Morgunblaðið - 23.07.1968, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 1968
GRAFARKIRKJA A HÚFÐASTRÚND
Víndskeiðar eru fagurlega útskornar.
HVAR fæddist Hallgrímur Pét-
ursson? Við því eru engin skýr
svör, en mestar líkur eru til
þess, að hann hafi fyrst séð
Ijós þessa heims að Gröf á
Höfðaströnd, þar sem foreldrar
hans, Soveig Jónsdóttir ogPét
ur Guðmundsson, sátu í nokkr-
um skugga af Hallgrími föður-
bróður hans. Ekki er ljóst, hve
nær þau fluttust heim að Hól-
um í skjól Guðbrands biskups,
þar sem Pétur gerist hringjari,
og Hallgrímur sonur þeirra með
þeim, en sennilegast er, að það
hafi ekki orðið fyrr en eftir
fæðingu sálmaskáldsins ástsæla.
Arfsögn og þjóðsögur segja hik
laust, að sr. Hallgrímur hafi al-
izt upp í Gröf, og má af því
nokkuð ráða, að hann hafi
raunverulega fæðzt þar, en
ekki á Hólum, þar sem sú- til-
hneiging er algeng að bendla
menn við fræga staði eins og
andans verk óþekktra höfunda
við nafnkunnar persónur.
Sagan segir, að Guðbrandur
biskup hafi á ferð um Höfða-
strönd átt orðaskipti við þenn-
an frænda sinn barnungan í mó
unum kringum Gröf og þótt
hann ærið kotroskinn og
greindarlegur og því ákveðið
að taka hann heim að Hólum og
láta kenna honum. Sennilegast
er, að þessi sögn sé síðari til-
búningur og því beri ekki að
taka hana öf hátíðlega, en hún
er samt ein þeirra sagna, sem
tengir barnæsku Hallgríms við
Gröf fremur en Hóla. Hvernig
sem þessu hefir í raun réttri
verið farið, er gaman að rjála
við þá hugsun, þegar reikað er
um þessa móa, að þar hafi trú-
arskáldið mikla eitt sinn verið
í berjamó og tínt „þúfna hnet-
ur“ í „málakvörn“.
fsaþokan hnyklast inn eftir
Skagafirði og hylur eyjarnar
og Þórðarhöfða. í stundarupp-
rofi brýzt síðdegissólin gegnum
þykknið og varpar skini sínu á
lágreist hús, sem kúrir eitt sér
í túninu í Gröf, langt frá bæjar
húsunum, en bæjarstæðið var
flutt til fyrir nokkrum áratug-
um. Hringlaga garður úr torfi
umlykur hér einhverja minnstu
og jafnframt einhverja elztu
kirkju landsins í miðju hvann-
grænu túnhafinu. Kirkjan á sér
að vísu slitrótta sögu og mis-
jafna, og nokkrum sinnum hef-
ir hún verið endurgerð, en að
stofni til mun hún vera elzta
kirkjuhús, sem til er í land-
inu, í elztu gerð bænahús úr
katþólskri tíð.
Hið gamla bænhús hafði lengi
verið í mikilli vanhirðu, þegar
Hólabiskupar, feðgarnir Þorlák
ur Skúlason og Gísli Þorláks-
son, létu en-durreisa þáð og
prýða, en þeir áttu jörðina
Gröf, og þangað f luttist frú
Ragnheiður Jónsdóttir, ekkja
hins slðarnefnda, eftir lát hans
1684. Kirkjusmiðurinn hefir án
efa verið Guðmundur Guð-
MERKIR
STAÐIR
I
ALFARALEIÐ
mundsson í Bjarnastaðarhlíð í
Vesturdal, einn oddhagasti mað
ur sinnar tíðar og frægur
kirkjusmiður. Það sýna hinar
fögru vindskeiðar, sem prýða
kirkjustafninn, og útskurður-
inn á altarinu, en hvort tveggja
sver sig skýrt í ættina. Eftir
þennan sama afdalamann er
skírnarfonturinn nafnfrægi í
Hóladómkirkju, og hann var
einnig til kvaddur sem yfirsmið
ur, þegar Brynjólfur biskup
lét reisa dómkirkju í Skálholti.
-— A stöng upp af stafninum er
útskorið tréspjald með ártali.
Aðeins þrír fyrstu tölustafirnir
standa nú eftir, 167 en piltur-
inn, sem sýnir okkur kirkjuna,
Sigurbjörn Björnsson, segir
okkur, að aftast hafi staðið
stafurinn 5. Gísli Þorláksson
var biskup í Skálholti 1657-
1684, og sennilegast hefir endur
reisn kirkjunnar verið lokið
þetta ár, 1675.
Þegar kom fram á 18. öld,
fór vegur Grafarkirkju hnign-
andi, og var hún af tekin að
boði konungs árið 1765. Húsið
stóð þó áfram, enda vandað í
upphafi, en var lengi eftir þetta
notað sem skemma og þjónaði
Mammohi dyggilega. Jón ríki
Guðmundsson, sem fluttist að
Gröf 1825, safnaði þangað
miklu magni af fiski, smjöri,
tólg, rúgi, baunum, grjónum,
skinnum og járni, og við lát
hans ultu út úr einum fiskhlað-
anum 4000 ríkisdalir. Þeim auði
sem þarna var saman dreginn,
mun þó ekki hafa fylgt nein
blessun og tvístraðist hann fljót
lega.
Húsið komst í vörzlu þjóð-
minjavarðar 4rið 1939, og var
brátt endurgert að viðum, en
er þó með sama sniði og svip
og það mun verið hafa á 17.
öld. Herra Sigurgeir biskup
Sigurðsson vígði kirkjuna árið
1953, og síðan fara þar fram
guðsþjónustur og aðrar helgi-
athafnir. Þótt ekki sé hátt til
lofts eða vítt il veggja, er þar
inni sérsæður helgiblær, sem
stærri og veglegri guðshús geta
ekki öll af státað.
Veggir og þekja eru úr torfi,
en stafnar úr timbri og kirkj-
an er öll þiljuð innan. Kirkju-
hurðin er búin skrautlegum löm
um, hurðarhring og skráarlauf-
um, og báðum megin dyranna
eru litlir gluggar. Þverbitar
eru svo lágir, þegar inn er kom-
ið, að fólk verður að beygja
sig undir þá. Kirkjubekkir eru
allir nýir nema einn, og um 20
fullorðnir geta rúmazt í sæti.
Kórinn er afmarkaður með
grindum, og við þær sunnan-
verðar er upphaflegur prédik-
unarstóll. Altarið fagra og
forna ber fáa kirkjugripi, en
uppi yfir því er gömul altaris-
tafla, máluð á tré. A norður-
vegg í kór er lítil máluð mynd
af Ragnheiði Jónsdóttur bisk-
upsfrú, en hún lét sér mjög
annt um kirkjuna og helgi
hennar, meðan hún bjó í Gröf.
Frú Ragnheiður andaðist árið
1715.
Við stöldruðum um stund við
í hinum sérstæða og svipfríða
helgidómi og teygum að okkur
lim aldanna allt aftan úr páp-
ísku. Þessi litla kirkja minnir
um sumt á systur sína á Núp-
stað. Bænhús voru algeng um
allt land fyrir nokkrum öldum,
en nú eru fulltrúar þeirra sjald
gæfir orðnir. Því ber þeim
mönnum þakklæti, sem unnið
hafa að varðveizlu og endur-
reisn þessa gamla húss og þar
með eins þáttar þjóðar- og
menningarsögunnar. Hér er auð
velt að hverfa á vit kynslóð-
anna, sem við kröppust kjör
bjuggu og gerðu tilvist íslenzkr
ar þjóðar eilíft kraftaverk. Hér
má enn skynja hugblæ þeirra
tíða, þegar „lífsvonin eina var
samtvinnuð krossinum rauðurn"
Við göngum út um klukku-
portið, sem eins og kirkjan
sjálf er æði fornlegt. Þar eru
tvær koparklukkur, og önnur
þeirra ber ártalið 1720. Þegar
við göngum ofan túnið, umlyk-
ur þokan Grafarkirkju, tákn
festu og trúaröryggis, athvarf
umkomulausrar þjóðar í vægð-
arlausu striði við ís og hung-
ur.
Sv. P.
Að skapa viðunandi þjóðfélag
— spjallað við N.O. Christensen,
landshöfðingja í Grœnlandi
ÆÐSTI emhætUsmaður í
Grænlandi er landshöfðing-
inn. Landshöfðingi Græn-
lands er nú N. O. Christen-
sen og hitti Morgunblaðið
hann að máli, þegar hann átti
leið um ísland fyrir
skemmstu.
— Hvað hafið þér gegnt
embætti landshöfðingja lengi?
— Ég hef verið landshöfð-
ingi frá 1962, en áður hafði
ég starfað x Grænlandsþjón-
ustunni frá 1947. Ég er nú á
,leið heim frá Danmörku að
loknu níu mánaða leyfi.
— Hvers eðlis er landshöfð-
ingjaembættið?
— Það er svipaðs eðlis og
íslenzka landshöfðingjaemb-
ættið var áður. Segja má, að
í stórum dráttum samsvari
það amtmannsembætti í Dan-
mörku, en þó er starfssvið
landshöfðingjans víðara, m.a.
er hann formaður græn-
lenzkra skólamála, en í Græn-
landi eru allir skólarnir ríkis-
skólar.
— Hvað eru margir skólar
í Grænlandi?
— í Grænlandi eru nú þrír
gagnfræðaskólar, þar af einn
heimavistarskóli. Svo eru um
16 fullgildir barnaskólar auk
um 100 skólar á minni stöðum.
— Og íbúafjöldinn?
— Heildaríbúajöldinn er
um 40.000 og þar af eru Græn
lendingar 36.000 talsins.
Stærsti bærinn er Godthab
með 6.000 íbúa.
Af þessu-m 36.000 Grænlend
ingum er helmingurinn 15
ára og yngri. Fólksfjölgunin
hefur aukizt mjög síðustu ár-
in og er nú óvíða meiri en
einmitt í Grænlandi. Þessi
fjöldi barna og unglinga kall-
ar auðvitað á síaukið skóla-
kerfi.
' — Fiskveiðar eru stærsti
atvinnuvegur Grænlendinga,
er ekki svo?
— Jú, fiskiðnaðurinn er
langstærsta atvinnugreinin.
Einnig er landbúnaður rekinn
í syðri fjörðunum, en útflutn-
ingsvörur okkar eru eingöngu
fiskafurðir, frystur og sal-tað-
ur fiskur. Þá er töluverður
rækjuiðnaður við Diskofló-
ann og flytjum við út rækjur,
bæði frystar og niðursoðnar.
Og ekki mál gleyma laxinum."
— Hvað um samgöngur?
— f Grænlandi eru engir
vegir og fara allar samgöngur
því fram á sjó og í lofti.
Mestan hluta af innanlands-
fluginu annast grænlenzkt
flugfélag — Grþnlandsfly —
og notar það þyrlur á öllum
styttri leiðunum.
Fyrr á þessu ári voru fyrst
hafnar reglulegar flu-gferðir
til Grænlands, milli Kaup-
mannahafnar og Narsarssuak.
Þetta hefur skapað mikið ör-
y-ggi í samgöngumálu-m okkar
og um leið vonum við að það
auki ferðamannastrauminn til
Grænlands, en segja má að
dagar Grænlands sem ferða-
mannalands séu nú að hefj-
ast. Og þó enn sé ekki nema
eitt gott hótel í Grænlandi —
í Narsarssuak — þá er það
aðeins byrjunin.
— En vezlunin?
— Um helmingur allrar
verzlunar í Grænlandi er
nú í höndum ríkisins.
— Landsráðið er*æðsta inn-
lenda valdið í Grænlandi?
— Já. f Landsráðinu eru
nú 17 menn, sem eru valdir
í almennum kosningum og er
N. O. Christensen,
landshöfðingi.
kosnin-garétturinn bundinn
við 21 árs aldur. Aðeins einn
stjórnmálaflokkur starfar í
Grænlandi og heitir hann
In-uitpartiet, en inuit þýðir
fólk, og er einn meðlimur
Landsráðsins frambjóðandi
hans, en hinir eru allir kosnir
persónulega hver fyrir sig.
Framhald á bls. 21-