Morgunblaðið - 27.10.1968, Blaðsíða 15

MORiGUNBLAÐIÐ, SU'NNUDAGUR 27. OKTÓBER 1968
15
Formaimaskipti
í Alþýðuflokknum
Emil Jónsson hefur verið
áhrifamikill í íslenzkum stjórn-
málum flestum eða öllum lengur
þeirra, sem nú sitja á Alþingi.
Hann komst þegar á unga aldri
í fremstu röð forystumanna Al-
þýðuflokksins, varft baejarfull-
trúi og bsejarstjóri í Hafnarfirði
á árinu 1939 og hefur setið á
Alþingi allt frá árinu 1934. Hann
hefur gegnt mörgum vandasöm-
ustu stöðum í íslenzku þjóðfé-
lagi, þ.á.m. verið ráðherra í mörg
um ríkisstjórnum, fyrst í Ný-
sköpunarstjórninni, sem mynduð
var 1944, og forsaetisráðherra var
hann tæpt ár, 1958 til 1959. For-
maður flokks síns varð Emil á
árinu 1956 og mun hafa átt kost
á kjöri til þess vanda a.m.k.
nokkrum árum fyrr, ef hann
hefði sjálfur kosið. Nú hefur
Emil að eigin ósk látið af for-
mennsku flokksins og þótt enn
sé efeki komið a'ð lokum hans
langa starfsdags, þá getur hann
nú þegar litið yfir mörg vel
unnin störf.
Enginn ágreiningur er um, að
í hinni fullkomnu skipasmíðastöð á Akureyri er nú unnið að smíði tveggja strandferðaskipa.
Þessi mynd er tekin af þeirri framkvæmd. —
I
REYKJAVIKURBREF
Alþýðuflokkurinn á Emil mikið
að þakka, enda hafa fáir menn
verið óumdeildari innan flokks-
ins en hann. Andstæðingunum
hefur aftur á móti að vonum
líkað misjafnlega vel við Emil,
og hann oft átt í hörðum útistöð
um við þá. Emii er maður fylg-
inn sér og harður baráttumaður,
þegar því er að skipfca. Áður
fyrri sögðu andstæðingar hans í
Hafnarfirði, að Emil skipti um
ham þegar hann færi yfir Foss-
vogslæk.
í Reykjavík hefur lengst af
farið af honum það orð, að hann
væri manna sanngjarnastur og
auðveldur í samvinnu. Hvar sem
er hefur Emil þó ætíð flestum
fremur staðið á skoðunum sínum.
Hann var t.d. á sínum tíma ófáan
legur til þess að taka fast sæti
í vinstristjórninni, af því að
hann hafði litla trú á getu henn-
ar til lausnar þeim vandamál-
um, sem þá var við að etja. I
þessu reyndist hann sumum öðr-
um sannspárri. Á löngum stjórn
málaferli hefur Emil hvort
tveggja unnið fræga sigra og
orðið að lúta í lægra haldi. En
hann hefur aldrei látið persónu-
legan metnað ráða heldur mál-
efni og þess vegna orðið flestum
öðrum heilladrýgri í stjórnmála-
afskiptum sínum.
Vinstri villan
Nú hefur Gylfi Þ. Gíslason val-
izt til formennsku í Alþýðu-
flokknum í stað Emils Jónsson-
ar. Gylfi á einnig langa þing-
setu að baki, hefur óslitið verið
þingmaður allt frá árinu 1946.
Hann hefur lengi verið í for-
ystusveit Alþýðuflokksins og átt
lengur óslitið setu í ríkisstjóm
en nokkur annar Islendingur,
eða í rúm 12 ár. Gylfi mun hafa
verið valinn einróma til for-
mennskunnar og þótt sjálfkjör-
inn til hennar að Emil frátöldum.
Áður fyrri var Gylfi hinsvegar
flestum öðrum umdeildari innan
flokks síns. Hann var þá talinn
meðal þeirra, sem væru yzt til
vinstri, einkanlega mjög frá'hverf
ur öllu samstarfi við Sjálfstæðis
menn. Svo mun raunar einnig í
fyrstu hafa verið um Emil Jóns-
son, sem átt hafði í hörðum úti-
stöðum við „íhaldið" í Hafnar-
firði. En báðir sannfærðust þess-
ir menn smám saman um það,
að afturhaldsaflanna á íslandi er
að leita í öðrum flokkum en
Sjálfstæðisflokknum, Þau hafa
þvert á móti búið Örugglega um
sig, annars vegar í Framsókn og
hins vegar í hópi hinna hörðu
Moskvukommúnista.
-Laugardagur 26. okt.
Framsóknarflokkurinn hefur
verið dragbítur jafnt um jöfnun
frumstæðustu mannréttinda,
eins og kosningaréttar, og um
raunhæfa framsókn í atvinnumál
um, svo sem sjá má af andstöðu
hans áður fyrri við sjávarút-
veginn, harða baráttu gegn ný-
sköpun atvinnuveganna á árun-
um eftir 1944 og þvæling gegn
meiriháttar virkjunum fallvatna,
bæði virkjun Sogsins á fjórða
tug aldarinnar og Búrfellsvirkj-
un ásamt álsamningunum 1966.
Gegn þessum síðustu nytsemdar-
framkvæmdum börðust komm-
únistar enn heiftúðlegar, sam-
tímis því, að þeir hafa löngum
varið hina margföldu áþján, sem
er eðli kommúnisks þjóðskipu-
lags og lagt allt kapp á að koma
því á hérlendis. Hinu skyldu
Sjálfstæðismenn aldrei gleyma,
að þrátt fyrir, að Alþýðuflokkur-
inn hafi fórðað sjálfum sér frá
hinni íslenzku vinstri vil'lu, þá
er hann sósíalistískur flokkur og
í grundvallaratriðum ósamþykk-
ur Sjálístæðisstefnunni, sannfær-
ingunni um ágæti einstaklings-
framtaks ög frjálsræðis.
Hamskipti
Kommúnistar eru þessa dagana
að undirbúa ný hamskipti. Þjóð-
viljinn fer ekki dult með, að
hann telur mikið við liggja, að
lagður sé trúnaður á, að þau
skipti séu raunveruleg en ekki
einungis í orði kveðnu. Þess
vegna segir þar í forustugrein
sl. fimmtudag:
„Andstæðingarnir segja enn að
Aliþýðubandalagið verði aðeins
Sósíalistaflokkurinn undir nýju
nafni, en reynslan mun afsanna
þá kenningu nú sem fyrr.“
Vegna þjónustusemi sinnar
við Sovét-Rússland hafa komm-
únistar hér á landi hvað eftir
annað lent í geigvænlegri hættu.
Eftir að Hitler hrinti af stað
seinni heimsstyrjöldinni með at-
beina Stalíns, svo og eftir árásina
á Pólland þá um haustið og eink
um atlöguna gegn Finnlandi,
varð það kommúnistum hér til
björgunar, að meginhluti þess
liðs, sem yfirgefið hafði Alþýðu-
flokkinn 1938 undir forustu Héð-
ins Valdimarssonar, hélt tryggð
við þá. Héðinn einn sá þá að sér.
Vegna viðskiptahagsmuna hans
tókst kommúnistum að gera
hann tortryggilegan og héldu
fylgi sínu í skjóli þeirra liðs-
manna Héðins, sem brugðust
honum, þegar hann hafði rétt
fyrir sér, en sýnt höfðu honum
traust er hann framdi mestu yfir
sjón ævi sipnar. Á árinu 1956
lentu hérlendir kommúnistar enn
í mikilli hættu eftir hina hvass-
yrtu afhjúpunarræðu Krusjeffs
um glæpaferil Stalíns. Þá varð
Hannibal Va'ldimarsson til þess
að rétta þeim hjálparhönd og
breiða yfir þá sauðargæruna, sem
þeir áttu líf sitt undir að hyldi
sannfæringu þeirra.
Nú er Hannibal fyrir nokkrum
misserum búinn að fá meira en
nóg en hefur haldið þannig á
málum, að kommúnistar þykjast
einmitt vera að fullnægja óskum
hans, þegar þeir enn hafa ham-
skipti, og þeim ríður á vegna
andúðar almennings á hernámi
Sovét-Rússlands á Tébkóslóvakíu
að þvo af sér blettina, sem
Moskvuþjónkunin hefur atað þá.
Undrandi yfir
ir skemmstu, að það væri sízt
1 ástæða fyrir nokkurn að vera
undrandi yfir athöfnum Var-
sjárbandalagsríkjanna í Tékkó-
slóvakíu. Utanríkisráðherrann
átti naumast nógu sterk orð til
að lýsa undrun sinni yfir undr-
un annarra yfir hernáminu.
Sömu dagana fluttu helztu blöð-
in í Moskvu ýtarlegar greinar-
gerðir um, að hernámið væri í
fullu samræmi við réttar komm-
ún'iskar kenningar, enda yrði að
skoða fullveldi einstakra komm-
úniskra ríkja með þeim fyrir-
vara að hin alþjóðlega komm-
únistahreyfing, þ.e. Sovét-Rúss-
land, hefði rétt til íhlutunar, ef
einhvert ríkið ætlaði að víkja af
hinni bugðóttu kommúnisku
braut.
undr
*un aimarra
Kosningar og skoðanakannan-
ir, sem hafa farið fram eftir her-
námið í Tékkóslóvakíu, bera með
sér, að kommúnistaflokkar og
þeir, sem ta‘ldir eru standa komm
únistum nærri, hafa goldið mikið
afhroð. Þetta á jafnt við í Sví-
þjóð og Finnlandi, þar sem kosn-
ingar ýmist til löggjafarþings og
sveitarstjórna hafa átt sér stað,
og í Noregi og Danmörku þar
sem skoðanakannanir eru ta'ldar
býsna áreiðanlegar.
I öllum þessum löndum hafa
kommúnistar og meðreiðarmenn
þeirra þó hvarvetna keppst við
að fordæma hernámið. Þetta hef-
ur ekki nægt. Almenningur minn
ist enn hinnar langvinnu þjón-
ustusemi þeirra við Sovétherr-
ana og trúir því vart, að hún sé
úr sögunni. Jafnvel þótt svo væri,
þá sýnir fyrri þjónustusemi slík-
an skort á dómgreind, að sízt er
vert, að verðlauna hana. Margir
telja og, að afneitunin á Sovét-
stjórninni nú sé fyrst og fremst
gerð til að koma í veg fyrir a'l-
gera útþurrkun þessara flokka,
en ekki vegna þess að sönn hug-
arfarsbreyting hafi átt sér stað.
Þvílík hugarfarsbreyting ætti þá
og að lýsa sér í fullkomnu frá-
hvarfi og afneitun kommún-
iskra kenninga en ekki einung-
is fordæmingu á einni einstakri
athöfn. Svo takmörkuð afneitun
er því frekar ófullnægjandi sem
athöfnin sjálf, hernámið á Tébkó
slóvakíu, er í fullu samræmi við
kommúniskar kenningar og þess
eðlis, að sannir kommúnistar
gátu í raun og veru ekki látið
hana vera. Það var orð að sönnu,
þegar utanríkisráðherra Sovét-
Rússlands, Gromyko, lýsti því á
þingi Sameinuðu þjó'ðanna fyr-
Virða valdið
Þessi sami skiiningur sýnist
hafa komið fram í viðræðum
Kosygins forsætisráðherra Sovét
Rússlands og Kekkonens Finn-
landsforseta á dögunum. Þegar
menn heyrðu um „fiskveiðiferð"
þessarra tveggja valdamanna,
setti ugg að mörgum. Yfirlýs-
ingar bæ'ði Kekkonens sjálfs og
Koivisto forsætisráðherra Finn-
lands í Osló um síðustu helgi
sanna, að sá uggur var út af
fyrir sig ástæðulaus. Erindi
Kosygins ti'l Finnlands virðist
alls ekki hafa verið það, að
beita Finna nýju harðræði, held-
ur hitt, að sannfæra þá og fyrir
þeirra munn aðra um, að ekkert
óvenjulegt eða undrunarvert
hafi gerzt í Tékkóslóvakíu. Það
mat finnskra stjórnmálamanna,
að dregfð hafi úr spennu í al-
þjóðamálum á síðustu mánuð-
um og enn séu horfur á minnk-
andi spennu, getur trauðlega
hvílt á annarri hugsun en þess-
ari. Finnar eru raunar í örðugri
aðstöðu. Sovétmenn hafa öðru
hvoru sýnt Finnlandi meiri
linkind en öðrum, að vísu
tryggt sér, að þeir eigi í fullu
tré við það og að þaðan sé ekki
að vænta árásar en hafa einnig
viljað halda þar opnum dyrum
inn í hinn syndum spillta auð-
valdsheim. Aldrei verður of oft
ítrekað, að valdamenn í Sovét-
Rússlandi eru mótaðir af tvennu:
Annarsvegar af aldagömlum
stórveldishugsunarhætti og hins
vegar af trúarofstæki manna,
sem eru sannfærðir um, að
þeirra æðsta hlutverk sé að
bjarga öllu mannkyni frá villu
síns vegar. Ekki er að efa, að
valdamenn Sovét-Rússlands eru
vel viti bornir og vilja ekki
steypa þjóð sinni út í gereyð-
ingarstyrjöld. Þeir fara hverju
sinni eins langt og þeir telja sér
óhætt en heldur ekki lengra.
Þess vegna virða þeir valdið
öllu öfðru fremur. Þeir bekkjast
ekki til við þá, sem þeir telja
nógu öfluga til varnar, hvort
heldur fyrir eigin styrk eða
vegna bandalags við aðra.
Samtímameim?
Sýnilegt er, að á þeim tímum,
þegar mjög er haft á orði, að
ekki sé mikið upp úr reynslu
hinna eldri leggjandi, þá hafa
sumir freistast ti'l þess að telja,
að tuttugu ára gamlir atburðir,
eins og valdarán kommúnista 1
Tékkóslóvakíu á árinu 1948,
skipti litlu máli fyrir menn nú
á tímum. Kommúnistar og aðr-
ir niðurrifsmenn reyna að sjálf-
sögðu eftir getu að magna þenn-
an hugsunarhátt. Því ber ekki a'ð
neita, að í þeim efnum hefur
þeim orðið ótrúlega mikið
ágengt. Ungum mönnum hættir
til þess að telja atburði, sem þeir
muna sjálfir ekki eftir, hafi gerzt
í grárri forneskju og þess vegna
í engu sambandi við líðandi
stund. Norskur stjórnmálamaður
sagði í vor kunningja sínum frá
því, að sonur sinn, um tvítugt,
liti á Hitler sem samtímamann
Napoleons mikla, og þess vegna
j afnf ráleitt, þegar faðir hans
talaði um reynslu sína af Hitl-
er eins og verið væri að tala
um yfirgang Napoleons fyrir 150
—170 árum. Nú sýnir saga Napo-
leons eins og saga Hitlers raun-
ar fyrst og fremst, að nýjum og
nýjum yfirgangsseggjum getur
þá og þegar skoti'ð upp. Menn
verða ætíð að vera við þeim
búnir. Þessu hafa of margir ekki
viljað trúa. Þess vegna er eng-
inn efi á því, að þótt Sovét-
mönnum hafi þótt það eðlilegt
og alls ekki undrunarefni, að
þeir þyrftu að hernema Téfckó-
slóvakíu, þá varð sú valdbeiting
flestum æskumönnum og raunar
miklu fleiri mjög hollur lær-
dómur. Menn sannfærðust af
samtíma atburðum um, að því
fer fjarri að ofibeldisandinn sé
úr sögunni, og að enn eru til
valdamiklir menn, sem hika
ekki við að láta ofbeldisanda
ráða gerðum sínum.
Óartin söm við sig
Aftur á móti eru sumir,
sem aldrei sýnast vilja eða geta
lært. Athygli vakti, að ungir
Framsóknarmenn skyldu einmitt
á næstu dögum eftir hernám
Tékkóslóvakíu heimta að ísland
yrði gert varnarlaust. Svipuð
fásinna mun og hafa verið sam-
þykkt á þingi ungra Alþýðu-
flokksmanna en kolfelld á Al-
þýðuflokksþinginu sjálfu. Hinir
reyndu og rosknari menn í Fram
sókn skildu einnig a.m.k. í fyrstu
tímanna tákn betur en ungliðar
þeirra. Á síðustu vikum er hins
vegar svo að sjá, að í þessum
efnum sé einnig farið að láta
undan síga í dálkum Tímans.
Ekki alls fyrir löngu var þar
gert gabb að því, að stjórnar-
völd landsins gerðu í vor ráð-
stafanir til að firra ísland þeirri
skömm, að óþjóðalýður gæti
truflað utanríkisráðherrafund
Atlantshafsbandalagsins. Flest-
ir höfðu ætlað, að á meðal viti-
borinna manna væri enginn
ágreiningur um, að hér hefði
verið farið rétt að. Nú er Tím-
inn tekinn að reyna að læða inn
annarri skoðun. í þessari viku
var farið að burðast með hæðni
á því, að athygli skuli hafa ver-
fð vakin á herskipaferðum
Sovétmanna hér við land. Raun-
ar er rétt, að slíkar herskipa-
ferðir eru engin nýlunda. Sovét-
menn eru iðulega á ferðum í
næsta nágrenni íslands, á yfir-
borði sjávar, í kafbátum og flug-
vélum. Með þessu staðfesta þeir
hvílíka hernaðarþýðingu þeir
telja ísland hafa sökum legu
sinnar. Slík ferðalög, sem kosta
ærið fé, eru áreiðanlega ekki
gerð í neinu gamanskyni. Þar
er fyrst og fremst að ræ'ða um
æfingar, jafnframt því sem kann
að er hver viðbúnaður sé á mik-
ilvægum stöðum. Sannarlega
væri fullkomið glapræði, ef ís-
lendingar létu land sitt verða
varnarlaust, á meðan núverandi
óvissuástand varir í heiminum,
— og engar horfur eru á að því
linni í fyrirsjáanlegri framtíð. —
Með því væru þeir að bjóða
hættunni heim, ekki einungis
fyrir sjálfa sig, heldur fyrir það
valdajafnvægi, sem er bezta
trygging heimsfriðarins.