Morgunblaðið - 29.10.1969, Page 15

MORGUÍNIBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. OKTÓRER 1969
15
Háskúlinn og stofnanir hans með stærstu
fyrirtækjum þjóðarinnar
— rceða Magnúsar Más Lárussonar
háskólarektors, á háskólahátíð
í upphafi máls míns vil ég
geta þess, að skeyti hefur bor-
izit frá Uppsölum og enu orð þess
á þessa leið:
„Sendi rektor, samkennurum,
stúdentum alúðarkveðjur há-
skólahátíð.
Ánmann Snævarr."
I þesau stoeyti kemur fratn
eine og í svo mörgu öðru hversu
forveri minn í embætti — 21.
prófessorinn í rektorsstöðu, en
31. í röð — lætu.r sér annt um
Kásikóla íslands úr fjarlægð.
Verður að minnast góðfýsi hans
og velvildar, viðieitni og vinnu
að framgangi ýmsra nauðsynija-
mála Háskólans. Hefur á öðrum
veittvamgi vei'tzit tækiiifiæiri til að
benda á sterklega, hversu mjög
hefur á margan hátt verið sótt
fram á við. Hin sýnilegu um-
mehki þess eru nú að koma í
ljós. Því svo er eitt líflsins lög-
mála, að alilt tekur sinn tíma og
allt hefur sinn tima og allt þarf
undirbúnimgs við. Þótt hu-gur
inn geysi áfram og áfórmin
myndist í hugsun, þá verður allt
þyngra, er til framtovæmdanna
kemur. Ef til vili, er mér það
full lljóst, hversu mikið vilja-
þnek og jafnaðargeð þarf til
þess að veita forstöðu Hástoóla
íslands og er ég þess ekki full-
viss, að ég sé fær um að sýna
í hvívetna jafnmifcla stillingu og
þdlinimæði og vinur minn og for-
veri. En það er mitoil uppörvun
og hvatning að finna þá hlýju
og hvatningu frá vinum og
vandamönnum og góðar óskir —
jafnvel frá mönnum, sem ég
þefcki eigi — en sem veita mér
uppörvun og styrto í starfi, í
hverju það er einlægur ásetn-
ingur minn að leggja mig allan
fram.
Er ég með nokk.ru hitoi tók
Við kjöri hinn 14. maí síðastlið-
inn, minntist ég á orð Jónsbók-
ar, sem runnin, eru frá Altovin,
kennara og ráðgjafa Karls mikla
keisara, þar sem segir: „Er ali-
mjótt mundangshófið. En því
mjórra, sem það er, þá eru þeir
því saelli, er svo fá hæft þeima
fjögra systra hóf, sem í ölllum
réttum dómum eigu að vera, að
guði liki, en mönnuttn hæfi. En
það er miskunn og sannindi, rótt
visi og friðsemi. „Miskunn og
sannindi, réttvísi og friðs-emi"
gerði ég þá að kjönorði mínu.
Megi höfuðsmiður hittnins og
j.arðar gera rn.ér kleift, að fram-
kvaemd mín martoist af kjörorði
þessu. Og er þetta sú eima sikuld
binding mín í dag.
Nokkurt hik setti að méj- með-
an á kjöri stóð. Þá komu í
fynsta sinn til framtovæmdar lög
nr. 22, 12. maí 1969 um breyt-
ingu á mJkilsvarðandi atriðkwn í
löguim, Háskóla íslanids, en laiga-
breyting þessi sýnir, hversu
framsýnn og víðsýnn) lögigjafi
vor íslendinga er, því mörbuð
hafa verið spor, sem án efa eru
í framfaraátt og það án I'eiðinda-
átaka. Hefur þessi gjörð vakið
athygli víðsvegar og sumsstaðar
aðdáum, eftir því sem ég hef orð
ið persómulega v.ar við erlendis,
Hik mitt stafaði ekki af tilhugs-
uninnii um samstanf með kennur
uim, starfsl'iði og stúdieratum, því
22ja ára reynsla í starfi innan
Hástoóla Isiands heflur verið með
þeiim, haetti, að á betru er ekki
völ. — Hikið stafaði af því, að
Hás'kóli íslands stefnir nú mjög
ótt í þá átt að verða það, sem
kalla miegi endurbættan háskóia
í nánari tengsiuim við þjóðfélags
þrióuni og nútímaviðlhorf og er
það vel. En til þess, að stefnta
þassi geti þróazt eins ört og
nauðsyn er á, þarf sá, sem í for-
svari er, að hafa þrek tii að
bera. Það er þó fullvissa mín,
að þrekið muni eigi bresta nú
frekar en áður — eigi sízt þeg-
ar auðfundinn er samistarfsvilji
allrar stofnunarinnar, samkeran
ara, starfsliðis og stúdenta. Og
eigi er minnst uim vert að finna
velivild og góðhug hæstvirts
mienntamálaráð'herra og neyndar
allrar ríkisstjórnar íslands og
ATþingis sjálfs.
Álit Háskólanefndar
Hið mikla nefndarálit Háskóla
nefindar liggur fyrir opinberlega
og ©r það nú hl'utverk Háiskóla
íslands að athuiga það gaumgæfi
lega, bæta við það sínum auka-
tillöigum og athugasemdum. Verð
ur það mikið verk og ábyrgðar-
flullt. Þar við bætist, að verk
þetta verður einnig að vinnast
nokkiuð skjótt, því þnóunin er
mjög hröð og tí.mi þvi raaumur,
erada er auðsætt, að sum. atriði
eru þess eðlis, að viðbúið er, að
til lagasetningar komi um þau.
Þess skal getið, að innan
skamms verður öllum föstum
toenniur'um sent eintalk af nefnd-
arálitirau.
Eigi þykir rétt á þessari
stundu að geta-annars og meira
um raefradaráliitið, þar sem rektor
fjiallar ekki einn um áiit á því
verki, en ég fagna, að það skuli
vera komið fram og sem ein-
stakliniguir get ég lýst, hversu
fyiigjandi ég er meginstefnu þess.
Tvennu í áiitinu ex þó nauð-
synlegt að koma af stað nú þeg-
ar eða einis ört og unint er. Aran-
ars vegar er uim Byg'giragaþjón-
ustuna að ræða og hins vegar
um samstairfsniefnd Háskól-
ans við menntaimálaráðu-
raeyti og fjármálaráðuneyti.
Hvort tveggjia gerir allia stjórn-
sýslu Háskólains mun fljótvirto-
ari og einfaldari en verið hef-
ur.
Húsnœði Háskólans
og fjöldi stúdenta
Nú er fyrir höndum að koma
upp húsnæði bæði fyrir laga-
deiild, verkfræðidieild og eiigi sízt
tannlæknadeild. Enn fremur er
bráðnauðsynilegt að byrja að
Ileysa húsnæðisþörf læknadeild-
ar, sem óhjákvæmiliega verður
að leysa í áflöngum, þannig að
hver áfangi veorði fuillgerður og
tekin'n í notkun á sem skemmst-
um tíma, Sem rektor hef ég þeg
ar hafið frumuindirbúning að
korna upp Byggingaþjónustu og
miun loggja málið fyrir Háskóla-
ráð og hæstvirtan menntamála-
ráðherra, þegar einhver sóma-
samleg mynd er komin á því
máli. Ákveðið tilefni heflur hins
vegar orðið til þess, að í orði
kveðnu megi s-egja, að reynt hafi
á samstarfsniefnd þá, sem um get
ur, þótt mitoiivægi mállsins, sem
um er að ræða, oJM, að flonms-
atiriða væri ekki unnt að gæta,
þar sem allt var undir hraða
komið.
Þegar litið er á húsnæði það,
sem Háskóli íslands heifiur til um
ráða í dag, þá e,r það í fyrsta
sinn um mörig ár, sem starísem-
in gebur farið fram mieð allt að
því nokkuð skapleigum hætti.
Ber fyrst að teljia Árraagarð, sem
innan nökkurs tíma verðiuir fu.líl-
gerður, en er þegar búið að taka
í raobkun.. Skapast þár möguleiki
til að koma upp stofnunium í
sögu, bókmenntasögu og málvís-
indum, sem ærið lengi hefur
yerið brýn þörf á. Hins vegar
er það auðvitað svo, að þær
verða ekki fullmótaðar í einni
svipan margra hluta vegna. Von
ir standa tii, að Háskóiinn fái
Atvi'imudeildarhúsið allt til um-
ráða að ári liðnu, ef vel gegnir.
Og mjög miki'lsvert er, að tak-
aist skyldi að fá gamla iðnskóla-
húsið í Vonarstrætd leigt til
fjögurra ára. Hinn sívaxandi
stúdenitafjöldi gerir þó að verk-
um, að nú þegar verðuir að
skyggnast fram í tímia til þess
að finna ráð að taka við fjölg-
uninni, sem öUuim er kunnugt
um, hversu ör muni verða. Að-
eins á þessu hauisti hefur fjöldi
Magnús Már Lárusson
stúdenta aukizt um 50 prs., og
eru nú rúmlega 1400 stúdentar
í Hásikólanu'm. Fjöigunin leiðir
óhjiákvæmilega af sér þörf á
fjölgun námsbrauta og þá einn-
ig kenmara. Nú þegar er kennsia
í almennum þjóðfélaigsfræðium
hafin á frumistigi, hún mun að
vonum leiða til kenmsiu í félags-
ráðgjöf. Náttúrufræðitoennslan
heflur verið stóraukin og bætt,
svo dæmi séu tekin. En aliar
deildir ala með sér vonir og á-
fbnm um auikna kennslu og
bætta. Afistaða til æfinga-
kennslu og bópkennslu er nú
orðin allt önnur en áður var við
tiltoamiu hinna nýju húsgagna,
sem að vísu hafa verið hinnd
daglegu stjórinsýslu ærinn höf-
uðverfcur, sem ékki eir með öllu
liðinn hjá. Það er og verit að
ta.ka fram, að gagnlegt muni
vera að veita eldri stúdentum
taðkifæri til kennslu yngstu
stúdenta undir hand'leiðsilu. En
mál málanna fyrir mér er að
finina ráð og leiðir til þess, að
stúdentar geti notið tilsagnar í
hinuim ýmsu merbu stofnunum og
söfnum rikis og atvinnuvega, sem
merkir eigi það, að Háiskólinn
eigi að gleypa þau, heldur hitt,
þar sem vér eruom mjög flámenn
þjóð — að möguileifcarnir, — sem
fynir hendi eru, nýtiist sem bezt.
Stúderatafjölgunin er aJhsims-
fyrirbrigði. Fyrij- oss kann hún
að hafa mjög alvarlegar afleið-
mgar, þótt eigi sé það flullvíst.
Þetta alheimsfyriiribrigði kynni
að valda því, að oss reyniist æ
erfiðara að öðlast inngön.gu er-
lendis, sem væri hið mesta mein.
Oss er nauðsyntegt að halda Jíf
rænu sambandi við umibeiminn.
f dag er það erlfitt vegna
kostnaðar. Má því vel minnast,
hversu stjórnvöld reyna að
'h'alda leiðunum opnum. Samt vil
ég enga dul á draga, að kenn-
arar og stúderatar róa sem
stendiur á sam.a báti og liggur
við að tala megi um átthaga-
fjötra, þegar kostnaðiarhliðin við
utanför er athuguð. Ubanfarir
eru oss nauiðsynlegar, því hin
pensónulegu kynni eru dýrmæt-
ari en margur hyggur. Hér er
sérstakt vand'amál, sem verður
að ráða bót á innan skynsam-
legra takmarka. En tengt er það
þeim kjörum, sem vér búum við
og sem þanf að bæta. Hins veg-
ar vil' ég ekki láta undir höfuð
leggjast, að drepa á það, að fs-
Jendingar, sem halda uppi jafn
fluillkiomnu þjóðfélagi og raun
ber vitni um, sem vekur atihygli
og aðdáun erlendra manna,
Verða samkvæmt eðii málsins, —
fiámennisins — að vinna meira
og fást við fjölþættari störf en
t'íðkast annarsstaðar. Þetta heflur
orðið mér æ ljósara vegna ferða
laga minma og dvala oftsinnis er
Jendis. Að vísu skapar það oft
þá hættu, að Viljinn er stund-
um rraeiri en tírninn, sem mann-
in-um er skammtaður. Þá er að
taka þvr og reyna eftir bezbu
getu að kióra í bakbann.
Háskólabókasatn
Þetta orðtak „að klóra í bakk-
ann“ minnir mig á að drepa á
aðailstofnun Háskóla íslands,
sem er sorgarbarn mitt og hef-
ur verið um mörig ár. Og er það
Háskól abó'k a s a f n i ð. Er þad
furða hieims, að það sikuili yfir-
Jeitt geta starfað við þau skil-
yrði sem því eru búin, og veitt
þjónustu 1400 stúdientum nú og
nærrii 200 manna kennainaliði
auk an.narra notenda. Stanfs-
menn safnsins eru Háskólabóka
vörðuir, bókavörðiur og fuiltrúi,
auk ígripa stúdenta í B.A.-námi
í bókaisafnsfræðu'm. Sérstakt
vandamál virðist mér í dag, að
25 stúd'entar murau vera innrit-
aðir til I. stigs í bókasafnsfræð-
um og eiga því rétt á kennslu,
en það dregur frá tímanum tii
afgreiðslu. Lestranrými er held-
ur við nögl skorið og um sinn
stórt vandamál — nærri óleys-
ahlegt. 1966 voru bótoaeintök
143.637, útián út úr safninu
7572 eintök, en lestrarrýmisnot-
endiur um 16.000. Fjiárryeiting til
bókakaiupa til safnsins va,r 1969
750.000 kr. í Landsbókasafni
starfa hins yegar 9 bókaverðir
og ritarL Eintakafjöldi 1968 var
272.374, auk rúmlega 12.000 hand
rita. Útlán úr safninu vonu 838
eintök, en lestrarrýmiisnotendur
13.013. Fjárveitinig var 1969
1.575.000 kr. tii bókakaupa. En
það skail undirstrikað, að Lands-
bóíkasafra er að því, sem til ís-
lenzkra bóka tekur, lotoað safn.
Og enn fremur fer þar fraim stór
merkt starf, sem m.a. er mönn-
um sýnileigt í árbókum þess og
ritsknám. Er samanburður þessi
gerður til þeiss að sýna starfs-
aðstöðu Háskóla'bókasafnsins, en
ekki til að kasta rýrðarorði á
LandiSbókasafn, sem ég met mjög
mikils og veitt hefur méT af-
bragðls þjónuistu um liðin ár. Án
bökasafns getur háiskóli ekki
starfað. Og það verður að taka
skýrt fram, að hver nýr kennslu
grein kostar meira en laun kenn
ara: m.a. lieiðir hún af sér aukin
— jafn vel stóraukin — bótoa-
kaup og ennfremur tækjatoaup.
Með setningu hinna nýju la-ga í
vor um Landsbókasafn íslands
miun í framtíðinni verða noikkur
bót á. Hins vegar er spurning-
in í cfag sú, hvernig lifað verði
Jífinu næstu ár við þau skiilyrði,
sem þirtast í þeim einflöidu stað-
neyndium talna, sem hér heflur
verið lýst. Það er þó góðs viti,
að hingað exu komnir tveir merk
iir safnmenn til að undirbúa
nýja þjóðbókhlöðiu og skipu-
leggja, þeir Harald Tveterás, rík
isbókavörðutr Norðmanna, og Ed
ward Carter frá Breblandi, en
han-n ar í senn bókavörður og
arkitiekt. Og stanfa þeir með Há-
skólalbókaverði og Landsbótoa
verði. Heflur hæstvirtur mennta-
málaráðherra s;m formaður
UNESiOO-inefndarinnar hérl-end
iis gert komiu þeinra mögulega.
Starf stúdenta og
ráðstefnur
Það má vera oss öllum fagn-
aðaxefni, að Félagsheimili stúd-
enta skuli rísa af grunni. Mér er
það einnig fagnaðarefni, hversu
fast stúdentar halda á ýmsunrvel
flerðarmálum sínum, þótt sum séu
örðuig til úrlausnar. Þeir hafla
sýnt framtak og manndóm á mörg
um sviðum. Merkt er, hversu
vel tókst til um norskt-íslenzkt
réttarsögusemínar á Akureyri —
sem nú hefur leitt til styrkja
fyrir laganema og lögfræðinga í
Nore-gi — eða þá ráðstefnan um
stöðu viðskipflafræðingisins í þjóð
lifinu. Gæti það verið öðrum
deildum hvatning.
'Það er og geðþekkiiegt, að
stúdentar hugsi til hátiðabrigða
með öðrum hæfti en verið hefur.
Það skal tekið sérstakiega fram
að mállvísindaráðistefnan á síðast
liðniu sumri, eem prófessor
Heinn Benediktsson stóð aðmeð
mikilli prýði, var mjög þýðingar
mikil,
Og sumarnámskeið Heimspeki
deildar kemur óefað til að veita
mikinn ávöxt.
Tækifæri þetta á Háskólahá-
tíð skal notað tiil þess að gefa
til kynna í heyranda hljóði, að
rektor muni á næstunni bjóða
fjárveiti.nganefnd og menntamáia
nefndum Alþingis ásamt ráðherr
um til þess að skoða hvern krók
og kima í stofnuninni. Ég lít svo
á að það muni vera til góðs eins.
Hin mifcla auíkning kennara-
liðs og stúdenta gerir að verk-
ulm, að ég hef kosið að láta hátíð
arsamikomu þessa fara fraim með
öðrum hætti en hingað tiL Ég
vil einnig tjá kennara- og starfs-
liði, að ég lít svo á, að vér mun
um vera menngkir rnenn sem aðr
ir og þurfuim að kynnast betur
en er og eiga samifagnaði, sem
veita oss raunveruleg tækifæri
til þess. Á útmánuðum mun ég
því efna til sameiginlegrar kvöld
stundar til kynningar og gleð-
skapar.
I
Kennaralið
Nú skal getið mikilvægustu
breytinga á kennaraliði, síðan
rdktor gaf seinast Skýrslu. Pró-
fessor Theodór B. Líndal heifur
látið a£ embætti fyrir aldurssato-
ir. Fyrir 'hönd Háslkóla íslands
færi ég honum alúðarþalkkir fyr
ir störf hans og persónulega fyr
ir viðkynningu góða. Dr. Björn
Björnason hefur verið skipaður
prófessor við Guðfræðideild frá
1. júlí að telja, Margrét Guðna-
dóttir prófessor við Læknadeild
frá sama degi að telja. Er það
fagnaðarefni, að kvenþjóðin slkuli
hafa eignazt fulltrúa í þessari
stétt. En við Lagadeild voru þeir
gkipaðir prófessorar Einar
Bjarnason og Gau/kur Jörunds-
son frá 1. september að telja. Dr.
Sigurður Þórarinsson hefur verið
akipaður prófessor í vertofræði-
og raunvísindadeild frá sama
degi að telja. Dr. ViJhjátonur
Skulason hefur verið skipaður
dósent í lyfjafræði lyfsala frá
sama degi að telja. Dr. Guðmund
ur Eggertsson hafur verið settur
prófessor í almennri líiflflræði í
verkfræði- og raunvísindadeild,
en þeir mag. Örn Helgason og
mag. Þorsteinn Þorsteinsson hafa
verið settir dósentair í sömu
deild; mag. Önn í eðlisfræði, en
mag. Þorsteinn í lífefnaflræði. Og
óilka ég þeim öllum heilla í
starfi.
Með bréfli 18. sept. sl. tilikynnti
hæstvirtur menntamá'laráðherra,
að setja mætti eftir áikvörðun
deilda í 6 nýjar stöður. Sýnir
þetta, hversu ör þróiun og vöxt
ur í kennaraliðinu er, svo eigi
sé meira nefnt.
Ég vil einnig bjóða veltoominin
prófesscr John G. Allee og fil.
kamd. Iragrid Westin. Og að sjálf
Franvhald á bls. 16