Morgunblaðið - 06.09.1969, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. SEPT. 1909
19
Áttrœður
Olav Olsen vélsmið
ur Ytri-Njarðvík
SVO ER almennt talið, að land-
námi íslands frá Noregi ljúlki um
930. En svo sem. ýmsir hlutir
eru án endis, má það til sanns
vegar færa um landnám eins
lamds. Landnám þess heldur á-
fram og þróast svo lengi, sem
starfandi hendur eru að verki að
nýta auðuppsprettur þess og
orfkulindir.
Og þó að aðalstraumur Norð-
manna hingað til lands hverfi
að mestu úr sögunni við umget
ið ártal eða fyrr, þá hefir hann
aldrei horfið með öllu. Fyrir síð
uistu aldamót fluttist t.d. all-
margt Norðmanna hingað. Aðal-
lega voru það síldarspekúlantar
og hvalstatsjónistar, sem ýmsir
efnuðust hér vel og fluttu svo
mieð gróðann úr landi.
Árið 1906 var grósSka og ný-
sköpun í þjóðlífi íslands. Heima-
stjórn nýfengin og nýtt fjármagn
streymdi inn í landið. Eftirspurn
eftir verkafólki var mikil, sér-
staklega sjómönnum. Útgerðar-
maður af Suðurnesjum lagði þá
leið sína til Noregs til þess að
ráða þar nokkra tugi ungra
Norðmanna til að stunda hér
skútubrasik. Einn af þessum
ungu mönnum, sem þá fluttust
hingað hét Olav Olsen og var
þá aðeins 16 ára að aldri. Sen/ni-
lega hefur hann ek/ki í fyrstu
hugsað sér íslandsdvöl til lang-
frama en hversu sem því er
varið hefur pilturinn dvalið hér
síðan að mestu, gerzt íslenzkari
en margir innfæddir og skilið
eftir sig varanlegri spor í þessu
landi en margir landar hans sem
meira létu yfir sér og meira áttu
undir sér er hingað kom í fyrstu.
Og nú fyllir Olav Olsen átt-
unda tug ævi sinnar í dag (6.
sept.) Hann er borinn í þenn-
an heim þar sem heitir á Nord-
möre í Noregi þar sem lífsbar-
átta alþýðu manna var í harðara
lagi. Og Olsen var af alþýðu
bergi brotinn, þeirra sem urðu
hörðum höndum að afla sér lífs
bjargar í sveita síns andlits. Fyr
ir því varð hann svo fljótt sem
kraftar frekaist leyfðu að taka
sinn þátt í lífsbaráttu fjölskyld-
unnar.
Um skólagöngu var naumast
að ræða aðra en þá í skóla
lífsins og hjá þeim skóla er erf-
itt að sleppa, þar verður engu um
breytt með klögunum eða kvört
unum skólinn agar suma hart
hvort sem þeim líkar betur eða
verr og honum lýkur ekki fyrr
en ævin er öll.
Þegar Olsen er 16 ára að aldri,
ræður faðir hans hann í vinnu
í Kristjánssundi. Þegar Olsen
yngri birtist svo atvinnurekanda
sínum væntanlegum, fékk hann
þau svör ein, að þar vantaði
menn en ekiki smástrálkia. Senni
lega hefur piltinum sviðið til-
svarið og Ifklega hefur hann
ekki verið mikill bógur þá. En
kjark hafði hann nægan til að
drífa sig sem Skútukarl til fs-
lands, og fara ekki sögur af því
síðan mér vitanlega, að Olsen
hafi ekki þótt afkasta verki á
við hvern meðalmann og kann-
dki ríflega það.
Hann réðist á skútu, sem Söp-
'hie Weatley hét, skipstjóri Jafet
Ólafsson frá Ytri-Njarðvik. Síðla
þennan vetur er það eitt sinn,
þegar skúta þessi er að láta úr
höfn, að pilturinn verður skyndi
lega svo sjúkur, að hann er fl/utt
ur á sjúkrahúis. En naumast er
skip hans fyrr komið út úr hafn-
armynni Reykjavíkur en dreng-
urinn rís upp alheill og kennir
sér einákis meins. En til skips
hans spurðist það eitt, að
það fórst í mfklu mann-
drápsveðri undir Mýrum með
manni og mús. Eru svona fyrir-
bæri alltaf jafn spurul: hvers
vegna? En Olsen hefur svarið
á reiðum höndum fyrir sig: yfir
mér hefur alltaf verið vafcað af
ósýnilegri hendi og hættunum
bægt frá. Væru dæmi þau, er
Olsen getur af þesisu sagt, ærin
í langar frásagnir, sem hér verða
ekki blaðfestar að sinni.
Og Olsen heldur sjómennsik-
unni áfram, gerist vélstjóri á
báti þeiim, er Gamrnur hét, eig-
andi Thor Jensen, er anmaðist
um sikeið flutninga milli Garðs
og Reykjavíkur, en reri frá Sand
gerði fyrstur vélbáta veturinn
1907.
Er Olsen því fyrsti starfandi
vélstjóri á þeim stað.
Um tvítugt lýkur Olsen svo
járnsmíðanámi á Seyðisfirði.
Mundi hvort tveggja vera nær
sanni, að nám í járnsmíði þá
væri verulega styttra en nú er
og nemandinn í fyrra lagi að til
einka sér tæfcni þessarar iðn-
greinar eins og hún þá var
kennd.
Síðan taka við nokkur sjó-
mennsikuár á Austfjörðum. Hann
verður bátaformaður á þessum
litlu fleytum, sem nútímamaður
inn Skilur varla í, hvernig fóru
að fljóta yfirleitt í flestum veðr
um. En þó er það staðreynd, að
flestir flutu og þar á meðal Ol-
sen. Þó munaði stundum mjóu,
og fyrir kom það, að hinn góði,
ósýnilegi andi hans þyrifti að
hvísla viðvörunarorðum eða
jafnvel kippa í stýri. Um skeið
stjórnaði Olsen Lagarfljótsorm-
inum fræga, sem gamlir Aust-
firðingar kannast við, aðrir ekki.
Líklega hefur Olsen ekki að
öllu leyti unað sér á sjónum, því
svo mikið er víst, að hann ræðst
í að gerast vélaviðgerðarmaður
með eigið verkstæði. Þá starf-
semi byrjar hann í Hrísey, en
flyst til Siglufjarðar 1929 og
stotfnar þar vélsmiðju, og við það
starf er ævi hans síðan tengd.
Hér var ekki ætlunin að
skrifa samfellda, ítarlega ævi-
sögu Olsen, enda á hann senni-
lega langa ævi enn framundan.
Þó skal þess getið, að efcki er ör
grannt um að gamli Olsen sé í
lifanda lífi orðinn þjóðsagnaper
sóna á Siglufirði sakir einstakr-
ar hjálpsemi sinnar og furðulegr
ar hugfcvsemni í viðgerðum á
vélasfcrapatólum.
•w-
Hef ég það fyrir satt, að hve
nær sem leitað var til Olsens,
hvort heldur var á nóttu eða
degi með bilaða vél í bát, sem
þurfti að ganga, hvort heldur
var af rlkum eða fátæfcum, þá
hafi hann alltaf og ævinlega ver
ið reiðubúinn að hjálpa náung-
anurn á flot, ef hann gat á ann-
að borð staðið á fótunum fyrir
þreytu, þess jafnvel dæmi, að
styðja yrði hann fyrstu sfcrefin
upp úr rúminu í mestu „törn-
unum“.
Og daglaun voru áreiðanlega
ökki alltaf inriheimt að kvöldi,
og víst sjaldnast um það spurt,
hvort greiðslugeta væri fyrir
hendi.
Starfslöngunin og ánægjan af
að rétta náunganum hjálparhönd
stjórnuðu gerðum hans frá
bernsfcu til elli. Þó innheimti
hann ekki meiri laun en svo af
valdamönnum Sigluifjarðar, að
hann félkk ekki það pláss, sem
hann taldi sig þurfa fyrir vél-
smiðju sína. Valdhafarnir vitn-
uðu í skipulag og samikvæmt því
átti Olsen að víkja burt með vél
smiðju sína.
Og Olsen er löghlýðinn borg
ari og flutti burtu — alla leið í
Njarðvífc suður. Þetta var á ný-
sfcöpunarárum Ólafs Thors, og
Olsen var bjartsýnn eins og
fleiri þá, viðreisnin var ekki inn
an gæsalappa.
Hann byggði stóra vélsmiðju,
svo stóra á ofckar mælikvarða,
að erfitt reyndist um skeið að
finna starfsgrundvöll. En Olsen
flaut eins og fyrr, en að lokum
hlaut að fara fyrir honum eins
og hinum fræga Þór — hann féll
fyrir Elli kerlingu, sem mörg-
um vösfcum hefur á kné komið.
Olsen varð að eftirláta son-
um sínum vélsmiðju sina. Og
þeir virðast hafa erft, efcki að-
eins handlagni föðurins, heldur
einnig gæfu hans, því þegar aðr
ir starfsmenn þessa „bransa“
leggja upp laupana, þá blómstr-
ar þeirra fyrirtæki. Og er þá
komið að síðasta þætti í ævi Ol.
Olsen, þar sem hann situr á frið
stóli heima hjá sér í skjóli bama
sinna. Aldurinn hefur að vísu
sett marfc sitt á manninn; hann
er lítið eitt lotinn í herðum og
hann gengur ekki eins hratt og
örugglega og í „gamla daga“.
Hár hans er nærri því hvítt.
En hann fylgist vel með öllu,
vökulum augum, les dagblöðin
og fylgist með flestum viðburð-
um, innanlands og utan. Ek'ki að
eins tunglskotum og öðrum fram
förum vísindanna, heldur einnig
viðreisnaráformum og fram-
kvæmdum, og þá ekki aðeins
okkar ríkisstjórnar heldur jafn
framt flestra ríkisstjórna um
gjörvallan hinn vestræna heim,
’og jafnvel hinn eystri lí'ka) og
er fús að ræða þessi mál við
Tilboð óskast
í nokkrar fólksbifreiðar er verða sýndar að Grensásvegi 9
miðvikudaginn 10. september kl. 12—3
Tilboðin verða opnuð í skrifstofu vorri kl. 5.
Sölunefnd vamarliðseigna.
Lögtök
Eftir beiðni bæjarritarans í Keflavík og að undangengnum úr-
skurði í dag verða lögtök látin fara fram fyrir ógreiddum
útsvörum, aðstöðugjöldum og fasteignagjöldum ársins 1969
til Bæjarsjóðs Keflavíkur. Lögtökin verða gerð á ábyrgð Bæjar-
sjóðs en á kostnað gjaldenda að 8 dögum liðnum frá birtingu
þessarar auglýsingar.
Bæjarfógetinn í Keflavík, 3. september 1969.
Alfreð Gíslason.
hvern sem er, því maðurinn er
að eðlisfari mjög félagslyndur
og nýtur þess í fyllstu mer'k-
ingu orðsirus að deila geði við
aðra. Og hann leýfir sér að gagn
rýna og benda á aðrar leiðir eins
og ratvís sjómaður, sem engan
„radar“ þartf annan en eigið
brjóstvit og eðlishvöt.
Og hann labbar að ég held
að minnsta kosti eina ferð á
dag niður í sína gömlu vél-
smiðju. Ekfci af því að 'hann van-
treysti sonum sínurn, heldur .
blátt áfram vegna þess, að þessu
starfi vár hann tengdur, þótti
vænt um það og nýtur þess að
sjá smiðju sína lifa og dafna.
Og meðan hann hefur fóta-
vist, þá mun hann sjást á ferli,
hvar sem starf er innt af hendi
í byggðarlagi hanis og takia að
viss>u leyti þátt í því með litfandi
áhuga.
Og það er gott að mæta gamla
Olsen á götu. Bros hans er hlýtt
og handtak hans innilegt eins og
þess manns, sem er sáttur við
alla tilveruna. Maður kemst ekki
hjá því að komast í gott sfcap við
að sjá þessa mildu heiðríkju,
sem yfirbragð öldungsins ber
með sér.
Kona hans og trúfastur lífs-
förunautur um rúmlega fknmtíu
ára ákeið er Magdalena Jóna-
tansdóttir frá Sigluvík við Eyja
fjörð.
Þau hjón eignuðust sex syni
og eina dóttur, en einn sona
þeirra lézt í bernsku. Húsfreyj-
an á heimilinu hefur því haft
ærinn starfa, því þá var véltækni
nútímans lítt búin að halda inn-
reið sína í rífci húsmæðranna.
Og auk síns stóra heimilis, varð
hún oft að taka í fæði og þjón-
ustu 2—3 verkamenn úr smiðj-
unni, án þess að um neina heim-
ilisaðstoð væri að ræða. Mun lítt
hafa hallazt á með þeim hjónum
um dugnað og atorku.
Magdalena hefur nú allmörg;
síðustu ár átt við þráláta van-
heilsu og búa og nú um allangt
ákeið dvalið á sjúkrahúsi. Þó
mun hún í dag reyna að standa
enn einu sinni við hlið manns
síns í gleðisamkvæmi hans með
afkomendum sínum og vinum.
Hvorugt þeirra hjóna gefst upp
fyrr en í fulla hnefa. Allir hinir
mörgu vinir þeirra Olsens og
Lenu víðsvegar um land munu i
dag gera eitt af tvennu: taka í
hönd þeirra og árna þeim langra
og farsælla lífdaga enn um sinn,
eða verða að láta sér nægja að
minnast þeirra á þann hátt, er
fjarlægðinni tilheyrir. En allar
munu þær hamingjuóskir koma
beint frá hjartanu.
Sigurbjöm Ketilsson.
f DAG stendur Olav Olsen, vél-
smiður í Ytri-Njarðvík, á sjón-
ar'hóli áttatíu ára. Hann er Norð
maður að ætt og uppruna, en á
langri dvöl á frónskri grund hef-
ir hann gerzt sannur íslending-
ur og Skilað atf hendi þjóðnýtu
dagsveifci og gifturíku.
Olsen, eins og hann ávallt er
nefndur í daglegu tali, hetfir lif-
að lífi sínu og innt af hendi störf
sin við leiðsögn sérstæðrar innri
reymslu, sem hér Skal aðeims að
örlitlu leyti skýrð.
Hann var atf fátæfcu foreldri
fæddur. Fljótt kom það í ljós, að
sjómennsfca, og véltækni í sam-
bandi við Skip áttu sterk ítök í
huga hans. Á unglingsaldri tók
hann sér fyrir hen-dur að smíða
lítið skip, sem knúið var áfram
með gangverki úr klulkku. Þótti
það hin mesta furðusmáð.
Sextán ára gamall hvarf hann
svo að heiman — hugði sig ráð-
inn sem kyndara á narsfct gufu-
Skip. En þegar fundum hans og
skipstjórans bar saman, þá varð
þeim síðarnefnda að orði:
„Svona dreng getum við ekki
notað“. Þar með var Olsen at-
vinnulaus og félaus, fjarri heim-
ili sínu.
Af tilviljun frétti hann þá, að
verið væri að ráða norsfca meran
til stanfa á íslandi við fiskveiðar
á Skútum. Þetta var árið 1906.
Hann tók þegar þá ákvörðun að
halda til íslands og freista gæf-
unnar hér urn nokkurra mánaða
Skeið. Þegar hingað kom var
haran þegar ráðinn vélstjóri á
Skútu. Fyrsta ferðin var farin,
og allt gekk að óskum. En um
það leyti er halda Skyldi úr höfn
að nýju, fárveiktist Olsen og
var lagður inn á Landakotsspít-
ala. En um það bil tveimur tim-
um eftir að Skútan hafði lagt úr
höfn vafcnaði Olsen og kenndi
sér einskis meins.
Þegar „systurnar" á Landa-
koti urðu þesis varar að sjúkling-
urinn var kominn á kreik, voru
þær strax sannfærðar um, að
hann væri með óráði og hugðust
drífa hann í rúmið aftur hið
Framhald á bls. 23
fjH tfgtmHiifrifr
S tærsta og útbreiddasta dagblaðið
3 m
3ezta auglýsingablaðið
Takið eftir
Hef opnaö verziun að Hrisateig 47.
Er með fatnað á telpur frá 6 ára og eldri t. d. hentugan skóla-
galla, buxur og skokka við rúllukragapeysur, jerseypeysur.
Ennfremur ýmiskonar handavinnuvöru. — IMæg bílastæði.
Vanar saumastúlkur
óskast í verksmiðju vora strax. — Uppl. hjá verksmiðju-
stjóranum. — Ekki svarað fyrirspurnum í síma.
VINIMUFATAGERÐ iSLANDS H.F.
Þverholti 17
Könnun um nhugu n nnmi
— í almennum þjóðfélagsfrœðum
Stúdentar, sem hafa áhuga á námi í almennum þjóðfélags-
færðum, sem aðalgrein eða aukagrein komi til viðtals i kenn-
arastofu Háskóla Tslands laugardaginn 6. sept. frá kl. 9—5
og mánudaginn 8. sept. kl. 5—7 e.h.
Þeir, sem ekki geta komið til viðtals á þessum tímum skrifi
Þjóðfélagsfræðinefnd Háskóla Tslands.
HASKÓLI iSLANDS.