Morgunblaðið - 16.01.1969, Blaðsíða 11

T
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. JANÚAR 1969
11
AÐ UNDANFÖRNU hafa birzt í
blaðinu umsagnir fólks um hvaða
bækur það las á síðasta ári, sem
vöktu sérstaka athygli þess. Hér
með birtist þriðja grein.
Þá las ég fram á nótt
Björn Bergmann kennari:
Hvaða bók ég hafi lesið bezta
á árinu? Því get ég ekki svar-
að. Ég les ekki mikið í seinni tíð,
líklega alltof lítið, en reyni hins
vegar að velja mér gott efni.
Stundum blaða ég í bók sem mig
grunar að sé við mitt hæfi, gríp
niður í hana hér og þar og fæ
nasasjón af efninu. í þeim flokki
er t.d. Alfræðisafn Almenna
bókafélagsins. Ég hafði bækurn-
ar ekki undir höndum fyrr en í
vetur, og á eftir að kanna marg-
ar þeirra. Er þó búinn að finna
margt, sem ekki aðeins hefur
aukið á þekkingu mína, heldur
hrifið hug minn og væri ég skáld
en að öðru leyti eins og ég er,
þá held ég að svona bækur
gerðu mig að meira og betra
skáldi. Sama er að segja um
„Náttúru íslands“, bók sem kom
út fyrir nokkrum árum. Hún hef
ur verið mer ein af beztu bók-
um síðan. Ég hef að vísu aldrei
lesið hana frá upphafi til enda,
en marglesið sumt. Síðast leit ég
í hana í sumar, rétt áður en ég
lagði af stað í langt ferðalag
um heiðar, hraun og öræfasanda
Fyrir vikið var ég skyggn-
á margt merkilegt og skemmti-
legt sem annars hefði framhjá
mér farið.
Hugleiðingar og viðtöl, eftir
Matthías Johannessen. Undar-
lega þurrt og óskáldlegt nafn á
bók sem skáld hefur skrifað.
Hún kom út árið 1963, en ég
vissi ekki fyrr en í vor að hún
væri til. >á varð hún á vegi
mínum. Ég fletti henni og las
einii hugleiðingaþáttinn. Ég
bsetti öðrum við og _ timinn leið
fyrr en mig varði. Ég las langt
fram á nótt, átti samt mikið eft-
ir; en tauk við það næsta dag.
Síðan lít ég í bókina við og við.
Vélti því þó ekki fyrir mér hvort
hún sé betri eða lakari en ein-
hver önnur bók eða ritgerð sem
ég hef lesið um svipað efni.
Þáðan af síður ber ég hana sam-
an við gagnólíkar bækur eins og
Alfræðasafnið og Náttúru ís-
lands. En hún kom róti á hug-
myndir mínar um ljóðlist bæði
nýja óg gamla og jók mér víð-
sýni. Mér þótti líka fróðlegt að
heyra, hvemig Matthías valdi
kvæði eftir Einar H. Kvaran,
sem dæmi um rímað bull. Fróð-
legra finndist mér samt ef hann
vildi benda á • órímað bull, sem
viðurkennd nútímaskáld hafa ort
og látið frá sér fara, ef eitthvað
skyldi véra til af því tagi.
Sigurður Grimsson,
haestaréttarlögmaður:
Fagra veröld — gamall
vinur og nýr
L
Morgunblaðið hefur beðið mig
að svara þeirri spurningu, hverj
ar mér hafi þótt athyglisverðast
ar þeirra bóka, sem ég las
á liðnu ári. Spurningu þessari
er vissulega ekki aúðsvarað, því
að erfitt er að gera upp á milli
góðra bóka. Ég mun þó reyna að
svara spumingunni í stuttu máli,
eftir því sem efni standa til Um
leið vil "ég nota tækifærið og
beina hér á eftir nokkr-
um spurningum til Erlends Jóns-
sonar bókmenntagagnrýnanda
Morgunblaðsins í þeirri von að
ég fái greið svör, er verði til
þess að auka skilning minn á ís-
lenzkri ljóðagerð, eins og hún
er í dag og hefur verið að þró-
ast á síðustu áratugum. Á ég
hér við hin svonefndu „atom
ljóð“ eða órímuðu ljóð, sem all-
ur þorri hinna ungu ljóðskálda
okkar virðist aðhyllast, en ég
hef ekki til þessa lært að meta.
Virðist mér Morgunblaðið hafa
pðrum blöðum fremur stutt að
þessari þróun og tekið forvígis-
menn þessarar ljóðagerðar upp
á sína arma. Það verður því að
teljast eðlilegt að ég leiti til
þessa ágæta blaðs um fræðslu í
þessu efni.
Ég hef, að sjálfsögðu lesið
margar bækur á árinu sem leið,
bæði erlendar og íslenzkar, sem
gefnar voru út á árinu og aðr-
ar áður út gefnar. Hafa þessar
bækur verið upp og ofan, eins
og gengur, sumar orðið mér lítt
minnisstæðar, en aðrar hef ég les
ið mér til gagns og gleði. Hér á
árum fyrr, las ég allmikið sklád-
verk, bæði í bundnu og óbundu
máli, en á síðari árum hef ég
meira hneigzt að lestri bóka um
hvers konar þjóðleg fræði, göm-
ul og ný og ævisögur merkra
manna innlendra og erlendra.
Engu að síður hef ég reynt að
fylgjast með þvi, sem verið hef-
ur að gerast í íslenzkum skáld-
skap á hverjum tíma, eftir því
sem ég hef haft tök á. Hin ungu
sagnaskáld okkar er kvatt hafa
sér hljóðs á síðustu árum, virð-
ast sum leggja megináherzlu á
að hneyksla lesendur sína með
sjúklegri (pervers) hugsun og
ljótum munnsöfnuði er jaðrar
við klám, í þeim tilgangi einum,
að ég hygg, að vekja á sér at-
hygli. Ég hef alla tíð haft óebit
á slíku hjali, og það skáld, sem
stundar þessa bókmenntaiðju
vil ég ekki eiga að sálufélaga.
Hins vegar hef ég alltaf unun
af að lesa snjallar skáldsögur
og ljóð góðra og ábyrgra höf-
unda, sem bera virðingu fyrir
sjálfum sér og starfi sínu. Ég
les því einkum skáldsögur okk-
ar eldri höfunda og margar
þeirra mér til ánægju. Svo er
um bækur Halldórs Laxness. Ég
hef alltaf lesið þær jafnóðum og
þær hafa komið út, og notið
þeirra í ríkum mæli, þegar frá
eru talin leikrit hans, sem ég hef
aldrei kunnað að meta. Vitan-
lega eru þessu mikla skáldi okk
ar misiagðar hendur, eins og öðr-
um, jafnvel mestu skáldum heims
bókmenntanna en beztu bækur
hans eru frábær )istaverk, há-
tindur íslenzkrar skáldsagna-
gérðar. Og eitt er víst, — að
Laxness er aldrei leiðinlegur,
alltaf sami frábæri snillingurinn
á stíl og mál. Nú um jólin eign-
aðist ég síðustu bók skáldsins
„Kristnihald undir jökli“ og las
hana mér til mikillar ánægju.
Sagan er að vísu ekki, að mínu
viti, meðal öndvegisbóka hans,
en þó skemmtileg og forvitni-
leg um efni og stíl, eins og aðr-
ar bækur hans. Hún gefur les-
andanum einnig góða innsýn í
vinnubrögð höfundarins, hversu
hann viðar að sér efni úr ýms-
um áttum og notar það þannig,
að það gerir persónurnar litrík-
ar og gefur sögunni allri sinn
sérstæða blæ. Ýmsir, sem rætt
hafa við mig um þessa bók, telja
hana nokkuð lausa í rerpunum og
get ég fallizt á það. En ég hygg
þó, að hún sé ein af þeirn bókum
sem lesa þarf oftar en einu sinni
til þess að allt það, sem hún býr
yfir, komi fyllilega til skila.
Og þá er ég kominn að þeirri
bókinni, sem gladdi mig mest
allra þeirra bóka sem ég eignað-
ist á s.l. ári. Er það hin glæsi-
lega úgtáfa Almenna bókafélags
ins á Fögru veröld Tómasar Guð
mundssonar. Að ytri gerð ber
bókin af flestu því, sem hér hef-
ur sézt í íslenzkri bókagerð til
þessa. Pappírinn er óvenjulega
vandaður og prentun afburða-
góð. Þá hefur og Atli Már prýtt
bókina teikningum og litmyndum,
listavel gerðum. Hann hefur einn
ig ráðið útliti bókarinnar. Er
þetta allt honum til mikils sóma.
Um ljóð Tómasar í Fögru ver-
öld er óþarft að fara mörgum
orðum. Þau þekkja allir, sem
unna fögrum ljóðum, enda var
bókinni, þegar hún fyrst kom
út, árið 1933 tekið með þeirri
hrifni og aðdáun af alþjóð að
fá eða engin dæmi munu vera
til slíks á landi hér. Þessi hrifni
reyndist ekkert stundar fyrir-
brigði, því að enn er Tómas eitt
ástsælasta skáld okkar og mun
svo verða meðan Ijóð eru lesin
í þessu landi. í Fögru veröld er
slegið á nýja strengi, nýr tónn
vakinn í íslenzkri ljóðagerð, sem
allir hlutu að leggja hlustir við.
Þar fór saman fágað form og
fagurt mál, skemmtileg hnyttni
og mikið mannvit. Og ekkert af
þessu hefur glatazt ' skáldinu
með árunum, nema síður sé, eins
og seinni ljóðabækur hans bera
svo fagurlega með sér. — Ég
eignaðist Fögru veröld þegar, er
hún kom út fyrst, og síðan hef
ég lesið hana, eins og síðari
ljóðabækur Tómasar, meira og
minna á hverju ári. Ljóð hans
eru mér því eins og gamlir og
góðir vinir, en þó alltaf ný og
fersk. Það voru þó ekki ein-
göngu ljóðin i Fögru veröld, sem
glöddu mig nú, heldur einnig
bókin sjálf, sem mér fannst vera
verðug umgerð um alla þá dýru
gripi, sem bókin hefur að geyma.
n.
í Morgunblaðinu 24. sept. s.l.
las ég grein um bókmenntir eft-
ir Erlend Jónsson, er hann
nefnir „Hafnar slóð á,“ með und
irfyrirsögninni: „Sundurleitar
hugdettur á Strikinu“. Grein
þessi þótti mér um margt næsta
furðuleg, svo að ekki sé meira
sagt, og bera það með sér, að
höfundurinn, sem er bókmennta-
gagnrýnandi víðlesnasta blaðs
landsins, hefði verið kominn þó
nokkurn spöl út af „strikinu"
þegar greinin varð til. Þó virti
ég honum það til vorkunar, að
hann var þegar þetta gerðist,
staddur með sínar hugdettur á
Hafnarslóð í tuttugu og fimm
stiga hita. í grein þessari kemur
höfundurinn viða við, og skal
það ekki rakið hér, en aðeins
staldrað Við þann hluta grein-
arinnar, sem fjallar um danska
ljóðasafnið „Eksempler“, 'sem út
kom s.l. sumar. Um þessa bók
segir Erlendur Jónsson meðal
annars:
„ ... Eksempler mun ekki ætl- ■
að að vera nein þverskurðar-
mynd af danskri nútímáljóðlist,
heldur, og fyrst og fremst, sýn-
ishorn nýjunga, tilrauna „mod-
emisma“ í danskri ljóðagerð. í
Eksempler eru ljóð þrettán
skálda. — Eitt þessara þrettán
skálda, Hans-Jörgen Nielsen,
valdi ljóðin“.
Og síðar í greininni kemst gagn
rýnandinn svo að orði:
„Meðal skáldanna þrettán
þykja mér tvö athyglisverðust,
Charlotte Strandgaard og Niel
sen. ' Strandgaard er lífrænni,
efnismeiri (leturbreyting mín, S.
Gr.) og að sumu leyti áræðnari.
Eitt ljóð Strandgaards er svo
stutt, að Nielsen kallar það kort-
korbe kortdigt. Það heitir Pá
træet er der et blad, og er svo
lítið og fíngert instrúment, að
ég legg ekki í að snúa því, en
það er svona:
Pá træet
er der
et blad.
Nielsen er hreinræktaðri, upp-
finningasamari og meiri modern
isti. Upplýsingar heitir eitt ljóð
Nielsens. Það er svona í orð
réttri þýðingu.
október er gulur
er október
gulur er október
er gulur
gulur er gulur
gulur
gulur er himinninn
er gulur
himinninn er gulur
er himinninn
himinninn er himinninn
himinninn

Það er ekki ónýtt fyrir ung
og upprennandi ljóðskáld að
mega njóta leiðsagnar þessa bók
menntagagnrýnanda á þyrnum
stráðri skáldabraut sinni.
Og nú spyr ég: Hvað er það,
sem gagnrýnandanum finnst svo
skemmtilegt við þetta ljóð?
Og þá vil ég í fullri ein-
lægni, biðja Erlend Jónsson,
að gefa mér fávísum, nánari
skýringu á því hugtaki sem
hann nefnir hreinræktað ljóð. Er
það kannski ljóð sem er dauð-
hreinsað af allri hugsun,
aðeins orð sem raðað er upp á
vissan hátt, og þá ýmist í stutt-
um eða löngum línum eftir át-
vikum? Ef svo er, þá kann ég
tvær gamlar vísur danskar, sem
eru í ætt við þessa nýju ljóðlist,
en gerður löngu fyrr en hún varð
til og mun betri, að mínu viti,
en ljóð þeirra Strandgaard og
Nielsen, en vísur þessar «gru
svona:
„Der staar en bænk í haven,
i haven staar en bænk.
Og denne bænk í haven,
det er en havebænk.
Der gaar en dreng paa gaden
paa gaden gaar en dreng.
Og denne dreng paa gaden
det er en gadedreng.“
Vona ég að bókmenntagagn-
rýnandinn hafi gaman af þéssum
visum og lesi þær „vegna
ljóðs“, en ekki „vegna einhvers
annars“, eins og hann kemst að
orði hér að framan. Reyndar er
mér ekki vel ljóst við hvað hann
á með þessum orðum. Þætti mér
því vænt um að fá nánari skýr-
ingu á þessu mikilvæga atriði,
því að það er vissulega annað
en spaug, ef það kemur upp úr '
dúrnum að maður hefur aldrei,
á langri ævi, kunnað að iesa
ljóð.
— Með kærri kveðju og ósk
um farsælt bókmenntaár.
Sigurgeir Jónsson
V estmann aey jum:
Enginn leyndardómur
Það var mikil gróska í bóka-
útgáfunni á liðnu ári, og þar að
sjálf9Ögðu mislitir sauðir í mörgu
fé, og svo hreinir gimsteinar inn-
an um, eins og verða vill. í bóka-
flóðinu fyrir jólin barst mér í
hendur bók, sem mér virtist ekki
himinninn er október
er himinninn
október er himinninn
er október
október er október
október
Ég er ekki viss um að allir
þeir sem lesa þessi ljóð“ falli í
stafi yfir mikilleik efnisins í
ljóði Charlotte Strandgaard og
þá enn þá síður yfir uppfinn-
ingarsemi Nielsen og veigamikl-
um upplýsingum í framan-
greíndu ljóði hans. Hins vegar
leynir sér ekki aðdáun bók-
menntagagnrýnandans. Hann seg-
ir svo:
„Þyki einhverjum þetta ljóð
vera leiðinlegt, þá get ég ekki
verið sammála. Mér finnst það
skemmtilegt. Þetta er hreinrækt
að Ijóð (leturbr. mín S. Gr.) í
því er ekkert sem dregur at-
hyglina frá því sjálfu. Sá, sem
þykist hafa gaman af ljóðum, en
nennir ekki að lesa ljóð af þessu
tagi — hann les ekki ljóð vegna
ljóðs, — heldur vegna einhvers
annars.“
láta mikið yfir sér. Höfundar-
ins hafði ég að vísu heyrt getið,
en aldrei lesið neitt af verkum
hans. Þetta er fyrsta skáldsagan
sem hann sendir frá sér, en heill
tugur af ljóðabókum og smá-
sagnasöfn eftir hann hafa séð
dagsins ljós, allt frá árinu 1922,
þegar fyrsta ljóðabók hans kom
út. Höfundurinn er Guðmundur
Frímann, og bókin, sem mér
barst á aðventunni ber héitið
Framhald á bls. 17