Morgunblaðið - 10.04.1969, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 10.04.1969, Blaðsíða 17
MORGUNIBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. APRÍL 1060 17 Samstarf aðila Atlantshafs- bandalagsins innan NATO var ekki mótað á einum degi eða ári. Með aðild sinni að Atlantshafs- sáttmálanum mótuðu mörg ríkj- anna nýja stefnu í utanríkismál- um og hurfu frá fyrri forsend- um vama sinna. Hér verður leit azt við í *tuttu máli að gera grein fyrir þeirri þróun, sem er grundvöllur skipulags og sam- starfs NATO-ríkjanna. AÐDRAGANDINN „Margir vestrænir stjórnimála menm hafa á síðustu tuttugu ár- um verið kállaðir feður Evrópu eða feður Atlantshafsbandalags- ins. Enginn þeirra er verður nafnbótarinnar. Hún tilheyrir Stalín ... “ Þannig kemsit Paul- Henri Spaak að orði í nýút- komnu fyrra bindi sjálfsævisögiu sinmar. Raunar liðu nokkur ár £rá lokum seinni heimsstyrjald- arinnar, þar til vestrænir stjórn málamenn gerðu sér grein fyrir ógn þeirri, sem stafaði af Rúss- landi Stalíns. Margir héldu, að Yalta-samkomulagið og tvíhliða Bækistöðvar NATO í Belgíu. efnis, að endanleg lausn vanda- mála Evrópu næðist ekki nema þjóðir þær, er hefðu sömu hug- sjónir að leiðarljósi stæðu ein- huga að úrlausn þeirra. Til þess að markmið þetta næðist yrðu NATO-ríkin að auka samstarf sitt innan á bandalagsins öðrum sviðum en varnarmálum, eins og gert er ráð fyrir í 2. grein sátt- málans. Nefnd þriggja utanríkis- ráðherra, Halvard Lange ,Nor- egi, Lester B. Pearson, Kanada, og Dr. Gaetano Martino, ftalíu, var skipuð til þess að gera til- löguir þeirra í 103 greinum, en þær fjalla um samstarf á sviði stjórnmá'la, efnahagsmála, vís- indamála, menningarmála og fræðslumála, auk þess sem sam- eiginleguim stofnunum er mark- aður starfsvettvangur. Til þess að gefa nokkra hug- mynd um forsendur þessara til- lagna sem hafa mótað samstarf- ið síðan þær voru gerðar og muimu gera það í framtiðinni, verða birtir hér tveir kaflar úr inngangi þeirra í lauslegri þýð- ingu: NATO TUTTUGU ARA BRAUTIN — Aðdragandi sáttmálagerðarinnar — Aðild Þýzkaland — Samstarf á öðrum sviðum en varnamálum Við samantekt þessarar greinar var m.a. stuðzt við fyrra bindi sjálfsævisögu Paul Henri Spaak, sem var utan- ríkisráðherra Belga á þeim tíma, sem um er rætt, og síð- ar framkvæmdastjóri NATO. Bindi þetta kom út fyrir skömmu og í maí er síðara bindið væntanlegt. Þar mun Spaak fjalla um störf sín í þáguNATO. Samkvæmt efn- isyfirliti fyrra bindisins mun í því síðara sérstaklega verða fjallað um landhelgisdeilu ís- lendinga og Breta og getið um afskipti höfundar af henni, en þá var hann framkvæmda- stjóri NATO. samningar Rússa við Frakka annars vegar og Breta hins veg ar væru nægiileg trygging fyrir öryggi Evrópu. Og í þeim anda var stofnað ti’l Sameinuðu Þjóð- anna árið 1945. En smátt og smátt varð óttinn við Rússland yfir- sterkari óttanum við hið sigraða Þýzkaland í hugum vesturlanda- búa. Churchill talaði fyrstur manna um „járntjaldið, sem skipt ir Evrópu frá Stettin til Tri- este“ í ræðu er hann flutti í Fulton í Bandaríkjunum í marz 1946, og hann hvatti til samein- ingar enskumælándi þjóða gegn ógn kommúnism'ans. í júní 1947 lagði Marshal'l, þáv. utan- ríkisráðherra Dandaríkjanna, SÍÐARI GREIN fram tillögur sínar um endur- reisn Evrópu, þ.á.m. Rússlands og annarra kommúnistaríkja. Ti'l lögum þessum var vel tekið í Vestur-Evrópu, en Stalín hafn- aði þeim með fyrirlitningu og hóf mikinm áróður gegn þeim. Vantrú manna á samstarfsvilja Sovétríkjianna hét áfram að vaxa. f ársbyrjun 1948 flytur Ernest Bevin, þáv. utanríkisráð- herra Breta, ræðu í neðri-mál- stofu brezka þingsins, þar sem hann rekur vonbrigði sín varð- andi stefnu Sovétríkjanna. Hann minnist þess, sem gerzt hafði á Balkanskaganum, í Umgverja- landi, í Póllandi, í Þýzkalandi, í íran, í Tyrklandi og á hvem hátt Yalta-samningarnir hafi ver ið rofnir. Hanm leggur til að stofnað verði bandalag Vestur- landa, með aðild Benelux-land- anna, Bretlands og Frakklands. Viðbrögð ríkisstjórna viðkom- andi landa eru skjót og 17. marz 1948 er Bruxelles-samkomulagið unidirritað, þar sem ríkin gera með sér bandalag um samstarf á sviði efnahags- menningar og varnarmála. En sama dag og Bruxelles-samkomuliagið er und irritað flytur Truman, þáv. Bandaríkjaforseti, ræðu í öld- ungadeild Bandaríkjaþings, hann minnir á yfirgang komtnún- ismans í allri Evrópu og ný- lega va'ldatöku þeirra í Tékkó- slóvakíu (22. feb. 1948) ,og lýs- ir því yfir, að Bandaríkin muni á friðartímum taka þátt í vest- rænu stjórnmála- og varnar- bandalagi. Samia ár hefjast við- ræður milli aðila Bruxelles-sam- komulagsins og Bandaríkjanna og Kanada um varnir Norður-Atl antshafssvæðisins. Þeim lýkur með gerð Norður-Atlantshafs- sáttmálans og hinn 15. marz, 1949, er Danmörku, íslandi, ítal- íu, Noregi og Portúgál boðið að gerast stofnaðilar að sáttmálan- um. Þann 4. apríl, 1949, undir- rita framangreind 12 ríki sátt- málann í Washington. STOFNANIR RÍSA Hér verður efni Atlantshafs- sáttmállans ekki rakið, en kjarni hans er stjórnmálaleg skuld- bindinig aðilanna þess efnis, að árás á einn þeirra verði svarað sem árás á þá alla. Undirritun sáttmálans markar tímamót í ut- anríkisstefnu Bandaríkjanna, horfið er frá Monroe-kenning- unni, Bandaríkin verða meðá- byrg fyrir öryggi Evrópu í fyrsta sinn á friðartímum. f al- mennt orðaðri 9. grein sáttmál- ans er mælt fyrir um stofnun ráðs, sem í eigi sæti fulltrúar allra aðilanrna, er annist fram- kvæmd samningsákvæðanna. Með þessa grein að grunni hefur fjöl þætt varnarkerfi bandal'agsþjóð anna síðan risið ásamt öllum þeim stofnunum, sem samstarf- inu fylgja nú. í upphafi er lögð megináherzla á að tryggja skipulagslegan grundvöll samvinnuinnar. Á fundi sínum í maí 1950 ákveða utainiríkisráðherrarnir að stofna ráð fulltrúa sinna, er fylgist með daglegum rekstri. Árið 1952 er ráði þessu breytt í fastaráðið, sem starfar enn. Sama ár er og ákveðið að setja upp höfuðstöðv ar NATO í París og ráðinn fram kvæmdastjóri. Fyrstur ti'l að gegna því embætti var Lord Ismay, Bretlandi, en síðan hafa þeir Paul-Henri Spaak, Belgíu, Dirk U. Stikker, HoMandi, og Manlio Brosio, ítalíu, gegnt því. AÐILD ÞÝZKALANDS Árás kommúnista inn í Suður- Kóreu í júní 1950 hafði mikil á- hrif á þróun varnarsamstarfs inis. Margir höfðu talið, að komm únistar hefðu látið af yfirgangs stefnu sinni, þegar þeir leystu Berlín úr herkví í maí 1949. En innrásin í Kóreu sýndi, að eðlið var en/n hið sama. Á ráðherra- fundi NATO í september 1950 var sett fram varnaráætlun fyr- ir Evrópu, þar sem gert var ráð fyrir, að varnir álfunnar færu fram éinis austarlega og unnt væri. Af þessari stefnu leiddi, að varnarlínuna bar að skipu- 'leggja í Vestur-Þýzkalandi, er þá laut stjórn hernámsveldanna þriggja, Bandaríkjanna, Bret lands og Frakk'lands. Bandaríski utanríkisráðherrann, Dean Ache son, setti fram þá skoðun stjórn ar sinnar, að nauðsynlegt væri, að Þjóðverjar ættu hlutdeild í þessum vörnum. Bandarískir kjós endur og skattgreiðendur féll- ust ekki á dvöl herafla Banda- ríkjanna í Evrópu, ef eitt landa þeirra, sem hann ætti að verja væri aðeins hlutlaus áhorfandi. Endurreisn herafla Þjóðverja, sem aðeins 5 árum áður hafði marið þjóðir Evrópu uindir hæl- um sínum, þótti mörgum leiðtog- um Vestur-Evrópu varhugavert skref. Einkum voru Frakkar hik andi í málinu. René Pleven, þáv. forsætisráð- ■herra Frakka, leggur fram til- löigu um stofnun Evrópu-hers með aðild Belgíu, Frakklands, Hollands, Ítalíu, Luxembourgar og Þýzkalands (núverandi Efna hagslanda), er lúti eigin stjórn og verði_ í nánum tenigslum við NATO. f árslok 1950 fellst ráð- herrafundur NATO á að reyna framkvæmd ti'llagna Frakka. Miklar samningaviðræður hefj- ast milllii framangreindra 6 landa og þeim lýkur 1952 með því að 5 þeirra, að Frakklandi undan- teknu, undirrita samkomulag um stofnun Evrópuhers. Eftir það er viðræðum við Frakka haldið á- fram og lýkur þeim 1954, þegar franska þingið fellir tillögu um aðild Frakka að Evrópuhernum. Tillaga Frakka líður undir 'lok fyrir aðgerðir þeirra sjálfra. Meginkapp er lagt á að finna aðra llausn. Bretar bjóða till ráð- stefnu framangreindra 6 landa, Bretlands, Bandaríkjanna og Kanada í London í október 1954. Árangur hennar er Parísar- saminingurinn, sem þessi lönd imdirrituðu í París 23. október 1954. Með þeim samningi láta Bandaríkin, Bretland og Frakk- land af hernámi í Þýzkalandi, Ítalía og Þýzkaland verða aðil- ar Bruxeiles-samkomulagsins og Vestur-Evrópubandalagið er stofnað. Bandaríkin og Bretland taka að sér að hafa herafla í Evrópu eins 'lengi og þess sé óskað. Þýzkalandi er boðin að- ild að NATO. 5. maí 1955 verður Þýzkaland formlega aðili NATO, en 7. maí slíta Sovétríkin formlega tví- hliða samningum sínum við Frakkland og Bretland, sem raunar þá voru orðnir ómerkir vegna yfirgangs Stalíns. Ráð- herrafundur NATO samþykkir aðild Þýzkalands að bandalag- inu á fundi síimum 9—11 maí 1955, en 14. maí stofna Sovét- ríkin til Varsjár-bandalagsins með leppríkjum sínum í Evrópu í þeim tilgangi að tryggja þar vígstöðiu sína og halda leppríkj- unum enn betur í greip sinni, eins og samnazt hefur, nú siðast í Tékkóslóvakíu. Árið 1952 urðu Grikkland og Tyrkland aðilar Atlantshafssátt málans, þannig að með að- ild Þýzkalands 1955 urðu banda lagsríkin 15 eins og þau eru enn í dag. SAMSTARFIÐ EFLT Ráðherrafundur NATO sam- þykkti í maí 1956 á'lyktun þess 16. FEBRÚAR sl. var stofnað í Reykjavík fransk-íslenzkt fé- lag. Hlaut það nafnið KÚNÍ- GÚND FANSKT-ÍSLENZKT FÉLAG. Hyggst félagið efla sam skipti Frakklandsvina og kynna franska menningu hér á landi. Starfsemi sinni mun félagið m.a. haga me’ð þeim hætti að efna til umræðu og skemmti- funda, fá franska menn til fyrir- lestrahalds hér, vinna að því að franskur bókakóstur í bókasöfn- um verði aukinn og að frönsku- kennsla í menntaskóluim verði bætt og aukin. Ennfremur mun félagið aðstoða starfsmenn franska sendiráðsins við úr- „Allt frá upphafi Atlantshafs- bandalagsins var því haldið fram, að samstarf á sviði varn- armála væri ekki nægi'legt, enda þótt það sæti í fyrirrúmi. Það hefur og orðið æ ljósara frá því sáttmálinn var undirritaður, að öryggi nú á tímum takmarkást ekki við hernaðarleg mál. Efl- ing samráðs á sviði stjórnmála og samvinnu á sviði efnahags- máia, virkjun náttúruauðæfa, framfarir í menntamálum og al- menin fræðsla almennings er jafn mikilvægt, ef ekki mikilvæg ara, til varnar öryggis þjóðar, eða bandalags, og smíði her- skipa eða vígbúnaður hers.“ „Hin sögulega þróun sýnir, að einstök þjóð, sem aðeinis treyst- ir á eigin stefnu og afl, fylgist ekki með framförum eða fær jafnvel ekki haldið velli á tímum kjarnorku. Eins og stofnendur Atlantshafssáttmá'lans sáu fyrir krefst sú staðreynd, að þjóðirn- ar verða sífellt háðari hver ann- arri á sviði stjórnmála, efnahags mála og varnarmála, síaukinn- ar alþjóðlegrar samvinnu og tengsla. Sumum ríkjum kann að takast að njóta einhvers stjórn- málalegs- og efnahagslegs-sjálf- stæðis, á meðan allt leikur í lyndi. Ekkert ríki, hversu vold- ugt sem það er, getur hins veg- ar tryggt öryggi sitt og velfarn- að af eigin rammleik." vinnslu umsókna um náms- styrki, og veita þeim sem hyggja á nám í Frakklandi leiðbeining- ar. Einnig mun félagið leita eft- ir náinni samvinnu við Alliance francaise. Félagsmenn geta orð- ið allir, sem stunda’ð hafa nám í Frakklandi, svo og aðrir þeir, sem skilja franska tungu, þar á meðal þeir, sem stundað hafa frönskunám á íslandi. í stjórn voru kjörnir Stein- grímur Gautur Kristjánsson, Brynjar Viborg og Sigurlaug Sigurðardóttir. Stofnfélagar voru 19. (Fréttatilkynning). Björn Bjarnason. Kúnígúnd, frnnsk-íslenzkt félng

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.