Morgunblaðið - 17.09.1969, Blaðsíða 17

MORjGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. SEPT. 1969
17
ÞÓ að enn sé miangt á huldu
um þá atburði, sem gerðust í
Libyu við byltinguna þar, 1.
september sl. virðist þó alténd
þetta ljóst:
Ef leiðtogarnir nýju, sem nú
hafa komizt til valda í þessu
feiknarlega auðuga landi, á-
kveða að ganga í bandalag með
Aröbum, bíða Bandaríkin mik-
inn hnekski sem virkit afl á Mið-
jarðarhafi.
Foringjarnir nýju kváðust vilja
fullvissa Bandaríkin um það
strax daginn eftir að byltingin
var gerð, að þeir myndu virða
alla milliríkjasamninga og kapp
feoista vinsaimleg saimiskipti all-
ar þjóðir. En í ljósi þeirrar
reynslu, sem er fengin af hlið-
stæðum atburðum í Miðaustur-
löndum, eru sérfpæðingar marg-
ir hverjir á báðum áttum um
Brynvögnum ekið um götur Tripóíl og borgarar fagna.
Libýa hallar sér aö Nasser
það, hversu mikið sé leggjandi
upp úr slíkum loforðum.
Bandarfkin eiga mikilla
hagsmuna að gæta í Líbyu, ekki
sízt efnahagslega. Á síðustu tíu
árum hafa bandarísk olíufélög
komið undir sig fótunum í Li-
byu ,sem vegna auðlinda sinna
er orðið mesta olíuiland
í Miðausturlöndum. Eitt banda-
rískt fyrirtæki lestar allt að
einni milljón olíutunna á dag frá
Libyu til Evrópu og má af því
sjá, að þarna er mikið í húfi.
Bandarísk fjárfesting er sögð
hiaifa niuimið mdililjörðium dioiMiaiia.
Síðan olía fannst í landinu í
kringum 1950 hafa stórstígar
efnahagslegar framfarir orðið í
landinu og meðaltekjur hafa
hækkað úr um það bil 40 dollur
um árið 1951 upp í 1200 dollara
sL áir. Eru það hæstu meðaltekj-
ur í Afríku norðan Jóhannesar
borgar.
Hvað varnarmálunum viðkem-
ur eiga Bandaríkin ekki síður
hagsmuna að gæta, þar sem þeir
bafa risastóra bækistöð við
Wheelus, í grennd við Trípolí,
og dvelja þar fjöigur þúsund
bandarískir hermenn. Stöðin er
talin mikilvægur hlekkur í sam-
eiginlegu varnarkerfi Evrópu
þjóða.
Byltingin á dögunum var
gerð skyndilega og án þess blóði
væri úthellt. Árla morguns
þann 1. september tilkynnti bylt
ingarráðið að það hefði tekið
Trípoli og svo virtist sem stjórn
in hecfði fljötLaga treysit sdig aM-
vel í sessi.
En þó að dagar liðu hef-
ur eran alðeinis ©iitt skýrzt í
sambandi við þá menn, sem að
byltingunni stóðu. Kónginum
aldurhnignum og hálfblindum
var velt úr sessi — að vísu að
honum fjarstöddum, þar sem
hann var erlendis að leita sér
lækninga.
Forystumennirnir nýju segja
sjálfir að þeir séu „byltingar-
sinnaðir sósíalistar". En þó hefur
enn ekki komið upp úr dúrnum,
hvort þeir hneigjast frekar að
stefnu Nassers í Egyptalandi eða
Baathista í frak.
Að því er diplómatar í Libyu
sögðu fyrstu dagana eftir bylt-
inguna, var heldur ekki upp-
lýst, hvort stjórnin nyti fylgis
um gervallt landið, en fram að
þessu hafia verið inn-
byrðis erjur mi33i íbúanna í
TrípoMtiania annars vogar og
Kyrenaica hins vegar.
Heimildir sögðu að þrátt fyrir
alla óvissiu væri olíuhagsmunum
Bandaríkjanna engan veginn í
voða stefnt vegna byltingarinn-
ar. En diplómatar hafa þó brot-
ið heilann um, hvort einhver
sfcilyrði eða sfeorðuir veirði seitt
ar Bandarílkjiamönniuim. Þó er á
það að líta, að Libya á líf sitf und
ir olíuauðlindunum og nýtingu
þeirra. Hverjir sem hinir nýju
leiðtogar eru og hvað sem þeir
Hermaður á verði t Benghazi skömmu eftir byltinguna.
ætlast fyrir er augljóst að þeir
geta ekki tekið að sér olíu
vinns'lunia upp á eigin spýtiuir.
Meiri óvissa ríkir um, hver
verður afstaða valdhafanna til
herstöðvanna, bæði Bandaríkja-
manna við Wheelus og þó
kannski enn frekar brezku
stöðvanha við Tobruk og E1
Adem. Vestrænir stjórnmálasér-
fræðingar eru þeirrar skoðunar,
að þær verði lagðar niður áður
en langir tímar líða fram, og
verði þar ein fyrsta beina af-
leiðingin af byltingunni.
Strax eftir byltinguna var af-
lýst um óákveðinn tíma öllum
heræfingum Bandaríkjamanna
við Wheelus. Egypskar frétta-
stofnanir greindu frá því, að
skipun hefði verið gefin um þetta
af nýju stjórninni. Samt spák
einn bandarískur diplómat því,
að enn muni fullk tveir mánuð-
k líða, unz línurnar í stefnu
stjórnarinnar taka að skýrast að
einhverju marki.
Lokun herstöðvarinnar kæmi
sér vissulega mjög illa fyrir
Bandaríkjamenn, en að dómi
diplómata má ekki ofmeta gildi
þessara bækistöðva. Bandarísk-
ir flugmenn, sem nú eru þjálf-
aðk í Libyu með því að fljúga
tvisvar á ári yfk Miðjarðarhaf,
yrðu þá að fljúga yfir Atlants-
haf og hafa bækistöðvar í suð-
vestuirríkjum Bandaríkjanna.
En hvaða afleiðingar miun bylt
ingin hafa á afstöðu landsins til
deilu ísraela og Araba? Vest-
rænk stjórnmálasérfræðingar
eru reyndar þeirrar skoðunar,
að sáralítil breyting verði þar á.
Libya hefur aldrei veitt Araba-
ríkjunum neina hernaðaraðstoð,
enda til þess vanbúin; her lands-
ins hefur efeki á að sfcipa nemia 6
þúsumid mianmis. Lanidið hefuir að
vísu veitt Egyptalandi og Jór-
daníu hernaðaraðstoð síðan i
júnístyrjöldinni 1967 — 70 millj.
dollara árlega — og ekki er frá-
leitt að hiuigsa sér að þetta fram-
lag verði hækkað nokkuð. Þó er
talið sennilegt, að leiðtogarnk
muni fara mjög gætilega í sak-
irnar og tefla hvergi í tvísýnu.
Sovétríkin eru það land sem
stendur næst því að hagnast á
byltingunni, vegna þess að Li-
bya kann að verða enn einn
staðurinn við Miðjarðarhaf, þar
sem tekið yrði fagnandi á móti
sovézkum herskipum og öðrum
sové^fcuim fanfeoistuim. Libýa gæti
auðveldlega hlotið náð fyrir aug
um Sovétríkjanna og komizt í
raðir þeirra ríkja, sem Sovét-
menn sækjast eftir að selja sem
mest af vopnum og hergögnum.
Almennt er þó búizt við að So
vétmenn muni ekki rasa um ráð
fram en diplómatar segja, að það
kæmi vissulega mjög á óvart, ef
Kremlarbændur sýndu ekki á-
huga. Sovétríkin hafa jafnan lit
ið hýru auga til Libyu.
Það sem segja má að geri bylt
inguna í Libyu að nokkurri
verulegri ógnun við hagsmuni
Bandaríkj amanna á Miðjarðar-
hafi, er að hún skuli hafa verið
gerð einmitt núna. Hún er gerð,
þegar hatur er enn að magnast
milli Arabaþjóðianna oig ísraela
og vaxamidi reiðd giætk í Amaba-
löndunum vegna afstöðu Banda
ríkjamianna til ísraels.
Það sem fcom þessari reiði-
þær sömu mundk og róttækk
Arabar halda því óspart á lofti
að Bandaríkin séu jafn skæðir
óvink Araba og fsraelar. Allt
getur þetta orðið til að kynda
undk Bandaríkjahatri. Nær full
víst má telja að þek fáu valda-
menn í þessum heimshluta, sem
eru hliðhollir Bandaríkjamönn-
um, verði beittir auknum þving-
unum. Ber þar fyrstan að telja
Bourgiba, forseta Túnis, sem hef
uir nú róttækt Alsír sér við aðra
hlið og Egyptaland Nassers við
hina.
Hvað olld því að þessii valda-
mannaskipti urðu í Libyu? Sér-
fræðingar telja að byltingin eigi
sér vissulega aðdraganda, og
kannski hafi hún verið óhjá-
kvæmileg. En ekki hafði verið
búizt við að til tíðinda drægi
fyrr en Idris kóngur væri lát-
inn. Vegna langra fjarvista kon
ungs að heiman, hafa herforingj
arnk ungu misst þolinmæðina
og ákveðið að láta til skarar
skríða.
Metor ð ag j amk herforing j ar
hafa lengi verið óánægðk með
hvað Idris konungur hefur lagt
mifeið feapp á að halda vinsiam-
leguim og góðuim samskiptuim við
Bandaríkjaimenn og fulltrúa vest
rænna ríkja. Ekki er vafi á því
að byltingarmennknk hafa hlot
ið uppörvun og hvatningu frá
Nasser Egyptalandsforseta og
öðrum vinstrsinnuðum Arabafor-
ingjum, sem margir hafa verið
áfjáðir í að ná Libyu inn í sam-
tök Araba.
Bandarísk olíustöð í auðnum Libýu.
l öidu aif stað vair sú yfiinlýs-
ing Bandarílkjaimanna, að þeir
ætliuðlu innan tíðar að afhenda
ísnaieluim 50 Phantomorustuþot-
ur. Eniginn vafi er á því að sú
yfirlýsinig hefur orðið til að
bandarísku TWAfarþegafluigvél-
inni var rænt fyrir skemimstu og
Skemmida.rverk hafa verið unnin
á olíulledðslum í eigu Bandaríkja
manna. Tálismienn skæruliðasam-
taítoa Palestínuaraba hafa hvatt
til aukinna aðgerða gegn Banda
ríkjamömwim og eignum þeirra í
Miðaiusturlönduim.
Að margra mati feomast nú til
valda í Libyu menn, sem
kannsfci er of sterkt til orða
tefcið að kalla andstæðinga vest
rænna ríkja en enu í bezta falli
hliutlaiuisir. Og þetta verður um
Hvernig sem á málin er litið
fá sérfræðingar ekki annað séð en
byltingin muni, þegar stundk
líða fram verða verulegur
hnekkk fyrk Bandaríkjamenn
og draga til muna úr hernaðar-
mætti þeirra og veikja aðstöðu
þeirra á Miðjarðarhafi — en þar
hafa Sovétmenn lagt sig fram
um að auka áhrif sín á allra síð
ustu árum.
Breytingin verður ekki á
einni nóttu, hún verður sjálf-
sagt hægt og sígandi. En ýmsar
vísbendirugar hafa þegar sézt og
valdhafarnk í Libyu munu án
efa hægt og bítandi kippa fót-
unum undan valdaaðstöðu Banda
ríkjamanna í þessum heimshluta.
(Þýtt og endursa'gt úr U.S.
News og World Report)
Sandblásturstœki
og loftpressur til sölu, einnig húsgrunnur og efni í stál-
grindarhús.
Upplýsingar I símum 52407 og 20331.
Skrifstofustúlku óskust
Umsókn er tilgreini aldur, menntun og fyrri störf sendist
afgreiðslu blaðsins fyrir 19. sept. n.k. merkt: „3577".