Morgunblaðið - 17.12.1969, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 17.12.1969, Blaðsíða 10
10 MORiGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. DES. 100® Hey eru víða léleg og hafa ekki reynzt holl J ú ströndiin getuir verið atommlileg á síðkvölduim, er gott er veður. Eimmiig á vetr- utm, þegar allt er freðið og veðutr gott. l*á er gaiman að akia sléttam samidimn. Maðlur getur látið gamminm geysia, svo serni saglt var í gaimla dia'ga, sagði Vilhjáimiuir Eyj- ólfsson að lok/uim. — Sumiairið var rosasaimt, svo sem víða á þessu svæði og okkur finmist að vetiuirinm hafi komið óþarftega aruenamia. Hey eru víða léteg og hætt er við að búpemánigur þurfi mikið af þeim. Þau hafa held- ur ekki reynzf holl — a. m. k. á tveiim/ur bæj'Uim, seim ég veit uim hefur saiuðtfé veikzt Þó getur það staifað arf þeim miklu viðbrigðuim, sem sau/ð- féð verður fyrir þega/r það er tekið á gjöf. Aðeinis hiefur borið á því að fé hafi direpizt af þessuim sökum. — Jú, víða befur verið setit minma á af lömbum, en þó miun efckj tieljamdi faaklkum í bústofni frá í fynra. Hims vegar geri ég ráð fyrir því að bænduir hafi frökar fækk- að við sig af n/autpem'imigi og þá fellit eldri og lélegri glrip- in/a. Stærsta slkip, sem þatrrna strandaði hefur líktega verið Reituirug — skip, sem var að fara mieð útgerðairvörur til Hafniaæfjairð'ar. Það var inn 2000 testir ef ég mam rétt og Strandlaðli 1 krinigum 1020. Það söftdk mieð öíllum varnipgi og kom aldrei uipp. Á stór- strauimsfj öru sér enm á katl- ana Úr því. Vilhjálmur Eyjólfsson — DiŒkaþumigi er hieldlur í lakara lagi og útiköm/ain er tiltölulega miklu verri. T. d. er áberanidi, (hve miiíklu minma var um að ær væru tvílem/b- ar í ár miðað við sumiarið í fyrra. —• Það eru áreiðamlega mikil verðmæti í sltröndimmi. Kopar hefur þó alltaf verið hirtur ef unmt hefur verið og járnið í akútunium göm'lu var yfirleitt niotað á bæj'uinum. Það var hægaira að ná því úr skipum, gem raik upp. Stál- skipin, sem str'amidia sökkva strax í sandinm. Þau rekur ekki upp. MEÐALLANDSSANDUR er einhver mesti skipstapastað- ur á öllu íslandi. Þar hafa oft og tíðum farizt mikil skip og sandurinn hefur gleypt skrokkana í heilu lagi. Fréttaritari Mbl. á þessum stað er Vilhjálmur Eyjólfs- son bóndi á Hnausum. Eigi alls fyrir löngu var Vilhjálm- ur staddur í Reykjavik og hittum við hann þá að máli og spurðum hann frétta úr heimahéraði. Myndin er tekin neðst í Vest ur-Skaftafellssýslu, neðst í Landbroti, i hraunjaðrinum rétt við Eldvatn. Sér út í Meðallandið. — Ljósm. Páll Jónsson. Fréttir Meðal landi Samtal við Vilhjálm Eyjólfsson, á Hnausum, fréttaritara Morgunblaðsins List, dygð og vinna Þórður Tómasson frá Vallna- túni: AUSTAN BLAKAR LAUFIÐ. 208 bls. Leiftur h.f. 1969. „ÞESSI bók er helguð vinum mímum, sem lifðu í fóm og kær- leika, vom ríkir í fátækt, glöt- uðu aldirei barminu og gátu glaðzt yfir litlu.“ Þannig byrjar Þórður Tómassom formála bókar sinnar. Austan blakar laufið ber imd- irheitið: ættarsaga undan Eyja- fjöllum. Það er auðvitað rétt- m&fni. En bókin hefuir fieiira til sínis ágætis er. segja sögu ættar. Hún feiu/r í sér margvíslega þjóð lífsmynd og er því framlag til ístenzkra þjó'ðfræða almennt. Höfundur nefnir ekki aðeins rúifn margra karla og kvemna, sem við sögu koma, og rekur lífshlaup sumra þeirra eftir miuinmlegum og skriflegum heim- ildum. Hanm segir einmig, hvem- ig það bjó, hvernig það lifði líf- inu; endurlifir samtíð þesis, gef- ur gaum að athöfnum þesis; tek- ur þátt í áhyggju þess og gleði. SBk fræðim'ennsika er engin mýjumg. Þórður Tómasson ger- ist ekki brautryðjandi með þess- ari bók sinmi. En hann rækir sín fræði, eims og bezt verður á kos- ið. Hvorki sikortir hamn þekking á efnimu né sparar alúð til að vinna úr því. Hamm nýtir líka vel þekkimg sína, t.d. á um- hverfi. Hann veit, hvemig híbýli voru í fynri daga. Hanm karan skil á þeim hlutum. sem fólkið hand- lék dagsdagiega, það sem hann segir frá. Landslagið — sögu- eviðið er rumnið honum í merg og bein. Og sögur þær og sagn- iæ — sem urðu svo hvati þessar- ar bókar, nam hann af gömlu fólki og hefur svo sanmprófað þær eftir ýmsum öðmm heim- lldum. Meðal sögumanma sinna getur hann einkum eins: „Uppi- staða bókarinnar," segir hanm. „er sagnir Amlaugar Tómiasdótt- ur í Vallnatúni undir Eyjafjöll- um.... Án .... Laugu, eimis og mér er tamasit að kalla hana, hefði hún ekki orðið til.“ Höfundur ræ'ðir lítiltega um gildi heimilda sinna, svo og munmtegra heimilda yfirleitt og segir um það: „Ekki get ég varizt því að lieiða hugamn að sögnium Laugu, þegar rætt er um sanmfræði fomra sagrna, er gemigið hafa frá mannmi til miainms. Nú eru 160 ár liðin frá drukknum Hvamms- bræðra. er frá segir hér í þætti Sveins á Skála, ekki öllu lemigri tími en leið frá dauða Ingólfs Amarsonar tiil fæðingar Ara letngra er haldið, hverisu munn- leg orð varu virt á þeim tíma, sem um ræðir hverju sinmi? —★— Þegar litið er á svo kallaðan þjóðlegan fróðleik þessara ára, sýnist bera meisit á tvenmu: í fyrsta lagi ævisögum, þar sem rakin er persónuisaga einistklinga frá s/íðustu tugum nítjámdu ald- ar til þessa dags. í öðru lagi sög- um af atburðum frá eldri tíð, sem svo voru „merkiiiegir“, að ti'l eru um þá skráðar heimildir, t. d. dómskjöl. Þanmig hefur mairgur afbrotamaðuriinm verið endiuirvaikinm til frægðar, svo dæmi sé tekið. Auistan blakar laufið er af Þórður Tómasson frá Vallnatúni Erlendur Jónsson skrifar um BÓKMENNTIR fróða. Sagnir um skiptapamn virðast furðu réttar, þegar þær eru bomar saman við samtíma- heimildir. Lauga og a’ðrir gamlir menn, sem sögðu mér frá þessu, fóru rétt með nöfn mannia frá aldamótuinum 1800.“ Fleiri stoðum remnir Þórður undir áreiðanleik munnlegra frásagna, þó ekki verði tilfærðar hér. Og ekki tjóir að mæla í mót. Þórður veit, hvað hanm er að segja (það er um sínar eigin heimildir og sanmifræði þeirra). Örlar efcki líka stundum á því, þegar verið er að meta munn- legar heimildir frá fyrri tímum, að tekin séu mið af, hversu siík- ar heimildir eru metnar nú á dögum, þegar hið talaða orð er nánast lítilsvirt — allt verður að vera skriflegt, til að það teljist rétt? Verður því ekki, þegar slíkair fyrri tíðar heimildir eru metnar, að grafast fyrir, áður en hvorugri tegundinmi, helduj- eins og fyrr segir, ættarsaga, þair sem greinir frá mörgu fólki, en lítið frá hverjum. Fátt er þar um frá- sagnir af hrikalegum atbuir'ðum, ef undan eru skildar fáeinar sagnir af slysföruim. 1 rauminmi er verið að segja þairna frá þess konar fólki, sem fæstar sögur fara jafnam af. Tilsvör þau, sem þama eru höfð eftir ýmisum mönnum, eru fæsrt mergjuð, heldur hversdagsleg, en gefa þó sitt til kynma um viðihorf fóftíks- ins og skýra drættina í hugmynd okkar af daglegu lífi þess. Sögur af dulariullum fyrirbæruim, draumum og öðru slíku, sem margar eru í bókinmi og hvar- vetna feftlldar í rétta umgjörð síma, segja okkur einmig, hverju fólkið trúði, þær eru partur af lífsskoðun þesis. Höfundur legg- uir ekki beint dóm á samnleiks- gildi slíkra sagna. En svo er hanm handgengimm fólki sínu, að hann kemur sögnum þesis til ski'la með sairrna trúnaði og þær mumdu hafa verið sagðar honum sjálf- um, éða er ekki svo? Þegar hefur verið direpið á, að Þórður er að segja sögur úr heknabyggð simmi og nauða- þekkir því staðifiræðilegan vett- vang sagmainmia. Vetra má, að efn- ið gjaldi þess í eimhverri grein, hversu hann stemduir nærri því, að hamn skorti um of þá yfir- sýn, sem aðednis gefst með fjax- lægð. Til dæmiis er miairgt fólk nefnt til sögunmiar og áð litiu sem engu getið, neima nöfnin nefnd, svo ómögutegt er að festa í minná. Þá hefði verið auðveldara að fyigja þræðiraum, ef efnimu hefði verið raðað í skipullegri tímaröð. Atriði sem þessi eru þó álita- miál og dæmaist meðal anmiars samkvsemt því, hver er tilgamig- urinn með bók af þessu tagi, hverjum hún er ætfluð, hvort hún er ætluð til iestrar, hverjum sem er, eða sem nokfeurs konar fræða og heimildabanlki — til að varðveita fróðieik, sem ella glat- aðist. Sennitega hefur höfunduir haft hliðsjón af mörgum því- l'ífcum sjóniarmiðum. Og svo andlaugar sem nafnaþulur anm- ans eru, komast þó fáiir svo ná- lægt því að gæða þær lífi eins og Þórður í þessari bók sinmi. Og nafn, sem stendiuir í premtaðri bók, verður ekki máð úr henmi þáðam í frá, en stemdur þar eins og safngripur, sem draga má fram í dagisljóaið, hvemær sem þörf krefur. Eniginn veit nú, hvaða nöfn framtíðin vill eiga tiitæk. Þórður hefur ekfci viljað dæma fólk til útsikúfumaT frá bók simini, þó af því færu fáar söguir, hieldur gefa sem flestum — ekki kaminski eilíft — en að mimnsta kosti lamigt líf á síðurn bókarinraar. Sjálfur er hanm hamdgenginm fortíðimmi, þekkir öðruim betuir þær áþreifanlegar minjar, sem hún hefur eftir sig látið, skilur hainia og virðir, saton ar hemmar og — semuir bóik siína í minmirag heminar. Tilfinmimga- semi ástundar hann ekki. Aðeims á stöku stað má þó formerkja einis og treigaþlandinm undirtóm: „Tómlegt var um að Mtast í baðstofummi í Vallnatúni, er heim kom, gamla húsbóndasæti'ð var aiuitt. Framundan var upplausm hins gamJa heimilis. Nýr timi var að gamga í gairð." Aftast í bókinmi eru premituð fáein gömul sendibréf, dagbók- arbrot og hlutar úr liíkræðum, allt nokkuð merkilegt. Hveirt sem verður brautargemgi þessarar bókar meðial þjóðar- inmar, þá er svo mikið vist, að Eyfellingar mega vel við uma. Þórður er í tölu vandvimkuistu alþýðlegra fræðimarana, þeirra sem nú eru uppi. Erlendur Jónsson.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.