Morgunblaðið - 17.12.1969, Blaðsíða 10

10
MORiGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. DES. 100®
Hey eru víða léleg og
hafa ekki reynzt holl
J ú ströndiin getuir verið
atommlileg á síðkvölduim, er
gott er veður. Eimmiig á vetr-
utm, þegar allt er freðið og
veðutr gott. l*á er gaiman að
akia sléttam samidimn. Maðlur
getur látið gamminm geysia,
svo serni saglt var í gaimla
dia'ga, sagði Vilhjáimiuir Eyj-
ólfsson að lok/uim.
— Sumiairið var rosasaimt,
svo sem víða á þessu svæði
og okkur finmist að vetiuirinm
hafi komið óþarftega aruenamia.
Hey eru víða léteg og hætt
er við að búpemánigur þurfi
mikið af þeim. Þau hafa held-
ur ekki reynzf holl — a. m. k.
á tveiim/ur bæj'Uim, seim ég
veit uim hefur saiuðtfé veikzt
Þó getur það staifað arf þeim
miklu viðbrigðuim, sem sau/ð-
féð verður fyrir þega/r það er
tekið á gjöf. Aðeinis hiefur
borið á því að fé hafi direpizt
af þessuim sökum.
— Jú, víða befur verið setit
minma á af lömbum, en þó
miun efckj tieljamdi faaklkum í
bústofni frá í fynra. Hims
vegar geri ég ráð fyrir því
að bænduir hafi frökar fækk-
að við sig af n/autpem'imigi og
þá fellit eldri og lélegri glrip-
in/a.
Stærsta slkip, sem þatrrna
strandaði hefur líktega verið
Reituirug — skip, sem var að
fara mieð útgerðairvörur til
Hafniaæfjairð'ar. Það var inn
2000 testir ef ég mam rétt og
Strandlaðli 1 krinigum 1020.
Það söftdk mieð öíllum varnipgi
og kom aldrei uipp. Á stór-
strauimsfj öru sér enm á katl-
ana Úr því.
Vilhjálmur Eyjólfsson
— DiŒkaþumigi er hieldlur í
lakara lagi og útiköm/ain er
tiltölulega miklu verri. T. d.
er áberanidi, (hve miiíklu minma
var um að ær væru tvílem/b-
ar í ár miðað við sumiarið í
fyrra.
—• Það eru áreiðamlega
mikil verðmæti í sltröndimmi.
Kopar hefur þó alltaf verið
hirtur ef unmt hefur verið og
járnið í akútunium göm'lu var
yfirleitt niotað á bæj'uinum.
Það var hægaira að ná því
úr skipum, gem raik upp. Stál-
skipin, sem str'amidia sökkva
strax í sandinm. Þau rekur
ekki upp.
MEÐALLANDSSANDUR er
einhver mesti skipstapastað-
ur á öllu íslandi. Þar hafa
oft og tíðum farizt mikil skip
og sandurinn hefur gleypt
skrokkana í heilu lagi.
Fréttaritari Mbl. á þessum
stað er Vilhjálmur Eyjólfs-
son bóndi á Hnausum. Eigi
alls fyrir löngu var Vilhjálm-
ur staddur í Reykjavik og
hittum við hann þá að máli
og spurðum hann frétta úr
heimahéraði.
Myndin er tekin neðst í Vest ur-Skaftafellssýslu, neðst í Landbroti, i hraunjaðrinum rétt við
Eldvatn. Sér út í Meðallandið. — Ljósm. Páll Jónsson.
Fréttir
Meðal
landi
Samtal við
Vilhjálm
Eyjólfsson,
á Hnausum,
fréttaritara
Morgunblaðsins
List, dygð og vinna

Þórður Tómasson frá Vallna-
túni: AUSTAN BLAKAR
LAUFIÐ. 208 bls. Leiftur h.f.
1969.
„ÞESSI bók er helguð vinum
mímum, sem lifðu í fóm og kær-
leika, vom ríkir í fátækt, glöt-
uðu aldirei barminu og gátu
glaðzt yfir litlu.“ Þannig byrjar
Þórður Tómassom formála bókar
sinnar.
Austan blakar laufið ber imd-
irheitið: ættarsaga undan Eyja-
fjöllum. Það er auðvitað rétt-
m&fni. En bókin hefuir fieiira til
sínis ágætis er. segja sögu ættar.
Hún feiu/r í sér margvíslega þjóð
lífsmynd og er því framlag til
ístenzkra þjó'ðfræða almennt.
Höfundur nefnir ekki aðeins
rúifn margra karla og kvemna,
sem við sögu koma, og rekur
lífshlaup sumra þeirra eftir
miuinmlegum og skriflegum heim-
ildum. Hanm segir einmig, hvem-
ig það bjó, hvernig það lifði líf-
inu; endurlifir samtíð þesis, gef-
ur gaum að athöfnum þesis; tek-
ur þátt í áhyggju þess og gleði.
SBk fræðim'ennsika er engin
mýjumg. Þórður Tómasson ger-
ist ekki brautryðjandi með þess-
ari bók sinmi. En hann rækir sín
fræði, eims og bezt verður á kos-
ið. Hvorki sikortir hamn þekking
á efnimu né sparar alúð til að
vinna úr því. Hamm nýtir líka
vel þekkimg sína, t.d. á um-
hverfi. Hann veit, hvemig híbýli
voru í fynri daga. Hanm karan skil
á þeim hlutum. sem fólkið hand-
lék dagsdagiega, það sem hann
segir frá. Landslagið — sögu-
eviðið er rumnið honum í merg
og bein. Og sögur þær og sagn-
iæ — sem urðu svo hvati þessar-
ar bókar, nam hann af gömlu
fólki og hefur svo sanmprófað
þær eftir ýmsum öðmm heim-
lldum. Meðal sögumanma sinna
getur hann einkum eins: „Uppi-
staða bókarinnar," segir hanm.
„er sagnir Amlaugar Tómiasdótt-
ur í Vallnatúni undir Eyjafjöll-
um.... Án .... Laugu, eimis og
mér er tamasit að kalla hana,
hefði hún ekki orðið til.“
Höfundur ræ'ðir lítiltega um
gildi heimilda sinna, svo og
munmtegra heimilda yfirleitt og
segir um það:
„Ekki get ég varizt því að
lieiða hugamn að sögnium Laugu,
þegar rætt er um sanmfræði
fomra sagrna, er gemigið hafa frá
mannmi til miainms. Nú eru 160
ár liðin frá drukknum Hvamms-
bræðra. er frá segir hér í þætti
Sveins á Skála, ekki öllu lemigri
tími en leið frá dauða Ingólfs
Amarsonar tiil fæðingar Ara
letngra er haldið, hverisu munn-
leg orð varu virt á þeim tíma,
sem um ræðir hverju sinmi?
—★—
Þegar litið er á svo kallaðan
þjóðlegan fróðleik þessara ára,
sýnist bera meisit á tvenmu: í
fyrsta lagi ævisögum, þar sem
rakin er persónuisaga einistklinga
frá s/íðustu tugum nítjámdu ald-
ar til þessa dags. í öðru lagi sög-
um af atburðum frá eldri tíð,
sem svo voru „merkiiiegir“, að
ti'l eru um þá skráðar heimildir,
t. d. dómskjöl. Þanmig hefur
mairgur afbrotamaðuriinm verið
endiuirvaikinm til frægðar, svo
dæmi sé tekið.
Auistan blakar laufið er af
Þórður Tómasson frá Vallnatúni
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
fróða. Sagnir um skiptapamn
virðast furðu réttar, þegar þær
eru bomar saman við samtíma-
heimildir. Lauga og a’ðrir gamlir
menn, sem sögðu mér frá þessu,
fóru rétt með nöfn mannia frá
aldamótuinum 1800.“
Fleiri stoðum remnir Þórður
undir áreiðanleik munnlegra
frásagna, þó ekki verði tilfærðar
hér. Og ekki tjóir að mæla í
mót. Þórður veit, hvað hanm er
að segja (það er um sínar eigin
heimildir og sanmifræði þeirra).
Örlar efcki líka stundum á því,
þegar verið er að meta munn-
legar heimildir frá fyrri tímum,
að tekin séu mið af, hversu siík-
ar heimildir eru metnar nú á
dögum, þegar hið talaða orð er
nánast lítilsvirt — allt verður að
vera skriflegt, til að það teljist
rétt? Verður því ekki, þegar
slíkair fyrri tíðar heimildir eru
metnar, að grafast fyrir, áður en
hvorugri tegundinmi, helduj- eins
og fyrr segir, ættarsaga, þair sem
greinir frá mörgu fólki, en lítið
frá hverjum. Fátt er þar um frá-
sagnir af hrikalegum atbuir'ðum,
ef undan eru skildar fáeinar
sagnir af slysföruim. 1 rauminmi
er verið að segja þairna frá þess
konar fólki, sem fæstar sögur fara
jafnam af. Tilsvör þau, sem
þama eru höfð eftir ýmisum
mönnum, eru fæsrt mergjuð,
heldur hversdagsleg, en gefa þó
sitt til kynma um viðihorf fóftíks-
ins og skýra drættina í hugmynd
okkar af daglegu lífi þess. Sögur
af dulariullum fyrirbæruim,
draumum og öðru slíku, sem
margar eru í bókinmi og hvar-
vetna feftlldar í rétta umgjörð
síma, segja okkur einmig, hverju
fólkið trúði, þær eru partur af
lífsskoðun þesis. Höfundur legg-
uir ekki beint dóm á samnleiks-
gildi slíkra sagna. En svo er hanm
handgengimm fólki sínu, að hann
kemur sögnum þesis til ski'la með
sairrna trúnaði og þær mumdu
hafa verið sagðar honum sjálf-
um, éða er ekki svo?
Þegar hefur verið direpið á, að
Þórður er að segja sögur úr
heknabyggð simmi og nauða-
þekkir því staðifiræðilegan vett-
vang sagmainmia. Vetra má, að efn-
ið gjaldi þess í eimhverri grein,
hversu hann stemduir nærri því,
að hamn skorti um of þá yfir-
sýn, sem aðednis gefst með fjax-
lægð. Til dæmiis er miairgt fólk
nefnt til sögunmiar og áð litiu sem
engu getið, neima nöfnin nefnd,
svo ómögutegt er að festa í
minná. Þá hefði verið auðveldara
að fyigja þræðiraum, ef efnimu
hefði verið raðað í skipullegri
tímaröð.
Atriði sem þessi eru þó álita-
miál og dæmaist meðal anmiars
samkvsemt því, hver er tilgamig-
urinn með bók af þessu tagi,
hverjum hún er ætfluð, hvort hún
er ætluð til iestrar, hverjum
sem er, eða sem nokfeurs konar
fræða og heimildabanlki — til að
varðveita fróðieik, sem ella glat-
aðist. Sennitega hefur höfunduir
haft hliðsjón af mörgum því-
l'ífcum sjóniarmiðum. Og svo
andlaugar sem nafnaþulur anm-
ans eru, komast þó fáiir svo ná-
lægt því að gæða þær lífi eins
og Þórður í þessari bók sinmi. Og
nafn, sem stendiuir í premtaðri
bók, verður ekki máð úr henmi
þáðam í frá, en stemdur þar eins
og safngripur, sem draga má
fram í dagisljóaið, hvemær sem
þörf krefur. Eniginn veit nú,
hvaða nöfn framtíðin vill eiga
tiitæk. Þórður hefur ekfci viljað
dæma fólk til útsikúfumaT frá
bók simini, þó af því færu fáar
söguir, hieldur gefa sem flestum
— ekki kaminski eilíft — en að
mimnsta kosti lamigt líf á síðurn
bókarinraar. Sjálfur er hanm
hamdgenginm fortíðimmi, þekkir
öðruim betuir þær áþreifanlegar
minjar, sem hún hefur eftir sig
látið, skilur hainia og virðir, saton
ar hemmar og — semuir bóik siína
í minmirag heminar. Tilfinmimga-
semi ástundar hann ekki. Aðeims
á stöku stað má þó formerkja
einis og treigaþlandinm undirtóm:
„Tómlegt var um að Mtast í
baðstofummi í Vallnatúni, er heim
kom, gamla húsbóndasæti'ð var
aiuitt. Framundan var upplausm
hins gamJa heimilis. Nýr timi
var að gamga í gairð."
Aftast í bókinmi eru premituð
fáein gömul sendibréf, dagbók-
arbrot og hlutar úr liíkræðum,
allt nokkuð merkilegt.
Hveirt sem verður brautargemgi
þessarar bókar meðial þjóðar-
inmar, þá er svo mikið vist, að
Eyfellingar mega vel við uma.
Þórður er í tölu vandvimkuistu
alþýðlegra fræðimarana, þeirra
sem nú eru uppi.
Erlendur Jónsson.