
stofn.a nefndir til þess að varð
vei'ta málfrelsið. Við þurfium
að bafla okbar eigin eftirlits-
menn við fundarhöld. Ef við
heyrum vaflasamiar fréttir,
skulum við biðja um stað-
festingu, sendum okkar fiull-
trúa ti'l ábyrgðarmanna og
svör þeirra sbulurn við festa
upp, svo að allir sjái. Við skul-
um aðstoða lögregluna, þagar
hún veitir eftirför virkilegum
lögbrjótum — við vilj'um
ebki stuðla að því, að óstjórn
og óvissa taki við. Við Skulum
hætta að rífast við nágrann-
ana og sýnaraunsæi í sam-
bandi við stjórnmál. Við þurf
um að ljóstra upp um alta
njósnara.
Nú þegar sumarferðalög
Tékka og Slóvaka hvorra tii
annarra aukast að nýju, kfcm
ur spurningin um jafnrétti
milli þeirra upp. Við teljum
'Sambandisstj órn ina eiga að
leysa úr þjóðernisvandamál-
um. Ekki er víst, að lausn þess
ara va'ndamála verði til þess
að bæta lífskjör Slóvaba.
Stjórnarfiarsvandræði, hvort
sem þau eru á tékknesku
landsvæði eða Slóvakíu enda
þótit þau fái sérstöðu, eru
ekki leyst. Flokksræði og skrif
finnska g jta haldizt áfram
við lýði og sérstaklega er hætt
an á því meiri í Slóvakíu,
þar sem þeir, er í áhrifiastöð-
um eru þar, telja sig haifia
„unnið stærri frelsissigra.“
Afskipti erlends hers?
Það rikir. kvíði, sem á rót
sína að rekja til ótta um, að
erte'nd'ur herafli kunni að
skipta isér af lýðræðisfram-
förunum ó miaðal okkar. Við
verðum að horfaist í augu við
öfl, sem eru okkur miklu
sterk'ari og við verðum að
gæta framferðis okkar og meg
um ebki byrja á að leiða til
vandræða. Við getum sýnit rí'k
issljórn okkar fram á, að við
stöndum að baki henni og
styðjum hana, þó að það verði
að gera með vopn í hendi til
þess að tryggja haina, á með-
an hún *tarfar í samræmi við
vilja þjóðariinnar. Við viljum
fullvissia bandam.:nn okkar að
við stöndum fast við vináttu
Framhald 4 bls. 17 ^