Morgunblaðið - 24.05.1970, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1970
17
Halvard Lange
látinn
Halvard Lange var alinn upp
í alþjóðlegu, friðelskandi um-
hverfi. Faðir hans var á sinni
tíð einn af fremstu menntamönn-
um Noregs. Harnn var lengi í
þjónustu alþjóðaþingmannasam-
bandsins og síðar jafnframt full-
trúi Noregs við Þjóðabandalag-
ið í Genf. Aðaláhugamál hans
var barátta fyrir alþjóðafriði,
sem menn þá reyndu að tryggja
með milliríkj asamningum og
yf irlýsingum alþ j óðastof nana,
ásamt afneitun einstaka ríkja á
beitingu vopnavalds. Einkum
var það talið Lange hinum eldri
að þakka, að alþjóðaþingmanna-
sambandið rofnaði ekki í heims-
styrjöldinni fyrri. Ekki sízt af
þeim sökum hlaut hann friðar-
verðlaun Nobels árið 1921. Hal-
vard Lange varð fyrir ríkum
áhrifum af föður sínum og hlaut
m.a. friðarást hans að erfðum. Á
æskuárum sínum varð Halvard
Lange virkur félagi í Verka-
mannaflokknum og sinnti þá m.a.
fræðslumálum í þágu Alþýðu-
sambandsins norska, enda sagð-
ist hann af fáu hafa haft meiri
ámægju en kennslustarfinu. Á
hernámsárum Noregs 1940—45
sætti Halvard Lange miklum of-
sóknum af hálfu nazista og sat
m.a. tvö og hálft ár í fanga-
búðunum í Sachsenhausen í
Þýzkalandi. Hann varð þá fyrir
alvarlegum heilsuhnekki, sem
hann náði sér seint eða ekki til
fulls eftir og liggja þar efalaust
rætur ótímabærs dauðdaga hans.
Bezt til starfsins
búinn
Halvard Lange varð utanrikis-
ráðherra Noregs á árinu 1946 og
hélt þeirri stöðu í nær 20 ár. f
norskri alfræðiorðabók frá ár-
inu 1958 segir á þá leið að Lange
sé sennilega sá af norskum ut-
anríkisráðherrum, sem hafi verið
bezt til stöðu sinnar búinn, „har
hat de beste kvalifikasjoner
for sin stilling." Erlendir menn
geta látið Norðmönnum eftir að
dæma um mannval sitt, og er þó
harla ólíklegt, að þeir hafi haft
mörgum hæfari mönnum en Hal-
vard Lange á að skipa í utan-
ríkisráðherraembætti. Víst er
það, að hann gat sér meira
frægðarorð á erlendum vett-
vangi en aðrir norrænir stéttar-
bræður hans síðustu áratugi. Á
alþjóðaráðstefnum var ætíð
hlustað á orð hans með athygli,
en þar eru öll Norðurlönd talin
meðal smáríkja. Fulltrúar
þeirra þurfa þess vegna að bera
af til þess að verulega kveði að
þeim. Svo var tvímælalaust um
Halvard Lange. f hópi utanríkis-
ráðherra Norðurlanda var hann
lengst af í forystu að svo miklu
leyti, sem slíkt kemur til greina
á fundum þeirra. í Noregi vann
Lange sér snemma þá sterku
stöðu, að á hann var miklu
fremur litið sem talsmann þjóð-
arinnar í heild en flokks síns,
þótt langstærstur væri. Teljandi
andstöðu gegn honum gætti ekki
nema á yzta vinstri kanti hans
eigin flokks og svo vitanlega á
meðal þeirra, sem enn meiri
vinstri villu voru haldnir. Fyrir
fsland hafði Halvard Lange
mikla þýðingu. Hann var fslend-
ingum ætíð velviljaður. Úr skar,
að með forustu sinni um aðild
Noregs ,að Atlanrtshafsbanda-
laginu markaði Lange þá stefnu,
sem íslendingar völdu sjálfum
sér og öðrum til heilla, en trauð-
lega hefði fengist nægt sam-
komulag um, ef fordæmi Noregs
hefði ekki vísað veginn.
M^rkið stendur,
y >tt maðurinn
falli
Það leyndi sér ekki á seinni
árum, að Hajvárd Lange hafði
HVER ER ÞAD SEM SKRÖKVAR?
Þessi mynd birtist á baksíðu Tímans 'i gær. Hún lýsir glögglega
hugsjón Framsóknarmann a um stjórnmálasamstarf.
Stórþingskosningar. Á meðan
menn töldu samvinnu þeirra á
milli óhugsanlega vildu menn
ekki eiga á hættu upplausnina
er leiða myndi af sigri þeirra.
Þess vegna var hin skammlífa
stjórn Lyngs á árinu 1965 for-
senda fyrir sigri borgaraflokk-
anna tveimur árum síðar. Þá
héldu flestir, að Lyng hlyti
að verða forsætisráðherra aftur.
En sjálfur taldi hann stjórn-
ina mundi verða styrkari með
því, að maður úr Miðflokknum
yrði forsætisráðherra og varð
þá Per Borten fyrir valinu.
Sjálfur hefur Lyng gegnt emb-
ætti utanríkisráðherra þangað
til nú, að hann lætur af því að
eigin ósk.
Verður norska
stjórnin veikari?
John Lyng hefur tvímælalaust
verið einn áhrifaríkasti, e.t.v.
hinn áhrifamesti, á meðal
norskra stjórnmálamanna sið-
ustu árin. Hann er enn í fullu
fjöri, 65 ára að aldri og nýtur
almennrar viðurkenningar sem
frábær hæfileikamaður. Margir
undrast því, að hann skuli láta
af ráðherrastörfum, — en sjálfm
segist hann vera búinn að vera
nógu lengi í stjómmálum og því
eðlilegt, að hann víki fyrir yngri
mönnum. E.t.v. kemur það til, að
hann hefur haft frí frá störfum
Reykjavíkurbréf
Laugardagur 23. maí
orðið fyrir nokkrum vonbrigð-
um. Verkamannaflokkurinn hafði
verið 30 ár við völd í Noregi.
Ymsir forystumenn hans voru
bersýnilega búnir að gleymaþví,
að allar kosningar velta á at-
kvæðum óflokksbundinnia kjós-
enda. Þessir kjósendur eru víð-
ast í miklum meirihluta. Þegar á
það er litið svo og að stöðugt
bætast nýir við og að ætíð er
einhver flutningur á milli
flokka, þá fer því fjarri, að úr-
slit megi nokkru sinni með vissu
byggja á síðustu kosningum. f
þess stað ráða atvik hverju
sinni mestu um það hvernig úr-
slitin þá verða. Vonbrigði for-
imgja norska Verkamannaflokks
ins stöfuðu af því m.a., að þeir
virtust um sinn ekki átta sig á
þessum einföldu sannindum.
E.t.v. hefur Lange tekið sér ósig-
urinn nær en sumir aðrir, vegna
þess að hann vissi, að hann
sjálfur naut alþjóðarhylli. Þar
ofan á bættist, að Óslóarháskóli
eða forráðamenn hans snerust
öndverðir gegn því, að Lange
yrði gerður prófessor við skól-
ann, eins og sumir vildu. Lange
hafði á æskuárum um nokkurra
ára bil haldið fyrirlestra við
háskólann og síðan getið sér
slíkan orðstír, að það hefði orð-
ið háskólanum miklu meiri sæmd
en Lamge, að hann yrði þar fast-
ur prófessor á sínum efri árum.
Þama voru útúrboruleg háskóla
sjónarmið látin ráða. Á íslandi
fjölyrðum við stundum um að
persónulegt nagg sé hér meira
en ella vegna smæðar þjóðar-
inmar. Þó hefðu svo smásmug-
leg sjónarmið sem þá réðu í
Noregi naumast verið þoluð hér
á landi. Vafalaust hefur Hal-
vard Lange haft af þessu veru-
lega raun, en sjálfur óx hann af
því en minnkaði ekki. Eftir að
hann hvarf af norska Stórþinginu
við síðustu kosningar, er hann
bauð sig ekki fram, snéri hann sér
til fulls að ritun endurminninga
sinna. Nú er hættan sú, að því
verki hafi ekki verið lokið.
Hvað sem um það er, þá hefur
Halvard Lange með öðrum
verkum sínum tryggt, að nafns
hans verður minnst í sögu Nor-
egs fyrr og síðar sem eins hins
ágætasta manns, er þar hefir lif-
að. Enginn réð meira um, að
Norðmenn völdu rétta stefnu í
utanríkismálum á eftirstríðsár-
unum. Með því lögðu þeir af
mörkum sinn skerf til að
tryggja frið í þessum heims-
hluta, eins og reynslan sýnir að
tekizt hefur, enda er eindreginn
meirihluti norsku þjóðarinnar
ákveðinn í að sömu stefnu skuli
áfram fylgt.
John Lyng lætur
af störfum
Sá, er þetta ritar, átti þesa
kost nú fyrir nærri áratug að
vera eitt sinn kvöldstund á heim-
ili Halvards Lange, ásamt þeim
Einar Gerhardsen og John
Lyng, sem tveimur árum síðar
varð um sinm forsætisráðherra í
stað Gerhardsens, og enn síðar
eftirmaður Halvards Lange sem
utanríkisráðherra. Ekki var um
að villast, að fullkomið jafnræði
var á milli þessara þriggja
manna. Þeir Gerhardsen og
Lange voru flokksbræður og
báðir þá við völd. Lyng var
þeirra sterkasti andstæðingur
og þingflokksformaður Hægri
flokksims. Engu að síður
skemmtu þeir sér saman og
gerðu að gamni sínu eins og
beztu bræður. Lyng stríddi tví-
menningunum raunar nokkuð og
sagði af þeim sögur, sérstaklega
Gerhardsen, sem öllu tók með
landsföðurlegri ró. Þetta var
skömmu eftir kosningar, þegar
SF-flokknum hafði tekist að
verða lóðið á vogarskálinni.
Síðan liðu nokkur misseri þang-
að til að Gerhardsen varð
að segja af sér, vegnia þess að
SF-menn lögðust á sveif með
borgaraflokkunum í tilteknu
máli. Þá heppnaðist Lyng það,
sem fáir höfðu fyrirfram haft
mikla trú á, að fá alla borgara-
flokkana til samstarfs og mynd-
aði samsteypustjórn þeirra eft-
ir nær 30 ára valdaferil verka-
mannaflokksins. Stjórn Lyngs
stóð raumar einungis nokkrar
vikur og varð þá að hverfa frá
völdum, vegna þess að SF-menn
höfðu nú snúið við blaðinu og
greiddu fyrir valdatöku Ger-
hardsens á ný. En Lyng hafði
tekizt að eyða æfafornum erj-
um á milli borgaraflokkanna og
sýna, að þeir væru stjómhæf
ir. Átti það ekki sízt úrslita
þátt í því, að þeir umnu næstu
sem fylkismaður í Akershus-
fylki. Sú staða er talin eitt
virðulegasta embætti i Noregi.
Því gegndi Trygve Lie á undan
honum. Lyng var í það skipað-
ur af Verkamannastjóminni á
sínum tíma. Gera má ráð fyrir,
að Lyng vilji njóta meira næð-
is og mikillar virðingar enn um
stund, þangað til hann dregur
sig í hlé frá opinberum störfum
til hlýtar. Þess er og að gæta,
að þrátt fyrir alsherjar viður-
kenningu, þá hefur Lyng þó hlot-
ið nokkra gagnrýni innan eigin
flokks fyrir að láta hlutleysis-
sjónarmið ráða of miklu um
stefnuna í utamríkismálum. Þar
er talið að Sven Strei, sem verð-
ur eftirmaður hans, sé harðari í
horn að taka, ef svo má segja.
Þessu til viðbótar er, að
norskir Hægrimenn hafa verið í
nokkrum vandræðum með for-
ustu sína síðari árin. Eftir daga
þeirra nafntogaða leiðtoga
Hambros, þá skiptu þeir for-
ystu flokks síns á milli tveggja
eða þriggja manna. Þótti
Hambro einn hafa verið helzt til
umsvifamikill. Inn í þetta
blandast og að norskir ráðherr-
ar mega ekki jafnframt sitja á
Stórþinginu og getur ráðherra
því ekki verið formaður Stór-
þingsflokksins. Vegna þessarar
skiptingcir hefur flokksforystan
þótt of veik undanfarin ár, og
er því svo til samtímis því sem
Lyng dregur sig í hlé, búið að
kjósa fyrir flokksformann
Willoch, sem gegnt hefur starfi
viðskiptamálaráðherra. Hann er
talinn maður frábær að gáf-
um og er ráðgert, að hann
verði einnig formiaðiuir þimg-
flokksins, enda segi hann þá af
sér ráðherraembættinu. Með
þessu hyggjast Hægrimenn
styrkja flokk sinn og búa hann
til harðari sóknar héðan í frá en
verið hafi um sinn.
Spurningin er sú, hvort þau
mannaskipti, sem af þessu leiða,
verði til að veikja ríkisstjórn-
ima. Raunar er vitað að Willoch
og Borten hefur ekki að öllu
komið saman. Er þá tvenmt til,
að stjórnirt eflist við, að óein-
ingarhætta innan hennar verði
minni, eða hún veikist vegna
þess að svo mikilhæfur maður
sem Willoch verði utanvið og
geri Hægriflokkinn óþjálli í sam-
starfi. Um þetta skal engu spáð.
En ef borgaraflokkarnir geta
ekki komið sér saman, þá blasir
að nýju við valdataka Verka-
mannaflokksins.
Sundrung þar
og hér
Sundrung borgaraflokkanna
norsku er skiljanleg að því leyti,
að hún á djúpar rætur í sögu
norsku þjóðarinnar. Hægrimenn
og Virastrimenn eru andstæðir
frá upphafi og höfðu t.d. barist
áratugum saman. Þess vegna
er eðlilegt, að erfitt reynist
að sætta þá. Hér á landi horfir
þetta öðru visi við. í Reykjavík
berjast t.d. nú 5 flokkar við
Sj álf stæðisflokkinn einan. Allir
þessir 5 flokkar spretta þó af
sömu rót. Það er söguleg stað-
reynd, að Jónas Jónsson frá
Hriflu vann að stofnun beggja,
Alþýðuflokks og Framsóknar-
flokks, svo að segja samtímis,
beinlínis í því skyni, að þeir
hefðu svo nána samvinnu sín á
milli, að þeir gætu sameiginlega
ginið yfir völdunum. Þetta tókst
um skeið, en siðan hafa þessir
flokkar ætíð verið að klofna
hver frá öðrum. Að því er þeir
sjálfir segja, til þess að auka
sameiningu með meiri og meiri
sundrungu! Ef þeir meintu
nokkuð með sameiningartali
sinu, mundu þeir vitanlega sam-
einast en ekki sundrast. Ef þeir
færu þannig að, þá væri og von
til þess, að kjósendur tryðu
þeim fyrir málum sínum. En á
meðan þeir halda áfram að auka
sundrungu með nýrri sundr-
ungu, í þeim furðanlega til-
gangi að efla sameiningu, þá er
viðbúið, að kjósendur sýni þeim
vaxandi vantraust, enda eiga
þeir ekki annað skilið. Svo er að
sjá sem sumir þessara manna
teljii isiuindrumigu vera hið æðsta
hnoss, er allir hljóti að keppa
eftir. Þannig undrast Tíminn og
Þjóðviljinn nú daglega, að rík-
isstjómin skuli ekki grípa tæki-
færið til að sundrast vegna orða-
hnippinga stjórnarblaðanna!
Eru verkföll
vænlegasta ráðið?
Auðvitað er það málefna-
ágreiningur en ekki orðahnipp-
iragar siem skiptir máli. Suinidr-
ungin á milli vilnstri manna
gerir þá óhæfa jafnt til að
stjórna málefnum Reykvíkinga
sem þjóðarinnar í heild. Hún er
alvarleg vegna þess, að hún
sprettur af málefnaágreiningi en
ekki einungis orðaskvaldri. Þeir
geta ekki sameinast af því að
þeim kemur ekki saman um,
hvað þeir eigi að sameinast um.
Sök sér er þó að sundrungin
lami stjórnmálastarf þeirra.
Hitt er verra, ef hún á einnig
að heltaka verkalýðshreyfing-
una. Af hverju skyldu t.d. verk
falls'boðanirnar nú stafa? ÖUum
kunnugum er ljóst, að lítil von
er til þess að samningar nái»t
fyrir 31. maí. Þetta kemur einfald
lega af því, að félögin hafa nú,
eins og ella, sett fram hærri
kröfur að allra vitund en for-
ystumennimir sjálfir gera sér
nokkra von um að ná eða jafn-
vel telja eðlilegar. A.m.k. er
það alveg víst, að samningar
geta ekki náðst nema að veru-
legu leyti sé slegið af þessum
kröfum nú, eins og ætíð hefur
gerzt í öllum fyrri kaupgjalds-
samningum. En nú sitja þessir
herrar á svikráðum hver við
annan og keppast um' kjósend-
urna. Hver þeirra verður þá
fyrstur til þess fáum dögum fyr-
ir kosningar að leggja til
þann nauðsynlega afslátt frá
kröfum, sem er óhjákvæmilegur,
ef samningar eiga að geta þok-
ast í rétta átt? En ef þeir gera
það ekki, þá sanna þeir þar
með, að til verkfallanna er boð-
að vegna pólitískrar togstreitu,
sem á ekkert skylt við hags-
muni verkalýðsins. Þeim hags-
munum á þá að fórna á altari
valdabaráttu örfárra manna.