Morgunblaðið - 09.05.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. MAÍ 1970
17
Hvaða lífsviðhorf er það að
sjá skrattann í öllum hornum?
Rætt við Magnús Gunnarsson formann Stúdentafélags H.Í.
Undanfarið hefur verið mikið
umrót í hreyfingu íslenzkra
stúdenta. Ljóst er, að tvö öfl
togast á í þeirra hópi. Stúdent-
ar við Háskóla íslands hafa unn-
ið mikið starf til kynningar á mál-
efnum skólans. Þeir hafa
með málefnalegum aðferðum
fengið miklu áorkað. Aðrir ís-
lenzkir stúdentar hafa beitt ófrið
samlegri aðgerðum. Magnús
Gunnarsson, stud. oecon, er nú-
verandi formaður Stúdentafé-
lagsins.
— Hefur eitthvað unnizt
með málefnalegum umræðum
Magnús?
— Ég vil benda á Félagsstofn
un stúdenta, Stúdentaheimil-
ið, sem nú er í byggingu, inn-
ritunarmál læknadeildar, sem
nú eru loksins að komast í heila
höfn, aðild stúdenta að rektors-
kjöri. Við getum gjarnan litið á,
að fjárveiting til lánasjóðsins
hefur á fjórum árum hækkað úr
14 millj. í 60. Þetta hefur unn-
izt með mjög málefnalegum að-
ferðum og málefnalegri umræðu.
Svo það er hlægilegt að halda
því fram, að það eina, sem dugi,
séu göngur og valdbeiting. Á
liðnum árum hefur þjóðin orðið
að herða sultarólina; það er rétt.
En stúdentar erlendis hafa hert
hana betur en aðrir. Flestir
stunda þeir nám, sem ekki er
hægt að stunda hér heima. Þjóð-
inni er það lífsnauðsyn að njóta
þessara starfskrafta. Auk þess á
hver og einn að geta stundað
það nám, er hann helzt kýs. Það
er ekki jafnrétti, ef háskólanám
verður forréttindi þeirra, sem
betur mega sín í efnalegu tilliti.
Ég veit að alþjóð er þessu sam-
mála.
— En hvað þá um stúdenta-
hatrið?
— Við gerðum okkur einmitt
grein fyrir þessu atriði, er við
gerðum úr garði stefnuskrá
Vöku fyrir seinustu kosningar.
Einmitt þessu, hvað almenning-
ur hefur lítið samband og engin
tengsl við stúdenta og Háskól-
ann. Þannig ástand býður heim
misskilningi, j afnvel fordómum.
Við litum á þá staðreynd, að allt
það fjármagn, sem fer til efling-
ar Háskólans, kemur að sjálf
sögðu frá almenningi eins og allt
annað. Við vissum, ef vel ætti
að takast til með eflingu Há-
skólans, þá yrði að vera ríkj-
andi skilningur á gildi og hlut-
verki Háskólans. Þess vegna
var sú stefna tekin að kynna
skólann út á við. Þetta hefur
verið okkar megin verk í vetur.
Við ætluðum að efla skilning á
hlutverki Háskólans. Síðan, þeg-
ar fólk færi að tala um, að það
þyrfti að leggja svo og svo
mikla upphæð til Háskólans og í
lánasjóðinn, þá segði það ekki
undir eins: „Til hvers að vera
að eyða þessum peningum í Há-
skólann og stúdenta.“ Að koma
í veg fyrir þennan hugsunar-
hátt hefur verið annað aðal mark
mið okkar með háskólakynning-
unni.
Það hefur einkennt Háskól-
ann hann hefur alla tíð ver-
ið embættismannaskóli. Það hef-
ur ekki verið fyrir hendi skiln-
ingur á gildi nútímamenntunar
fyrir atvinnuvegina og þjóðina í
heild. Það hefur verið landlægt
vantraust á háskólamenntaða
manninum, jafnvel bókvitinu.
— Er verið að stefna að há-
iðnskóla?
— Það hefur jú heyrzt, að
stefna okkar sé sú, að Háskól-
inn verði eins konar „super-
gaggó“ eða háiðnskóli. Þetta er
mikill misskilningur, þótt við höf
um lagt ríka áherzlu á hagnýtt
gildi menntunar. Þjóðin hefur
átt við efnahagsörðugleika að
etja. Ungt fólk, sem hugsar um
þau vandamál, veit að unnt er
að draga úr slíkum áföllum með
því að sjá atvinnuvegunum fyrir
vel menntuðu starfsfólki.
— Það er stundum minnzt á
hinn krítiska háskóla. Er um
þetta deilt?
— Ég held, að það gagni ekki
að afmarka deiluna við það,
hvort háskóli eigi að vera gagn-
rýninn á þjóðfélagið. Háskóli
sem vísindastofnun er í eðli sínu
gagnrýninn. Spurningin er aftur
á móti sú, hvort háskóli, allir
þeir, er þar starfa, eigi að vera
jákvæðir eða neikvæðir gagn-
vart þjóðskipulaginu. Eiga þeir
með gagnrýni sinni að stefna að
því að bæta þjóðskipulagið,
sem við búum við, eða stefna að
öðru þjóðskipulagi? Við höfum
heyrt talað um sósíalíska bylt-
ingu. Mín skoðun er sú að há-
skóli eigi að vera jákvæður og
stuðla þannig með rökréttri
gagnrýni að endurbótum á þjóð-
félaginu.
— f hverju fólst háskólakynn
ingin?
— Við byrjuðum á 1. des. Þá
flutti Jónas Kristjánsson, rit-
stjóri, ræðu undir kjörorði dags
ins: „Bókvitið verður í askana
Magnús Gunnarsson
látið.“ Við gáfum út hátíðar-
blað 1. des. með sama kjörorði.
f kjölfarið héldum við þrjá borg
arafundi um tengsl Háskólans og
atvinnulífsins. Síðan efndum við
til háskóladags og buðum al-
menningi að koma upp í skóla.
Fólkið kom líka þúsundum sam
an, aldnir sem ungir, fólk úr öll-
um stéttum.
— Hver voru viðbrögðin?
— ^Viðtökurnar voru mjög góð
ar. Ég held að fólki hafi ekki
fundizt Háskólinn jafn fjarri og
áður. Markmiðið hjá okkur var
að fá fólkið upp í skóla, til þess
að kynnast skólanum og ræða
við stúdenta. Ég held að við höf-
um náð tilgangi okkar.
Við höfum einnig sýnt einn
sjónvarpsþátt um hugvísinda-
deildir skólans, og tveir aðrir
eru í undirbúningi um raunvís-
indadeildirnar. Þessir þættir
eiga ekki að vera glansmynd af
skólanum, heldur sýna hann
eins og hann er í raun. Þá höf-
um við gengizt fyrir listkynning
arstarfsemi, sem ekki hefur ver-
ið miðuð við stúdenta eina, held
ur höfum við fengið almenning
til þátttöku.
— En hvað um stjórnmálahlið-
ina á starfinu?
— Stjórnmálahliðin hefur ein
kennzt af úrslitum kosninganna.
Það var ákveðið, þegar atkvæð-
in féllu jöfn að helga starfsem-
ina háskólamálunum. Ef við
hefðum hins vegar unnið kosn-
ingarnar með atkvæðamun,
hefðum við ugglaust unnið meira
að þjóðmálum, t.a.m. breytingu á
kjördæmaskipaninni. Við höfum
engu að síður tekið upp mál,
sem ofarlega hafa verið á baugi,
og efnt til funda um þau. Þann-
ig höfum við nýverið haldið al-
mennan borgarafund um borgar
málefni. Þetta var umdeilt, hvort
Stúdentafélagið ætti að gangast
fyrir fundi, þar sem engir stúd-
entar töluðu. En eitt af því, sem
ungt fólk hefur barizt fyrir og
stúdentar þar í fararbroddi, er
að opna umræður um stjómmál.
Til þessa hefur ekki verið unnt
að fá frambjóðendur allra
flokka saman á einn fund, hlýða
á þeirra skoðanir og bera sam-
an. Þessi tilraun okkar var gerð
í þeim tilgangi að opna umræð-
ur og auka skoðanaskipti, og
það tókst.
Stúdentar hafa á liðnum tveim
ur árum verið í fylkingarbrjósti
fyrir opnun stjórnmálaflokk-
anna, það hefur verið eitt af
höfuð stefnumálum Vöku. Sum-
ir halda því fram, að ekkert
hafi unnizt í því tilviki. En ef
við gerum samanburð á stjórn-
málunum nú og fyrir tveimur til
þremur árum, má glöggt sjá, að
breyting hefur orðið á hugsun-
arhætti og stjómmálaumræðum.
— Hvernig?
— Mér sýnist, að fjölmiðlar,
útvarp og blöð, hafi aukið um-
Framhald á bls. 25
Vettvanginn í dag skrifar Ragnar Jónsson í Smára:
- Efla verður almenningssöfn og aðra skylda
þjónustu og samhjálp
Hvað er átt við með orðinu
„almenningssafn"? Hvað tökuimst
við á hendur, er við hyggjumst
koma á fót slíkri stofnun? Og
hverjir eru þeir aðilar, er fyrst
ber að leita til, að koma þvílíkri
Stofnun á fót?
Varla er nauðsyn að eyða að
því mörgum orðum, að „Almenn
ingssafn" verður ekki til, hversu
margar milljónir sem í boði
kunna að verða, af reiðufé, á-
samt góðum vilja í ríkum mæli,
nema áður séu menn, er skapa
verðmæti handa söfnunum að
kynna fólki og hjálpa því til að
njóta: Listaverk. Bókmenntir,
myndlist, tónlist. „Almennings-
söfn“ eiga að því leyti sammerkt
með fjölmiðlunartækjum, að þau
dreyfa efni, sem þeim er fengið,
en aðrir leggja fram að mestu,
og þetta á jafnvel alveg sérstak-
lega við um söfnin, sem að jafn-
aði hafa ekkert fram að bera á
sínum vegum, er kalla mætti eig
in sköpun, en allt fengið að. Söfn
in eru því á fyrsta stiginu aðal-
lega umbúðirnar, og æði miklar
að fyrirferð og dýrleika oft og
tíðum.
Lengi vel yirtist nokkuð á
skorta að forráðamenn safnanna
og stjórnarvöld, og raunar frum-
kvöðlar þessa göfuga málefnis,
gerðu sér þetta fyllilega ljóst, og
;sú t^egða tafið noktouð fyrir e'ðli
legri þróun safnmálanna yfir-
leitt. Hefur óneitanlega verið veg
ið allharkalega að listamönnum
við uppbyggingu þessara þörfu
stofnana. Hlutur listamannanna
lengi gleymdur, og alla tíð mjög
vanmetinn, og er svo jafnvel enn
í dag.
En ekki verður frá því horfið
að byggja hér á landi, eins og í
nágrannalöndunum, myndarleg
söfn, þar sem almenningur á þess
kost að fylgjast með því sem þjóð
in er sjálf að skapa. Aðbúnaður
listar verður að haldast í hend-
ur við almenn fræðslumál ef vel
á að fara. List er einn höfuðund
irstöðuþáttur allrar menningar,
ef ekki sjálfur lífsneistinn.
Fyrsta kveikjan að lestrarfé-
lagi og síðan opinberri bókaút-
lánastofnun er án nokkurs efa
bókin sjálf, þó hún komist raun
ar aldrei til þess fjölda, sem hún
jafnvel á brýnast erindi við,
nema fyrir samstarf og þjónustu
skilningsríks fólks. Og öllum er
nú að verða ljóst að að þessu
verður að stefna, og hér í höf-
uðborginni raunar markvisst að
þessu unnið undir forustu núver
andi borgarstjóra. Alvarleg
deyfð hvílir hinsvegar yfir þess
um málum víða út um landið og
ber nauðsyn til að fólkið í dreif
býlinu notfæri sér reynslu höfuð
borgarbúa.
En til þess að söfnin verði ann
að en umbúðir utan um fagrar
hugsjónir, sem eftir er að tengja
veruleikanum, verður að komast
á mjög náið samstarf milli safn-
anna og listamanna og útgef-
enda.
Á því stigi listmiðlúnar, er
miemn skiptu með sér verkum,
einn samdi bókina, annar afrit-
aði og prentaði, sá þriðji lagði
til skinn og pappír. Og loks léðu
enn aðrir húsaskjól og önnuðust
dreifinigu. Enginn tók beina
greiðslu fyrir sitt framlag. Þá
var kannski skiljanlegt að „hið
opinbera“ gæfi út einfalda til-
skipun þess efnis, að gerður
skyldi upptækur hluti upplags-
ins að hygla vinum erlendis og
heima, án þess að neitt gjald
kæmi fyrir til þeirra sem frum-
kvæðið áttu um sköpun og fram
leiðslu, líkt og meðan dagblöðin
gáfu „ríkinu“ blöðin sín að lesa
þau. En þessir dagar eru liðnir
og koma tæplega aftur, og í sam-
ræmi við þessa eðlilegu þróun
hlýtur sú staðreynd að blasa við,
að höfundarnir láta sér ekki
lynda að vera beittir harkalegri
tökum en fólk almennt, er hefur
önnur einkaverðmæti undir hönd
um. Allir eiga rétt á að verja sig
fyrir þeim sem hyggjast gera
eignir þeirra upptækar undir
einiu eða öðru yfirskini, og gild-
ir þetta jafnvel um aðgerðir í al-
menningsþágu.
Núverandi sfjórnarvöld hafa
raunar öðrum fremur sýnt lit á
að viðurkenna rétt höfundanna,
þó þær fjárfúlgur, sem greiddar
eru til þeirra séu reyndar slumpa
reikningur, og því formi beitt að
því er virðist til þess að komast
hjá að viðurkenna beint eignar-
rétt höfundanna, og er þar að
sjálfsögðu að nokkru leyti um að
kenna samtakaleysi þeirra gagn-
vart menningarlegum nýjungum,
sem þeir flestir vilja styðja af
heilum hug.
Almenningssöfn eru nú mjög á
dagskrá hér, og eitt af því sem
stefnt er markvisst að hjá fram
farasinnuðu fólki, enda hafa þau
víðtæku hlutverki að gegna í nú
tíma þjóðfélagi. Nú er til dæmis
afráðið að reisa hér í höfuðstaðn
um að minnsta kosti tvö vegleg
safnhús. í höfuðborginni og
næsta nágrenni, þar sem meira
en helmingur þjóðarinnar býr, er
að sjálfsögðu þörf fyrir rúm-
betri bókasöfn. En þörfin er jafn
vel enn meiri í hinum dreifðu
byggSum. í svipinn munu bóka-
söfn vera um 270, en mörg þeirra
aðeins nafnið.
í öllum skólum þarf að vera
vísir að íslenzku bókasafni. Væri
mikill ávinningur ef t.d. tvö ein-
tök af hverri menningarlegri bók
væri þar til afnota og útlána,
annað eintakið t.d. alltaf við
hendina á safninu en hitt til að
lána út. Sérstök stofnun ætti að
annast dreifingu þessara bóka
og væru þær framlag hins opin-
bera til safnsins eða skólanna.
Mun láta nærri að um 50 titlar
kooni út árilega af ábyrgum bók
um. Þessar bækur eru mjög til
umræðu í fjölmiðlunartækjunum
og blöðlunum og raunaleg lýsing
á menningarástandi þeirra safna
þar sem slíka bók er ekki að
finna. Þessar bækur túlka að
jafnaði kviku þjóðlífs og athafna
og lýsa hörmulegu áhugaleysi ef
þær eru ekki til í menningar-
og uppeldisstofnunum þjóðifélags
ins. Borgaryfirvöld höfuð'Staðar-
ins tryggja borgaræskunni auð-
veildan aðgang að ölhim slíkum
verkum á bóka.saifni sínu og set-
ur það þegar svip sinn á söfn
borgarinnar.
Ég held að ekki sé ofmælt að
bylting hafi átt sér stað síðustu
árin undir forystu Borgarbóika-
safnsins, í notkun bókasafnanna,
einkum í höfuðstaðnum. Fyrir
tveimur áratugum er frumútgáfa
kom út af „Tímanum og vatninu"
eftir Stein Steinarr, var hún
prentuð í 150 eintökum og ent-
ust þau í tíu ár. Síðustu 10 árin
hafa hins vegár verið seld á
þriðja þúsund eintök. Gaman
væri að geta flutt höfundinum
þessi ótrúlegu tíðindi, sem sanna
betur en flest annað hve áhugi
á list samtíðarinnar hefur auk-
izt. En þessi saga má ekki end-
urtaka sig, og það eru almenn-
ingsbókasöfnin sem geta komið í
veg fyrir það.
Vegna fámennis hér þurfa söfn
íslendimga að taka tillit til ýrnissa
annarra listaverka en bókmennta
Safnið þarf bæði að geta lánað
ungu fólki málverk og plötur og
spólur með tali og tónlist. Og
nauðsynlegt er í framtíðarsafn-
húsi að gera smákompur þar sem
hægt er að hlusta á tónverk af
böndum og spólum.
Það er beinlínis að verða
hættulegt menningu okkar að
ungt fólk, sem áhuga hefur fyr-
ir islenzkum tónskáldskap, getur
hvergi heyrt nýja tónlist nemaá
hinum tiltölulega fáu opinberu
hljómleikum. Hvergi átt þess
kost að stúdera verkin, það er
hlýða á þau aftur og aftur, að
nálgast innsta kjarna þeirra, sem
ekki liggja ævinlega á yfirborð
inu. Nýja tónlist er erfitt að fá
á plötum og böndum, ekki ótítt
að bíða þurfi hálfan mannsaldur
eftir því að ný tónlist komi í slík
um útgáfum fyrir almenning En
úr því má bæta á fullkomnum
almenningssöfnum. Verkin má
taka upp á opinberum tónleik-
um eða útvarps og sjónvarpsupp
færslum á bönd eða plötur. í fá-
mennum skólum eða sveitum
væri mikil hjálp í því að eiga
aðgang að tveimur eintökum,
eins og bókunum.