Morgunblaðið - 29.09.1968, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. SEPT. 1968
;;í-'

V' '/y.
Nk. mánudag, 30. septem-
ber, eru 30 ár liðin írá því
að hinn víðkunni sáttmálivar
undirritaður í Munchen, og
Tékkóslóvakía var ofurseld
Adolf Hitler. Sáttmálinn, sem
undirritaður var þennan dag
fyrir 30 árum, mun nú vera
talinn annar af tveimur horn
steinum þess, að Hitler tókst
að koma ár sinni svo fyrir
borð í Evrópu að hann taldi
sér óhætt að leggja í styrj-
öld. Hinn hornsteinninn, ef
svo mætti segja, var annar
sáttmáli, lítt geðslegri, sem
Hitler gerði við Sovétríkin
og undirritaður var í Moskvu
21. ágúst 1939, en hann fól í
sér gagnkvæma vináttu land
anna og afskiptaieysi Sovét-
manna af hernaði þjóðverja
gegn V-Evrópu. Það er í
sjálfu sér kaldhæðni örlag-
anna, að á þessu ári hélt
hinn gamli viðsemjandi Hitl-
ers upp á afmælið. Inn-
rás Sovétríkjanna í Tékkó-
slóvakíu hófst einmitt aðfara-
nótt 21. ágúst 1968.
Með þessari grein er ekki
ætlunin að fara orðum um
innrás Sovétríkjanna í Tékkó
slóvakíu í ár, heldur atburði
Þingað um örlög Tékkóslóvakíu í Munchen, í septemberl938. Prá vinstri:
Frakka, Adolf Hitler, Mussolini og Ciano greifi, utanríkisráðherra ítala.
30 ár frá undirritun
IMunchenarsáttmálans
Attunda ár hvers áratugs sýnist hafa orðið
afdrifaríkt fyrir Tékkóslóvakíu
þá, sem urðu fyrir þremur
áratugum, og reyndar lögðu
grundvöllinn að því, hversu
málum Tékka hefur síðan
skipast.
Svo stiklað sé á stóru varð
andi atburði í Evrópu fyrir
og allt til þess táma að samið
var í Munchen, þá má upp-
haf mála rekja til borgara-
styrjaldarinnar á Spáni, sem
hófst 1936. Vesiturveldin tóku
þá afstöðu, að gæta „fyllsta
hlutleysis", en á sama tíma
jókst opinskár stuðningur
þýzkra nazista og fasista
Mussolini við liðsveitir Fran-
co svo, að segja má að um
það er lauk hafi þeir vexið
beinir þátttakendur í styrj-
öldinni. Oft hefur verið sagt,
að Spánarstyrjöldin hafi verið
Hitler kærkomið tækifæri til
þess að reyna þolrifin í hin-
um nýja þýzka flugher.
Er púðurreyknum var loks
svipt af vígvöllum Spánar
með sigri Franco, höfðu valda
hlutföll í Evrópu raskast
verulega. Brezki flotinn hafði
glatað áhrifavaldi sínu að
verulegu leyti vegna veiktrar
aðstöðu í Miðjarðarhafi.
Frakkland bjó nú undir því,
að enn eitt ríki álfunnar var
því fremur óvinveitt en hitt.
Sovétríkin voru einangraðri
en áður og Hitler stóð nú bet-
ur að vígi varðandi áætlanir
sínar um hernað og sigra, og
um aukin afskipti af Mið-
Evrópu.
AU STURRÍKI OG TÉKKÓ-
SLÓVAKÍA
Á meðan Hitler barðist á
Spáni, undirbjó hann heima
fyrir enn háleitari áætlanir sín
ar um hernað og sigra, og
lagði drög að því, sem nauð-
synlegt var til þessa.
1936 höfðu „leyniherir"
Þýzkalands náð fullum styrk-
leika. Stormsveitirnar (SA)
Schutzstaffél (SS) og Verka-
mannaþjónusta ríkisins (R
AD) höfðu á meira en
1,500,000 mönnum að skipa.
Þessar sveitir voru heragað-
ar, og meðlimir þeirra voru
potturinn og pannan í öllu fé
lags og stjórnmálalífi landsins
enda úrvalssveitir nazistiskra
hugsjóna. Valdbeiting á öll-
um sviðum var fyrsta vopn
þeirra og hið síðasta. Hinar
gífurlegu „marseringar"
þeirra og „hersýningar" voru
augljóst merki um hversu of-
beldistilhneigingin hafði þró-
ast. í forystusveitinni var
samsafn furðu’legra einstakl-
inga, sem fylgt höfðu Hitler
til valda. Tækifærissinnar,
kynvillingar og hrokaanenni,
sem komust í háar valdastöð-
ur, þekktu ekki takmörk sín
né ríkis þess, sem þeir stjórn
uðu. Enda þótt Hitler sjálfur
hafi haft áætlanir um alla
sigra sína, er það ljóst að hið
gífurlega vald, sem safnaðist
á hendur ti'ltölulega fárra
manna, hlaut að draga sál-
fræðilegan dilk á eftir sér, og
hafa auk þess það í för með
sér að hægt var að fram-
kvæma ýmislegt á skemmri
tíma en nokkurn hafði órað
fyrir. Enda leið ekki á löngu
þar til þetta sýndi sig.
Austurríki var ákveðið
fyrsta fórnarlambið. Engel
Chamherlain, Daladier, forsætisráðherra
ganga úr hernaðarbandalagi
við Breta og Frakka, eða að
velja hinn kostinn: Að land-
ið mætti eitt og óstutt hinum
gífurlega, endurvakta her
veldi Þýzkalands.
SAMIÐ 1 MUNCHEN
Einhvern tímann á tímabil-
inu 21. september til 1. októ-
ber 1938 glötuðu Bretar,
Frakkar og Sovétríkin enn
einu tækifærinu til þess að
standa saman gegn Þýzka-
Neville Chamberláin, forsætisráðherra Breta,
okkar tímum“.
„Friður a
And-tékkneskur áróður í
blöðum þýzkra nazista, 1938.
landi. Hinn frægi Munchenar
sáttmáli, sem Sovétríkin áttu
ekki aðild að, var undirritað-
ur 30. september og í honum
fólst stórkostleg eftirgjöf til
Þjóðverja, einkum varðandi
Súdetahéruðin. Svo hraksmán
arlega var farið með Tékkó-
slóvakíu, að á annan veg var
naumast við því að búast að
stórveldin gætu lengi setið
undir þeirri auðmýkingu, en
á hinn bóginn tókst naziátum
svo vel upp í þessari atrennu,
að vart var hægt að gera ráð
fyrir að þeir myndu ekki not
færa sér ávinninginn út í
yztu æsar.
Enn var lagt að Tékkósló-
vakíu að haga sér samkvæmt
ákvæðum Munchenarsáttmál-
ans, og er hér var komið
sögu, flýttu Pólverjar, sem
skömmu síðar h'lutu sömu ör-
lög af hendi nazista og Tékk-
ar, að gera þá kröfu að Tes-
chen-svæðið í Tékkóslóvakíu
yrði úthlutað sér. Enn urðu
Tékkar, einir og yfirgefnir, að
láta undan, landið var end-
anlega limað í sundur, og
Benes, forseti, flúði í útlegð
til London.
Neville Chamberlain, for-
sætisráðherra Bretlands, Dal
adier, franski forsætisráð-
herrann og Munchenasáttmál
inn voru síðar ákaft gagn-
rýndir fyrir frammistöðuna
við Tékkóslóvakíu. En ljóst er,
Framhald á Ms. 31
bert Dolfuss, kanzlari, hafði
gert tilraun til þess að
styrkja stjórn Austurríkis
síðan 1933, en sá styrkur fólstHHBBBBBiHMBHHBMHi
í öðrum hlutum en ^ Hitler^o£^fgcHER^BEOBACHfER
voru að skapi, þvi í honum íggæffiffiiægi-------
var gert rað fyrir að
rískir nazistar yrðu
ir frá áhrifum. 1934 var Dolf €WMe#fif>unoen eettaftn
uss myrtur af stormsveitum ottf ftrttfttrttufffte Satittn |
nazista, og við 9tjórnartaum-mm|M|aMAggg4MMlNN|M0M
um tók Kurt von Schuschn- a
igg. Hann lét undan gífurleg
um hamagangi nazista og und ■ ,
irritaði vináttusamning við [f(f)erf)íf(fctt
Þýzkaland 1936. — "
Hitler var þó síður en svol
ánægður með þau málalok, Kcmittt fnHftltHUfflfttt SUWtt '
»■ »■*■**!.
Sehuschnigg á fund sinn í
Berechtsgaden, öðru nafni
„Arnarhreiðri" sínu, auð-
mýkti þar kanzlarann og
neyddi hann síðan til að segja
af sér. í þetta sinn tjóaði
ekki annað en full samvinna
við nazista af hálfu Austur-
ríkis og að kvöldi 11. marz
1938 héldu herir þýzkra naz-
ista inn í Austurríki undir
því yfirskyni, að hinn nýi
nazistakanzlari þar, Arthur
Seyss-Inkuart, þarfnaðist her
sveitanna til þess að koma á
röð og reglu í landinu.
Næsta dagskrármál Hitlers
var Tékkóslóvakía. Sumarið
1938 tóku blöð nazista til við
ofsafengnar árásix á Tékka.
Nútíma hliðstæðu hafa menn
í árásum sovézkra blaða á
tékkneska leiðtoga nokkru fyr
ir innrásina í sumar.
Um þetta leyti heyrði heim
urinn mikið talað um bræðis-
köst Hitlers svo og ,þoilnmæði‘
hans. Svo rík varð tilhneiging
in til þess að láta undan kröf
um Hitlers, og svo staðföst sú
ákvörðun að flækjast ekki
inn í mál, er vörðuðu „fjar-
læg“ lönd, að er Eduard
Benes, forseti Tékkóslóvakíu,
bað um hjálp, var svar franska
sendiherrans í Prag, að ann-
að hvort yrði Tékkóslóvakía
að samþykkja brezk-frönsku
áæt'lunina um að afhenda
Þjóðverjum Súdetaland, þar
sem iðnaður Tékka stóð með
hvað mestum blóma, láta þar
með af hendi mikilsverðar
varnarstöðvEir og víggirðing-
ar við þýzku landamærin og