Morgunblaðið - 29.09.1968, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. SEPT. 1968
17
Tor Miklebost
láliiin
Tor Miklebost sendiher.ra Nor-
egs á íslandi andaðist í Osló
fyrir rúmri viku. Hann var bú-
inn að vera alvarlega veikur frá
því fyrir sl. áramót. I fyrrahaust
var hann af skyndingu kvaddur
til Osló í því skyni að veita for-
stöðu námskeiðum eða skóla á
vegum utanríkisráðuneytisins,
þar sem menn voru þjálfaðir í
sérstökum efnum. Hinn fyrri
skólastjóri hafði andast öllum
mjög að óvörum og var þá leitað
til Tors Miklebost. Honum var
um og ó að hverfa héðan og
hlakkaði til endurkomu hingað
en vildi ekki skorast undan vand
anum, er honum var á herðar
lag*óur. Hann varð hins vegar al-
varlega veikur í námsferð með

Borgarnes. Lj ósm. Mafs Wi-be Lund.
REYKJAVÍKURBRÉF
nemendum sínum um England
og Mið-Evrópu skömmu fyrir ára
mótin og komst ekki til starfa
eftir það. Sennilega hafa átökin
og spenningurinn í seinni heims-
styrjöldinni grafið undan heilsu
Tors Miklebost og orðið honum
að aldurtila langt fyrir tímann.
Hann var einn þeirra, sem tók
þátt í frelsisbaráttu Norðmanna
strax frá upphafi og var lengst
af á stríðsárunum blaðafulltrúi
þeirra í Washington. Síðar gegndi
hann ýmsum störfum, ýmist við
blaðamennsku eða á vegum utan
ríkisráðuneytisins sem blaíða-
fulltrúi eða yfirmaður frétta-
deildar, þangað til hann varð
sendiherra á Islandi 1965. Hér
reyndist Tor Miklebost hlédræg
ur maður, sem fylgdist vel með
og hafði mikinn áhuga á stjóm-
málaþróun bæði í heimalandi
sínu og í alþjóðamálum. Hann
var áhugasamur um góð sam-
skipti íslands og Noregs og fagn
aði því *ð eiga hlut að heimsókn
Haralds konungssonar hingað í
fyrrasumar. Kona hans, frú
Nancy, er ein fárra ef ekki hin
eina af konum erlendra sendi-
herra hér, sem lagt hefur sig
fram um að læra íslenzku svo
a'ð hún talar hana og skrifar
flestum erlendum mönnum bet-
ur.
Vinir þeirra hjóna á Islandi
senda henni og börnum þeirra
innilegar samúðarkveðjur og
harma að hitta þau hjón ekki
framár hér, þar sem þau undu
hag sínum svo vel sem raun bar
vitni.
Þiug Sameinuðu
þjóðanna
Sjaldan hefur verið minni reisn
yfir Sameinuðu þjóðunum en nú,
þegar þing þeirra kemur saman.
Strax í upphafi var lýst yfir því,
að þau þrjú mál, sem nú eru
mest rædd af öllum alþjóðamál-
um, séu fyrir utan verksvið Sam
einuðu þjóðanna og verði þess
vegna ekki á dagskrá þingsins.
Þessi mál eru hernám Tékkó-
slóvakíu, Vietnamstríðið og borg
arastyrjöldin í Nigeríu. Raunar
er sagt, a'ð ýmsir hafi áhuga fyr-
ir að ræða þessi mál, en þá verða
þeir að fara krókaleiðir, jafnvel
til þess að tala um þau, hvað þá
ef gera ætti ályktun, svo að ekki
sé minnst á, ef einhverjum kæmi
til hugar að fylgja ætti eftir álykt
uninni, svo að hún reyndist ekki
einungis marklaust hjal. Með
þessu er ekki sagt, að Sameinuðu
þjóðirnar séu einskis nýtar, held
ur að þær þurfa mikilla umbóta
við. Enginn efast heldur um gó'ð-
an vilja U Thants framkvæmda-
stjóra, en óneitanlega sýnist
hann stundum býsna óheppinn í
orðum og athöfnum. Brottkvaðn-
ing hans á liði Sameinuðu þjóð-
anna á landamærum Egyptalands
og ísraels fyrrihluta sumars 1967
var að vísu lögformlega rétt en
-Laugardagur 28. sept.
í framkvæmd meira en hæpili og
hlaut að leiða til vaxandi vand-
ræða, svo sem þegar í stað varð
raun á.
Ólíku saman
að jafna
Skiljanlegt er, að framkvæmda
stjóranum reynist erfitt að
sigla á milli skers og báru í við-
leitni sinni áð gera báðum til
hæfis, Bandaríkjastjórn og Sovét
stjórninni. U Thant hefur lengi
áfellst Bandaríkjastjórn fyrir
framkomu hennar í Vietnam og
borið fram tillögu eða tillögur,
sem hann taldi líklegar til lausn
ar þess vandamáls. Á blaða-
manafundi fyrir setningu alls-
hei jarþingsins nú hreyfði hann
einni slíkri tillögu, þó að málið
sjálft eigi í orði kve'ðnu að vera
utan verksviðs allsherjarþingsins
og þá sennilega einnig annarra
stofnana þess. Jafnframt áfelld-
ist framkvæmdastjórinn hernám
Sovétstjómarinnar áTékkóslóvak
íu og bætti við or'ðum eitthvað
á þá leið, að hann mundi hafa
enn meira um málið að segja,
ef Sovétstjórnin hæfi sprengju-
árásir á menn í Tékkóslóvakíu.
Þessi orð verða trauðlega skilin
á annan veg en þann, að hann
telji framkomu Sovétmanna í
Tékkóslóvakíu þó skárri en
Bandaríkjamanna í Vietnam. JHví
lík fjarstæða slíkur dómur er,
sézt þegar af því að Bandaríkja-
menn hefðu á sínum tíma au'ð-
veldlega getað hernumið allt
Vietnam, bæði suður- og norður-
hluta landsins, og þannig sýnt,
að þeir ættu allskostar við lands-
menn á sama veg og Sovétmenn
hafa gert gegn Tékkum. Það er
einmitt vegna þess, að Banda-
ríkjamenn hafa ekki viljað sýna
ofurveldi sitt á sama veg og So-
vétmenn hafa gert, að orðið hafa
hin stöðugu hjaðningavíg í Viet-
nam. Með þessu er engin afstaða
tekin til sjálfs Vietnammálsins,
heldur einungis litið raunsæum
augum á það, sem skeð hefur í
hvoru landinu um sig.
x4hrifasvæði?
Enn hefur sannast, hversu ólík
an mælikvarða menn leggja á
gerðir Sovétmanná og hinna vest
rænu lýðræðisþjóða. Þetta lýsir
sér glögglega í tilvitnuðum um-
mælum jafn ágæts manns og U
Thants. Hið sama lýsir sér í því,
þegar sumir og þá ekki sízt þeir,
sem hingað til hafa kennt sig
við hlutleysi og lýst hafa andúð
á öllum varnarbandalögum,
leggja Vesturveldunum og þá
einkum Bandaríkjum það til
lasts, a'ð þau skyldu ekki koma
Tékkóslóvakíu til hjálpar. Þessir
menn hafa einnig ánægju af að
fjölyrða um það, að stærstu stór
veldin tvö, Bandaríkin og Sovét-
Rússland, hafi skipt heiminum í
áhrifasvæði og láti hvort um sig
afskiptalaust það, sem gerist inn-
an áhrifasvæðis hins. Fer ekki á
milli mála, að þetta er sagt á
álmælisskyni einkum í garð lýð-
ræðisþjóðarinnar, sem ekki er
sögð vera þekkt fyrir slíka vald
hyggju. Talið um slík áhrifa-
svæði verður a'ð taka með mikilli
varúð, þótt ekki sé það alveg
út í bláinn. Það er t.d. vitað að
allt frá því um 1825, þegar Mon-
ro-kenningunni var lýst, hafa
Bandaríkin með vissum hætti
talið bæði Norður- og Suður-
Ameríku áhrifasvæði sitt, þ.e.
amast við íhlutun erlendra ríkja
á þeim slóðum. Þessari kenningu
hefur þó ekki verið fylgt undan
tekningalaust fram, samanber
Kúbu sfðasta áratuginn. Þvert á
móti er það viðurkennt, að Banda
ríkin hafi heitið því að blanda
sér ekki. í innanríkismál Kúbu,
ef Rússar tækju burtu flugskeyt-
in, sem Krusjeff var byrjaður á
að koma þar fyrir. Með sama
hætti er vitað, að Rússar hafa öld
um saman blandað sér í mál ná-
grannaþjóða sinna, sjálfum sér
til öryggis. Vitneskjan um það,
er höfuðorsök þess, að Pólverjar
vildu ekki fá neina tryggingu
Sovétstjórnarinnar á sjálfstæði
sínu gegn Nazisitum á sínum
tíma. Hi'ð frjálsa Pólland óttaðizt
þá Sovétstjórnina ekki minna en
þýzbu nazístana, og sannaðist
skjótlega að sá ótti var því mið-
ur ekki að ástæðulausu.
Vaniarbandalag
Þó að það sé gömul saga, að
stórveldi fara sinu fram, eru að-
farir þeirra samt í meginatriðum
ólíkar. Sovét-Rússland hefur ekki
einungis ævafornan hugsunar-
hátt stórveldis, heldur og sams-
konar útbreiðsluþrá og sannfær-
ingu eins og aðrir rétttrúnaðar-
menn og falsspámenn svo sem
Múhameðstrúarmenn á miðöld-
um. Þess vegna geta engir vitað
me'ð vissu, hvort Sovétstjórnin
setur landvinningastefnu sinni
nokkur mörk og þá ennþá síður
hvar. Af þeim sökum var Atlants
hafsbandalagið stofnað á sínum
tíma. Þar með settu lýðræðis-
þjóðirnar sín mörk og gáfu jafn-
framt tii kynna, að þær þjóðir,
sem væru utan Atlantshafsbanda
lagsins, gætu ekki vænzt hjálpar
frá því. Bandalagið er einungis
til varnar en ekki til árásar, jafn
vel þótt árás væri gerð í því
skyni að hjálpa öðrum frá undir
okun. Þess vegna sýnist meira
en hæpið, að Atlantshafsbanda-
lagið sem slíkt sendi a'ðvaranir
um aðgerðir af sinni hálfu, ef
ráðist yrði t.d. á Júgóslavíu eða
Austurríki. Menn geta harmað,
að þessi ríki skuli ekki njóta
öryggis af því að vera í Atlants-
hafsbandalaginu. Vissulega væri
sjálfstæði þeirra miklu tryggara,
ef þau væru í bandalaginu. En
svo er ekki, þess vegna getur
Atlantshafsbandalagið ekki frem
ur skipt sér af örlögum þeirra
en Tékkóslóvakíu. Það var ein-
mitt til þess að forðast samskon-
ar örlög og Tékkóslóvakíu voru
búin 1948, sem Atlamtshafsbanda-
lagið var stofnað. Útþenslustefna
Sovét-Rússlands varð þá augljós,
því að Tékkóslóvakía — eða Bæ-
heimur áður fyrr hafði aldrei á
undanförnum öldum verið tek-
inn á áhrifasvæði Rússlands.
Skyldi Einar hafa
sagt hið sama?
Fróðlegt verður að sjá, hvern-
ig í framkvæmd fer um sam-
þykkt framkvæmdastjórnar Al-
þýðubandalagsins hinn 18. sept.,
þar sem því var m.a. lýst, að
framkvæmdastjórnin teldi, „að
einstakir flokksmenn Alþýðu-
bandalagsins eigi ekki . . . að . . .
þiggja heimboð eða aðra fyrir-
greiðslu af hálfu þessara valda-
flokka, unz frjáls og lýðræðisleg
framkvæmd sósíalismans er
tryggð í hluta'ðeigandi löndym."
Þ.e. „Sovétríkjunum og fylgiríkj
um þeirra," eins og segir í upp-
hafi ályktunarinnar.
Vitað er, að á hverju einasta
ári hefur fjöldi Alþýðubandalags
manna farið í ýmiskonar heim-
boð austur fyrir járntjald. Vafa-
laust hafa einhverjir þeirra ver-
ið í slíkum erindum í sjálfum
Sovétríkjunum og öðrum innrás
arríkjunum þegar innrásin var
gerð í Tékkóslóvakíu. Enginn
þeirra hefur þó síðan haft neitt
að segja af mótmælum sínum
gegn ofbeldinu, eða skýrt frá þvi
að hann hafi stytt dvöl sína
eystra af þeim sökum. Af Einari
Olgeirssyni er það að segja, að
hann var svo heppinn a'ð vera að
þessu sinni í heimboði í Rúmen-
íu, enda voru viðbrögð hans hin
sömu gegn innrásinni og valda-
manna þar í landi. Einn gamall
kunningi Einars sagði þess vegna,
þegar hann heyrði umsögn Ein-
árs: „Skyldi Einar hafa sagt það
sama, ef hann hefði verið stadd-
ur austur í Moskvu?" Þetta er
einn af þeim leyndardómum, sem
aldrei verður úr skorið. Víst
mundu kommúnistar hér á landi
vaxa í augum annarra Islendinga,
ef þeir létu nú verða af því að
þiiggja ekki heimboð af skoðana
bræðrum sínum þar eystra á með
an kommúnisminn er þar vfð
lýði. Ef þeir gerðu það, mundu
menn raunar hafa ástæðu til að
hætta að kalla þá skoðanabræður
Sovétmanna, og þeir þar með
losna undan því, sem þeir nú í
öðru orðinu segja skammaryrði,
að vera kallaðir „kommúnistar".
Etanstefnur
Ur þessu fær reynslan ein skor
ið og fyrirfram er óneitanlega
bætt við, að endÍTÍnn verði sá,
sem ungir Sósíalistar gáfu í skyn
strax um mánaðamótin júlí og
ágúst, þegar þeir töluðu um að
slíta sambandi við skoðanebræð-
ur sína fyrir austan einungis
„að mestu“, ef innrás væri gerð
f Tékkóslóvakíu. Menn bíða og
sjá hvað setur. Býsna tortryggi-
legt var þegar einn af tíðförul-
ustu gistivinum Sovétmamna vildi
setja ferðalög sín og sinna kump
ána á borð við gagnkvæmar
heimsóknir opinberra fulltrúa ís
lenzka ríkisins og Sovét-Rúss-
lands.
Auðvita'ð þarf íslenzka ríkið
að hafa samskipti við önnur ríki
með margvíslegu móti, hvað sem
ólíkum stjórnarháttum líður. Eng
inn íslendingur hefur gerzt tals-
maður þess, — að undanteknum
einum manni í Vísi, — að Is-
lendingar ættu að hætta að selja
fisk til Rússlands, af því að al-
menninigi hér líka ekki aðfarir
Sovétmanna í Tékkóslóvakíu.
Sannleikurinn er sá, að yfirgnæf
andi meirihluta Islendinga líkar
ekki atferli Sovétmanna í þeirra
eigin landi. Þótt innrásin í Tékkó
slóvakiu yrði mönnum hér mikil
vonbrigði, voru þeir margir, sem
hún kom ekki á óvart, vegna
þess a'ð hún var einmitt í sam-
ræmi við þær hugmyndir, sem
þeir höfðu haft um kommúnism-
ann í framkvæmd. Einmitt þær
hugmyndir eiga ríkan þátt í því,
að mikill meirihluti íslendinga
vill vera í Atlantshafsbandalag-
inu. Þessir menn vita, að íslend-
ingar eiga ekki annars úrkosta
en að taka heiminn eins og hann
er og gera þó sitt til þess að draga
úr spennu, en þeir geta ekki
breytt stjórnarháttum annarra
landa. Þess vegna verðum við að
halda áfram samskiptum okkar
við aðrar þjóðir. En úr hörðustu
átt kemur, að hinir stöðugu
sovézku gistivinir brigsli öðrum
um „utanstefnur" þegar þeir
fara til annarra landa til a'ð gæta
hagsmuna íslenzku þjóðarinnar.
Fyrirgefanlegt er, að hreinir
heimaalningar, sem í raun og
veru trúa á, að einangrun sé
möguleg, amist við þátttöku ís-
lendinga í alþjóðlegu samstarfi.
Óheilindin eru augljós, þegar
fjasað er um utanstefnur af sömu
mönnunum, sem hingað til hafa
þurft að bregða sér austur fyrir
járntjald einu sinni eða tvisvar
á ári til að hafa nokkurn frið í
sálu sinni.
Eðlilegur
gangur
Ekki er um það að villast, að
Þjó'ðviljinn hefur frá upphafi
reynt að spilla fyrir umræðum
stjórnmálaflokkanna um efna-
hagsvandamálin. Tíminn hefur
aftur á móti slegið úr og í og
reynir þó, að því er virðist í vax
andi mæli, að gera viðræðurnar
tortryggilegar. Nú er þar klifað
á því, að þær dragist úr hófi
fram og að ríkisstjórnin hefði.
SU að láta hefja nauðsynlega
gagnasöfnun mun fyrr heldur en
hún gerði. Allir þeir, sem slík-
um viðræ'ðum eru kunnugir, vita,
að þær hafa ætíð tekið langan
tíma. Samningar um þjóðstjórn-
ina 1939 stóðu a.m.k. frá því að
þing kom saman hinn 15. febr.
þangað til um miðjan apríl, að
stjórnarmyndun loks tókst. 1944
sagði stjórn Björns Þórðarsonar
af sér hinn 16. sept. en Ólafi
Thors tókst myndun nýsköpunar
stjórnarinnar ekki fyrr en hinn
21. okt. Sú stjórn sagði af sér
um mánaðarmótin sept.-okt. 1948,
en stjóm Stefáns Jóhanns var
ekki mynduð fyrr en í byrjun
febr. 1947. Slíkur seinagangur er
auðvita'ð ekki til fyrirmyndar, en
hvort sem mönnum líkar betur
eða verr, þá hafa jafnvel minni
vandamál en nú er við að etja
þurft slíkan tíma til að meltast
með mönnum. Meira máli skipt-
ir samt að nú þegar og raunar
strax í upphafi viðræðna lágu
fyrir miklu meiri gögn en nokkm
sinni áður hafa verið fyrir hendi
þegar svipaðar viðræður hafa átt
sér stað áður. Þessi gögn voru
til, þrátt fyrir þa'ð, að það var
einungis um mánaðamótin ágúst-
september, að ótvírætt var, að
alveg nýtt viðhorf hafði skapast
sökum enn stórlækkaðs verðs á
fiskafurðum og aflabrests á síld-
veiðum. Annað mál er, að menn
vilja nú hafa sem öruggastan
grundvöll til að byggja á hugs-
anlega samninga, og óska þess
vegna eftir enn meiri upplýsing-
um en fyrir hendi eru. Þetta er
ekki óeðlilegt eins og sakir
standa, og þó einkum vegna þess,
að bráðabirgðalög stjórnarinnar
frá 3. sept. gefa svigrúm til að
vinna að málinu, enda var útgáfa
þeirra óhjákvæmileg vegna þess
að vitað var að viðræðurnar
hlytu að taka alllangan tíma.