Morgunblaðið - 14.07.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐH), SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1968
19
cfl slo^i
um
'SítlS
Þinghárnar Eiða- og Hjaltastaða
Eftir Halldór Pétursson
ÉG HEF verið beðinn að skrifa
smápunkta fyrir ferðamenn, sem
leggja leið sína um þessar sveit-
ir.
Eins og gefur að skilja verður
þetta ekki nein allserjar lýsing,
þar sem greinum þessum er mark
að vist svið.
Það sem ferðamaðurinn vill
vita fyrir utan það, sem augað
greinir, eru sögufrægir staðir að
Jornu og nýju, einnig staðir, sem
náttúran hefur gætt fegurð öðr-
,um fremur.
Við skulum hugsa okkur að við
séum að kveðja höfuðbólið Egil-
staði, og ætlum að svipas,t um í
Eiða- og Hjaltastaðaþinghá. Eins
og leið liggur ökum við yfir Ey-
.vindarárbrú og erum þá skildir
við Vellina.
Alltaf er veiðimönnum að
fjölga á íslandi, aðallega þó á
Jandi, og ég býst við að mörg-
um muni sýnast Eyvindará veiði-
leg fyrir silung og lax, en hún
verður að bíða síns brúðkaups,
þar til laxastigi kemur í Lagar-
foss, sem virðist sjálfsagt mál og
það fyrir löngu. En þetta hefur
dregizt eins og flest, sem gera á
fyrir þetta fagra hérað, sem allt-
af hefur verið haft útundan.
Samnefnd ánni er jörðin Ey-
vindará, sem vart hefur getað
talizt í byggð að undanförnu. Þar
bjó þó blómabúi á landnámstíð
ein mesta búsýslukona, sem land
ið hefur eignazt, Gró móður-
systir Droplaugarsona, og enginn
sá þess merki að hún þyrfti að
hafa karlmann fyrir höfuð.
Systursynir hennar, Helgi og
Grimur, áttu þar sitt annað heim
ili, og í Mýnesi í Eiðaþinghá vó
Helgi sitt fyrsta víg, til að hefna
illmæli um móður sína.
Það sýnir skörungsskap Gró,
að hún var ekki hissa á því að
semja um þetta víg án þess að
nokkur þing kæmi til.
Landslag á leið til Eiða er ekki
margbreytilegt, en fjallasýn á
þrjá vegu, og vegna íjarlægðar
njóta fjöllin sín vel og fá sinn
dramatíska lit.
í-fornöld mun öll Eiðaþinghá
hafa verið skógi vaxin, sem eyðzt
hefur af kolagerð og eldiviðar-
höggi, og síðan hefur uppblástur-
inn ratað í slóðina.
Meðan allt var skógi vaxið,
hefur hér verið öðruvísi um að
litast, er skógurinn speglaði sig
í „Fljótinu11, ám og vötnum.
Hér voru engin höfðingjasetur
utan Eiðar, sem fyrst koma á
skrá sem slíkt, er Helgi Ásbjarn-
arson flytur þangað. Hér hafa þyí
um allan aldur búið smærri
bændur. Ekki skorti þó eljuna
hjá sumum. Þrándur á Finn-
stöðum var nafnkunnur vinnu-
víkingur og kona hans engu síð-
ur. Eitt sinn fór Þrándur út að
slá og kona hans að raka á eftir
honum. Þetta gekk allt í einu
kófi og endaði með því að hús-
freyja féll í öngvit og var borin
heim á fjórum skautum. Aldrei
síðan þorði Þrándur að láta konu
sína raka á eftir sér.
Bæir geta fengið orð á sig með
ýmsu móti, þó ekki séu stórbýli.
Á Pál-húsum, skammt innan við
Gilsá, bjó Pálhúsa-Jón, mesti
galdramaður Austurlands. Hann
seiddi lifandi hval neðan úr
fjörðum og heim til sín, og
Kölska lét hann að mestu annast
aðflutningana.
Þarna bjó líka á okkar dögum
Steindór Hinriksson, einn mesti
húmoristi síns tíma. Hann gat
með frammítökum og kringilyrt-
um snillyrðum, hleypt upp heil-
um landsmálafundum, svo ekki
réðist við neitt. Eitt sinn kom
hann til Seyðisfjarðar og bergði
þá veigar að vanda. Lendir hann
þá inn í húsagarð eins kaup-
mannsins og pissar þar upp við
húsvegginn. Frúin kom þá út og
fussar og sveijar. Steindór lauk
pissunni, en snýr sér þá að frúnni
eins og á stóð, og segir: Ja, þú
fussar, já og sveijar, en guð leit
yfir allt, sem hann hafði gert og
sjá það var harJa gott.
Drengur frá Breiðavaði kom til
Seyðisfjarðar í verzlunarerind-
um. Búðarmenn vildu dára hann
og spurðu hvaðan úr heiminum
hann væri. Frá Breiðavaði, svar-
aði hann. Er það næsti bær við
Helvíti? Nei, ekki er það nú,
svaraði drengurinn, Seyðisfjörð-
ur er á milli. Þannig geta oft
smærri menn, sem kallaðir eru,
hresst upp á heiila hreppa.
Eftir þessa rhugleiðingar, blasa
Eiðar við. Það er Helgi Ásbjarn-
arson, sem gerir þann garð fræg-
an. Síðan má segja að Eiðar hafi
verið höfuðból á Héraði.
Þeir, sem eitthvað þekkja til
sögu landsins, kannast við Eiða-
Pál, Margréti ríku, og fleiri
bobbinga. Þarna reis svo búnað-
arskóli og héraðsskóli, en nú
munu Egi'lsstaðir vera að taka
forustuna.
Fornsögur okkar greina sjald-
an frá öðru en deilum og víga-
ferlum, en margt vildum við
vita. Þó kemur þetta í smáklaus-
um, éins og fjandinn úr sauða-
leggnúm. Þegar Þórdís todda,
kona Helga Ásbjarnarsonar, veit
að maður hennar ætlar að flytja
í Eiða, þá varar hún við því, þar
sem allt sé skógivaxið að dyrum.
Helgi átti þá yfir sér hefnd eftir
Helga Droplaugarson, og spá Þór
dísar rættist um hvað gott væri
að leynast í skóginum. Orðum
Þórdísar eigum við það að þakka,
að við vitum nú hvernig útlits
var á Eiðum í þann tíð.
Skógur þessi eyddist allur,
enda ekki furða, því þegar gengið
er um Eiðaland má sjá gröf við
gröf, þar sem gert hafði verið til
kola, fyrir utan annað. Aðeins
hólminn í Eiðavatni, dýrðlegur
staður, hélt velli þar til nýir
skógarmenn upphófust.
Eiðar eru einn af þeim stöðum,
sem hefur ferðamanni flest að
bjóða. Húsakostur skólans er
mikill og nýttur á sumrum til að
taka á móti ferðafólki. Nú hefur
verið græddur skógur á ný með
ótal trjátegundum, sem blómgast
vel í hinu nýja fóstri. Þarna eru
blómskrýddar lautir, til hvíldar
og hnessingar, og berin brosa við
manni, bláber, krækiber og
hrútaber. Bjarkarilmur leiftrar í
lofti.
Af þessum skógi vöxnu ásum
blasir ,,Fljótið“ við, lyngt og
breitt með hundruð grágæsa og
anda, sem spegla sig í vatnsflet-
inum. Þarna eru líka skógivaxnir
smá-hólmar, sem gaman væri að
heimsækja á lítilli kænu.
Sundlaug er á Eiðum og ekki
má gleyma hinu stóra silungs-
vatni, Eiðavatninu, með hólman-
um fræga. Þarna hafa stundum
verið leigðir út hestar, og ætti
að gera, í smá túra. Enginn hreyf
ing er hollari og meira sáluibæt-
andi. Fjöllin eru svo að segja við
túnfótinn, en þau á að ganga, en
ekki fara á hestum. Hestinn á að
nota þar, sem allir kostir hans
njóta sín.
Þegar við förum frá Eiðum
ökum við eins og leið liggur út
Eiðaþinghá. Ekki má gleyma
Gilsá, sem nú er komin í tölu
þeirra, sem hafa lax á boðstói-
um. Síðan tekur Selfljótið við og
hugmyndin er að gera þetta allt
að veiðisvæði.
Nú erum við komin að hreppa-
skilum og Hjialtastaðaþinghá tek-
ur okkur í arma sína. Rétt innaa
við Ketilstaði verður fyrir okk-
ur dálítill slakki ofan við veg-
inn, með fífilbrekku. Þarna eru
tvö lítil skýli, hreyfanlegir sum-
arbústaðir listamannsins Jóhann-
esar Kjarval. Þó sagt sé lista-
maður er engu minna vert um
manninn sjálfan. í öðru skýlinu
er bátur, dýrgripur, en hitt er
svefnstofa. Liggi vel á bónda er
hann viss með að bjóta feitisel
upp úr dollu ásamt gamalli
kleinu og lögg af brennivíni. Síð-
an upphefst kannski brot úr
drápu, því hann er skáld gott,
eða hann segir einn sinn speki-
brandara, sem æfinlega hittir í
mark. En sé hann að vinna, þá
láttu þér nægja að sjá eldinn í
augum hans og þann furðulega
persónuleika, sem minnir á land-
ið í allri sinni tign.
Á þessum slóðum er dásamleg
fjallasýn og land allt grasi vax-
ið, nema þar sem mannsandinn
kemur kali að. Þarna hafa þeir
Ásgrímur og Kjarval báðir mál-
að. Þó værir þú ferðamaður allra
manna heppnastur, ef þú hittir
á sólris að morgni, og sólin kæmi
á móti þér, að því er virðist,
gegnum Dyrfjalladyrnar, slíkt er
til.
Á þessum slóðum er enginn
skógur. Við ökum nú meðfram
lágum klettahlíðum með blómstr
andi brekkum. Sumstaðar eru
klettarnir alveg í bæjastíl og sést
jafnvel djarfa fyrir hurðum.
Þarna er mi'kil byggð álfa,
huldufólks og annarra huldra
góðvera. Kynslóð eftir kynslóð
hefur dreymt þokkafuilla drauma
um þessar verur og margur
sveinn og meyja fengið útrás
sinna ástarkenda í sambandi við
þessar huldu verur,
Þessar klettahlíðar haldast út
undir Hól í Hjaltastaðaþinghá.
Eitt er undarlegt í skiptingu á
formi þessara klettahlíða. Þegar
utar dregur breytast klettastrók-
arnir í tröillamyndir og má þar
sjá margar mikilfenglegar flagð-
konur og tröllkarla ófrýnilega
sínum. Þetta eru sýnilega nátt-
tröll á leið til öræfa, en hinar
góðu vættir hafa tafið för þeirra
og sólaruppkoman að síðustu
ráðið úrslitum. Svona geta huld-
ar vættir sigrazt á hinu illa, þó
okkur mönnunum fari fram í því
hröðum skrefum.
Sumstaðar hafa tröllin borið
hönd fyrir augu er sólin kom
upp en slíkt ekki hrokkið til.
Klettar þessir enda í lágu
stuðlabergi svo maður gæti sem
bezt gripið með sér legstein.
Stundum hef ég verið að því
kominn að gera þetta, en séð mig
um hönd og hugsað „of snemmt“.
Þarna skammt frá er fornbýlið
Steinbogi, þar bjó síðast Eiríkur
taðbuxi. Hann var lítt við al-
þýðuskap og ekki var útgerðin
meiri en það, að hann skorti
poka til að bera saman taðið. En
neyðin kennir Nonna að baka
lummur, hann batt fyrir skáilm-
arnar á buxnaræflum og bar tað-
ið saman í þeim, og hlaut nafn-
giftina þar af.
'Steinbogaland er undraland af
fjölbreytni í góðri og landslagi.
Ég sendi einhverntíma tillögu
um það, að Úthérað kæmi sér þar
upp einskonar þjóðgarði. Þeim,
sem hafa gaman að grúski, má
benda á að Lagaríljót rann á
Framhald á bls. 21
í Hjaltastaðaþinghá. Útsýn til Dyrfjalla.
Hjaltastaðir.
Eiðar — séð til fjarðaf jalla.