Morgunblaðið - 28.09.1969, Blaðsíða 10

10
MORGUNiBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2®. SEPT. 1809
sloii
um
'sins
Hringferð um Álftaver
Þykkvabæjarklausturskirkja
Ef þú átt leið austur yfir Mýr-
diaílssaind eimíhveim tómia í hiaiust
þegar komponisti svananna verð
ur búinn að semj a lagið við „Eft-
inmiæii suimiairsiiins 11969“ þá
sikialtiu geÆa þér tóm tiil að
aka hringferð um Álftaverið.
Það tekur ekki langan tíma en
það borgar sig.
Af Langaskeri austast á Mýr-
dalssandi er skammt til vegamóta
við Skálmarbrú. Yfir brúna ligg
ur vegurinn upp í Skaftártungu
en við veljum veginn á hægri
hönd til að skoða þessa litlu, vot
lendu lágsveit við sjóinn milli
Mýrdalssands og Kúðafljóts, sem
kennd er við íslands fegursta
fugl í hvers líki moldin lyftist
hæst eins og skáldið segir. í Land
máimiu er þesg hiiinis vieigar miiinmzit
Ibvieirniig þessii fluigl eir til bús-
ílags því að þar segir, að Molda-
Gnúpur hafi numið land milli
Kúðafljóts og Eyjarár — Álfta-
ver allt — „Þar var þá vatn
imiikið oig áJptveiðar á.“ Enin miun
svo, að stórir flokkar svana setji
svip sinn á sveitina er þeir hóp-
ast saman á vötnum hennar að
hausti til.
Ená Sfkélmiaribrú ligg'uir vaguir
inn fyrst um slétta mela með svip
lausum hraunhólum á stangli.
Munu þeiir hafa myndazt er bráð-
ið Ihirauin beÆuir numinið yifiir violt-
l'enidi oig vatinsguiftain sipnengt
upp hraunskánina eins og þegar
sýður í sæmilega þykkum hafra
graut. Þó að þessir hólar láti lít-
íð yfir sér, mun það sannast mála
að þeim eigi Álftaverið raunveru
lega tilveru sína að þakka, því
að á þeim hafa Kötluhlaupin
klofnað og þeir hafa hlíft henni
fyrir laiðiaMóðlbyilgpluinini.
Vegurinn liggur í stórum sveig
norðan við Herjólfsstaði. Þar er
tvíbýli og skólahús, sem enn er
moitað þó að bönmuim Álítivieiriiniga
fairi nú mjög fækkandi. í vestur
sér á vatnsglætur á svörtum
sandi. Það eru Kælirarnir, lækir,
sem eflaust hafa fengið nafn sitt
af því hve kaldir þeir eru. Vatn
þeirra er sannkallaður svala-
drykkur — ókeypis. Þeir sam-
einast í Hraunbæjarlæk, sem á-
saimlt Hæðariæk myndar Lamd-
brotsá, sem skiptir sveitinni í
tvennt. Bærinn á vinstri hönd er
Hraunbær. Þar og í Hraungerði
mun Kötluflóðið síðast hafa orð-
ið einna nærgöngulast við bæi í
Veri. Þegar jökulvatnið rann
heim traðirnar og fór að vætla
inn í fjósið tók Sverrir bóndi
það ráð að moka fjóshauginn
fyrir dyrnar. Það var handhseg
stíflugerð og hún dugði. — Fyrir
sunnan Landbrotsá eru nú 3 bæir
í byggð, Hraungerði, Þykkvabæj
arklaustur (Norðurklaustrið) og
ÞylklkvialbœljiairlkOia'ustiur-norðiuathijiá
leiga. Á þesBuim þrem bæjlum
búa Sunnanbyggjarar. Fram til
ársins 1945 var tvíbýli á Klaustr
inu. Stóð þá annar bærinn norð-
an kirkjugarðsins þar sem nú
hefur verið reist stuðlabergssúla
til minja um Ágúisttímu&-íklaiustr-
ið, sem var á þessum stað frá
1168 til siðaskipta. Fyrsti ábóti
þess var Þorlákur helgi. Áður en
hann réðst í Ver hafði hann ver-
ið sex vetur í Kirkjubæ og
„aldrei jafnvel unað sínu ráði.“
Mikið orð fór af Þorláki ábóta.
Hann var andlegur faðir öllum,
sem hann var yfir skipaður, bann
aði bræðrum „flankr og farar
allar, þær er eigi bar nauðsyn
til“, bauð þeirn vandlega þögn að
halda, þá er það var skylt, en
hafa „góðan munnsöfnuð, þá er
m/áld'ð var Ieyft.“ Slílk'ar hioiiliar
lítfsireigllluir er 'hollt að ritfja uipp
þagiar sltaðmæimzit er á giaimiía
bæjairlhióllnium við miinniisimerikið
uim kilaiuisttrið í Þylktavialbiæ, bolí-
aira en a@ rekja áviirðlimigar Hffiine
klawisitluirstfdUks eiims oig miöngium
hættir tiL
Dæmið ekki . . .
KMajan er dláiítið eimkicmiui'ag
síðan bæriinin hennar hvarf,
þófct ekki sú hún fjamrd byggð.
Hér er Mýfagt, tflriltt oig
vel uim .gteinigið inmiain og
utam þeseia aidairgaimilia Giuðs-
húss, — ber órækan vott um hve
annt hinn litli söfnuður lætur
sér um kirkju sína, svo sem ber
lega kom fram á hátíðlegu aldar
afmæli hennar 20. september
1964. Minnast allir viðstaddir
þess haustfagra dags, þótt ekki
verði hér frekar frá greint. —
Kirkjan er lokuð og læst. Við
höfum ekki tíma til að sækja lyk
ilinn og leggjumst ekki á glugga
eins og sumra er siður. I stað
þess göngum við að stöku leiði
í suður-horni kirkjugarðsins og
lesum á bautasteininum:
H’ER LICHT BEGRAWEN
SALICH HANS BIRMAN
D.I.V.H. ANNO 1583.
Bikimiain talessaiðuir var vitan-
lega ekki ábóti, því að hann kom
ekki í Þykkvabæ fyrr en eftir
siðbót, heldur klausturhaldari
konungs. Er talið að hann hafi
orðið ósáttur við prestinn á Mýr
um út af rekatré, sem báðir vildu
eiga og varð prestur klaustur-
haldara að bana. Flýði þá prest-
ur og dvaldi langa hríð í svo-
kölluðum Prestshelli í Skálmar-
bæjarhrauni þar sem hann orti
iðrunarsálm er svo byrjar:
Ó, herra Guð ég hrópa á þig
harmur og sorg mig pína . . .
Um ábótaleiðið eru ýmsar sagn
ir, t.d. sú, að ef fátækur maður
byggi í Þykkvabæ skyldi hann
grafa í leiðið undir steininn.
Þar mundi hann finna það sem
hann þarfnaðist mest. Eitt sinn
gróf í leiðið maður, sem bjó í
Þykkvabæ og taldi sig mjög fá-
tækan. En í leiðinu fann hann
ekki annað en blaðsnepil, sem á
stóð, að blaðið skyldi hann hafa
fyrir ágirnd sína.
Ef ábótasteinninn sígur svo í
jörð, að þörf er á að hækka hann
upp, relkiu'r ihivaí á Klausiturfjönu
þegar það er gert. Eftir síðustu
aldamót voru menn frá flestum
æjum í Veri í sjálfboðavinnu við
að aka mold í kirkjugarðinn.
Stakk þá Oddur Brynjólfsson á
Klaustri upp á því að nú skyldu
þeir hjálpast að því að lyfta
„ábótasteininum." Var svo gert.
Næst þegar farið var til sjóar
var komið landhlaup af lifandi
þotrslki á Klaiustiuirfjiöinu. —
Klutklkiur ki'aiusltluirlkiihki.iiuininiar
eru frá 1725 og 1735. Báðar eru
þær hljómfagrar en „harmonera
ekki saman, enda gera klukkur
það nær hvergi í kirkjum hér á
landi.“ segir Matthías Þórðar-
son er hann lýsir kirkjugripun-
um á Klaustri 1. september 1915.
En meira um klukkur kirkjunn
ar frá fyrri tíð: Árni Magnússon
segir (Blanda), að þær séu frá
1519. Önnur væri „temmilega
dtiór. Húin tasir áliatJT'uinina: Af
hreinu hjarta syngur kirkjan lof
söng um hina heilögu postula.
Hin er minni. Á hana er ietrað.
Um alla jörð hljómar söngur
þeirra og til endimarka jarðar
orð þeirra.“
Enda þótt þessi orð um hljóm-
styrk klukknanna í Klausturkirkj
unni eigi ekki að taka bókstaf-
lega má minnast þess, að talið er
víst, að hringing þeirra hafi í
kymu veðri heyrzt alla leiið út
iaið Hölfðeibreiklkiu. En þeseair
klukkur eru nú löngu fyrir bí.
Önnur brotnaði er stöpull kirkj
unnar fauk í ofviðri. „Voru brot
hennar færð til Bessastaða á
sjö hestum.“ Hin var með bisk-
upsleyfi léð Hólmaselskirkju
„unz forsvaranleg klukka væri
þangað fengin.“ Það var gert.
En af íslenzku seinlæti dróst að
Veringum væri skilað aftur
klukku sinni. Varð hún hraun-
flóðinu að bráð eins og Hólma-
sel allt 1783. Þannig urðu örlög
hinna milkliu kl'aiusturklukkna.
Önnur í Danskinn, hin í Eldinn.
Þegar við komum frá ábótaleið
inu í kirkjugarðinum, staðnæmd
umst við aftur við klaustursúl-
una á hólnum. Héðan sést til
flestra bæja í Veri. Við höfum
þegar nefnt nokkra þeirra .í
austri sést hið gamla prestsset-
ur Álftveringa. Mýrar, mikil
hlunnindajörð með selveiði í Kúða
fljóti. Síðastur presta var þar
sr. Bjarni Einarsson. Við brott-
för hans, árið 1916 lagðist presta
kallið undir Ása, en hélt þó
nafni sínu þar til núverandi
prestakallalög gengu í gildi.
Árin 1676—1725 var hinn
skáldmælti óþekktarklerkur, sr.
Jón Sigmundsson, prestur á Mýr
um. Hann átti í miklum brösum
við biskupa sína m.a. Jón Vída-
lín og hafði þá vitanlega stuðn-
ing og fulltingi Odds lögmanns
og sat kyrr í embætti sínu í
skjóli hans. Sr. Jón fær þann
vitnisburð (H.Þ.) að hann hafi
að ýmsu leyti verið mikilhæfur
maður, kjarkmikill en viðsjáll
nokkuð, ekki allra bokkur, eng-
inn búsýslumaður og alltaf sár-
Framhald á bls. 21
Bændur og vinnumenn í Álftaveri eftir-síðustu aldamót. Myndin tekin við Þykkvabæjarklaust-
urskirkju. Aftari röð, talið frá vinstri: Helgi Brynjólfsson vinnumaður á Mýrum, síðar bóndi í
Holti, Jón Brynjólfsson bóndi Þykkvab.kl., Soffías Pálsson vinnum. Mýrum, Þorlákur Sverrisson
bóndi Skálmarbæ, Jón Sverrisson oddviti Ilolti. Fremri röð: Guðjón Jónsson vinnum. Jórvík, Odd
ur Brynjólfsson bóndi Þykkvab.kl., Halldór Guðmundsson vinnum. Þbkl. síðar bóndi í Hraun-
gerði, Ólafur Magnússon vinnum. Þbkl. síðar kaupm. Rvík (í Kötlu), Bárður Pálsson vinnum.
Jórvík, siðar bóndi Holti, Bjarni Pálsson bóndi Sauðhúsnesi, síðar á Herjólfsstöðum.
Þykkvabæjarklaustur