Morgunblaðið - 27.06.1970, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGA'RDAiG'UÍR 27. JÚM 1970
11
ar. Var því nýrrar endurút- sögn miun lítt kiunn hér álamdi, fjarri stálu karlmenn körÆummi
Dönsk trúarbragðasaga í 3 bindum
Trúin hefur fylgt mannkyn-
inu svo langt sem sögur ná.
Hvarvetna þar sem spurnir
hafa verið af þjóðum og mann-
lífi á liðinni tíð, hefur einnig
verið einhvern átrúnað að
finna. Mismunandi hafa þeir
guðir verið sem tilbeiðsluþörf
hjmmta ýtmisiu þjóöa (helfiar toeimzt
að, en sammerkt hafa þeir flest
ir átt í því, að menn hafa bor
ið fyrir þetai óttablandna Virð-
imgiu og venjuilega taiið heiila-
vænilegt að blíðka þá með gjöf-
uim. Á síðustu öld hióifiuist skipu
legar rannséknir trúarbragða
um allar jiarðir. Vísimdamenn
sóttu heim frumstæða og af-
skekkta þjóðtflokka til að kamma
trú þeirra. Stuinduim þóttust
menn haía fiundið þjöðlir, se.m
enga trú hefðu, ern ætíð kxwn
það í ljóis síðar, þegar betur
vax að hugað, að einlh verj a trú
á eitthvað var að finna með
hverjuim þjóðffilokki.
Trúin skipar enn ríkan sess
með mannkyndniu. Alfl.ur þorri
maminkymis jáltair itmú á elinlhiverjia
giuði, og stór hópur manma vinn
ur á vegiuim trúasriinniar ein-
göngu, að úfibreiðstu trúar, við
trúarathafinir og framlkvæimd
heligisiða. Á okkar dögum eru
till hópar m,anma, aem engu vilja
trúa, sem hafa hafnað trú á yfir
náttúruleig mögn sem úreitu fyr
irhrigði miður upplýstrar aldar.
En sumum hefiur þetta orðið
skammgóður vermir, því að við
Ihöfulm iifiamidli dætmii þeas., að
þeir, sem gengið hafa af trú á
yfirnláttúrleg .goðmögn, hafa
tekið trú á eitthvað annað, jafn
vel manninn sjiáHf.an.
RannsióknÍT á trú og trúar
brögðum hljóta því að skipa
mikáð rúm í almennum víistinda
rannsóknum samtímanis. Trúin
er sá þáttur í eðli hvers rnanns,
sem eikkii verður gengið fram
hjá, hvort sem mönnuim likar
betur eða ver. Enda er það svo.
að hvarvetna þar sem rann
sóknir á sviði huigvilsinda skipa
virðulegan. sess við hásfcóla, þar
er trúarbragðavístadum sýndur
verðugur sómi. Hiér á ísliandi
befur hlutur trúarbragðavís
inda verið fremur M.tiH til
þessa. Þó ber að geta brautryðj
endastarfs dr. Siigurbjarnar Ein
arsson.ar bisikups á þessu svið'i,
en rit hans, Trúarbrögð mann
kyns, er traust vísindalegt und
irstöðurit, og sem slíkt gagn
legt hverjum þeim, sem vili öði
ast innisýn í heim trúarbragð
anna.
En hér var ekki ætlunin að
fjaiia um ísienzk rit um trúar
bragðasögu, heldur geta um ný
útkomið danskt ritverk í þrem
ur binduim um helztu trúar-
brögð hekns. 1 rditi þasisu eágia
vísindamenn á sérsviðum trú-
artoragðasögunniar ritgerðir, en
tveir trúarbragðasérfræðingar
hafa ritstýrt verkinu.
Illusfireret Religiorvshistorie.
Illustrcrct
Rd igionshistoric
Kinaso- jupaitó
reiigionrr
Manda-unicn
ManikuKmcn
Miiina.'.kukcn
(ínusticismé og
mystnicrcli”ioncr
Gnrkeme oe. romcrne
Mu i i a i nmeda 11 isn tcn
redigeret af Jes Peter As-
mossfin og J0rgen Læsspe.
Bind I—m. G.E.C. Gads For-
lag. Kpbenhavn 1968.
Árið 1948 kom út hjá Gads
útgácfiufyráTtæki í Ka.upimanna-
höfn myndskreytt trúarbragða-
saga í tvedimur bindum. Rit-
stýrði práfesisor Joh amn.es Ped
ersen því verki, sem átta aðrdr
norræmir miáttvísindamieinn og
trúarbragðafræðing.ar rituðu í.
Hefur það verk síðan verið eitt
helzta yfirl'i.tsverk um trúar-
bragðaisögu og víða kennt við
hiáskóla á Norðurlöndum, þar
sem trúarbragðasaga er náims-
grein.
Trúarbragðasaga Jöhannes
Pedersens er löngu horfiinn af
markaði og eininig hefur rann-
sóknum í trúarbr aigðavísindum
fiieyigt mjög fraim á þeiim tíma,
sem Liðinn er frá útkomu henn-
hverrar slíkrax einingar er tót-
e'milindin. Þaðan koma börnin,
þegar mök kynjanna hafa greitt
þeim leiðina og þangað fara sál
irnar eftir andlátið. í lindinni
og hjá henni eru helgir dómar
geymdir, en vatnið sjáilft er
einnig heilagt og hollt tii
drýklkjar.
í niara-dýrkum eru mörg
vígslustig, sem karknenn taka,
fynst sem drengiir, en sáðan
taka þeir fileiri vígislur þegar
þeiir (baifia náð fiuUoriðiiintsialdri.
Ern hátíðlir mifclár haidmar, sem
innvíigðir menn einir hafa að-
ganig að, enflhvorki konur né
óvígðir dxengir mega eiga blut
að.
Goðlsögnin um uppruna nara-
dýrkumar er uim mangt dæmi-
ger ð fyrir frjóan og mangræð-
an bugmyndaheim trúarbragð-
anna. Hún sýnir eininig hve
skemimtileig og lif.andi trúar
bragðasagan er. Þar seim. þessi
Ritstjórar verksins, prófessor dr. phil. Jprgen Læsspe til
vinstri og prófessor dr. phil. Jes Peter Asmussen til hægri.
urnar heligar lindir á leið sinni.
Auk þess stigu þœr seiðdansa.
Frá Bralgu höfðu systurn ar
flutt með sér ým»a helga muini,
fyrinmyndir þess, er enn tíðk
ast við helg.iaithafnir. Vbru það
ranniga, táknimynidir, teppi, sem
um þær var vafið, og heilög
karfa með hieLgittminiuim. Dag
notokurn, er syistum'ar voru
Mithra drepur naut. Myndin er úr grein Jes Peter Asmussens.
Bahaisnien
gáfu þörf, sem nú er nýkomin
á miairkað. Rliitsttjóiriair verlksilnis
ieriu Jes Beber Asmuissan, prióf-
essor í írönskium málum við
Kaupm a nnah.af ma rháskól a og
Jprigen Læssþe prófessor í ass-
ýriskum fræðum við samna skóla.
Auk þeirra rita 14 aðrir fræði-
menn í þetta verk, sem er £
þremur fjögur til fiimm hundr-
uð síðna bindum, ágætlega
myndskreytt.
Inngangur þessa mikla verks
er ritaður af J. Prytz Johan-
sen, prófiessor. Víkur ha.nn fyrst
að rannsókinarsögu trúarbragð-
anna og tilraunum, sem gerðar
hafa verið til að skiligreina
trúna. Margar tilraunir ha.fi ver
ið gerðar í þá átt, en engin
þeirra hefiur þó verið fiullkom-
lega viðihlítandi. Þá fer Job.an-
sen. nokkrum orðum um fyrir-
bragðafræði trúarbraigðanna,
en víkur einnig að trúarliflssál-
arfræðd.
Tveir kafilar í r'itvenki þessu
fjatla um frumistæð trúarbrögð.
Er annar nitaðiur af Vilhelm
Gr0nbedh og er nær öbreyttur
frá fyrri útgáfu ritverfcsins.
Hiinn er ritaður af J .Prytz Jo-
hansen og Skiptist í tvo megin-
hluta. Fjallar sá fyrri um guðs-
dýrfcum og helgisiiði, en sé síð-
ari um dulartrú.
Fytrsta laflbriigði flrtuimiStæðiria
trúarbragða, sem Johansen lýs
ir, er nara-dýrkunin svonefnda
sem óstunduð heflur verið m,eð
fnumbyiggjum Ástralíu. Þar
skiptist flólk í hópa efftir tóteim-
táknum og trúarleg mið’stöð
vil ég taka hana hér sem daemi
úx goðsagnaejóði þessa mikla
vedkis.
Sögnin um uppruna nara-
dýrkunarinnar er á þessa leið:
— Tvær systur, Djan.gawul
að nafini, sigldu frá goðsaigna-
eynn.i Bralgu á árdaga og tóku
land á austurstrlönd Ás'tralíu. í
fiör rnielð þeilm Valr tonólðlir þeirna
sem þær höfðu drýgt blóð-
sikömm með, en slíkt leyfðist á
þeiim tíma. Erlá Ainnthemlslianidii
héldu þau vestur á bóginn og
systurnar eignuðust börn, sem
bróðirmn sótti inn í þær. Börn
in voru skilin eftir á ýms.um
stöðum og urðiu ættfeður nú
verandi kynfiLokka. Með helg
um grafvölum siíniuim gerðu syst
Illustreret
Religionshistorie
Friniit.iv religion
Suniercrnc
Bab\ lonicn og Assyricn
.Egyptcn
Indianske hojkulturer
l.sfamoisk religioa
(uarnancrnc
Finsk-ugriskc íolk
Slaviskc íolkeslag
heilögu og tókiu guðsdýrkunina
i sfoiair hendtar. Syatiuinniar fiunidiu
þessa menn með því að fyiLgja
sporum þeirra. En er þær nálg-
uðust og heyrðu söngvana heil-
ögu, beygðu þær sig í auðmýkt
fyrir þeim. Eftirlétu þær nú
karlmönnum guðsdýrkunina, en
létu huggast yfir því að hafa
hialdilð því aam miestu mlálli
ókipbi, 'gáfluninli iað eilgmast börtn.
Þamnilg vairið gufðisdýrlkiuiniiin flor-
réttindi karla.
Þesgairi sögn. er æltliað að
skýra margt. Henni er ætlað að
skýra hvernig stendur á því að
mismunandi þjóðflokkar búa á
ýmsum svæðum í Ástralíu. Hún
á einnig að skýra hvernig helgi
siðir Ástralíunegranna hafa orð
ið til og hversvegna karlar ein
ir hafa guðsdýrkunina með
höndum, sem konurnar lögðu þó
grundvöllinn að. Kannski felst
í þessari sögn minni um forn
átök kynjanna og einnig má ef
til vill ltesa úr 'haninli óljóst
minni um uppruna Ástralíu-
negra.
í fyrsta bindi verksins er
einnig kafli um trú Eskimóa,
sem Erik Holtved skrifar.
Lauri Honko skrifar alllanga
nitigerð uim trúair’brögð fininisk-
úgrisku þjóðanna og aðra
styttri um trú slavneskra þjóða.
Trú Kelta eru gerð skil af
Enancoiisie Le Rouoc-GuycMvarc’h
og Lennart Ejerfeldt skrifar
um trú Germana. Um trú há-
menningar Indíána skrifar Ar-
ild Hvidtfeldt og H. Ludin Jan
sen skrifar um trúarbrögð Eg-
ypta. J. van Dijk og J0rgen'
Læss0e skrifa um trúarhrögð
Mesópótamíu, sá fyrrnefndi um
trú Súmera en sá síðarnefndi
um trú Babýlóníu- og Assýríu-
manna.
í öðru bindi þessa mikla rit-
verks fjallar Sven S. Hartman
um trú Hittáta og JohannesPed
ersen skrifar um trú Kanverja.
Eduard Nielaen um trú ísra-
elsmanna fyrstu aidarinnar,
B0rge Salomonsen skrifar um
Síðgyðingdóminn og Rafael Ed
elmann um Gyðingdóminn. Kaj
Barr og Jes Peter Asmussen
nilta uim Zaináþúgtrismianin, Mary
Boyoe «m hinln isíðani Zóróa-
asterisma og um Mazdaznan,
nýja hreyfingu innan Zara-
þústriistmlainis, slkirfitfiar Agniete
Holst Bay. Frede M0ller-Krist-
ensen skrifar um trúarbrögð
Indverja, Vedatrú, Hindúisma,
Búddismia ag Jamiatrú. Þeisisiu
bindi lýkur með ritgerð um
Lamatrú eftir Erik Haarh.
Síðasta bindi af Illustreret
ReligioruslhiStlonie Ihlefst á lút-
gerð um trúarbrögð Kína eftir
Göran Malmqvist. Henry Henne
skrifar um trúarbrögð Japana
og Povl Johs. Jensen skrifar
um trúarbrögð Grikkja og Róm
verja. SOren Giversen ritar um
trú Giniósitikia og diulíheiligar og
Sven S. Hartman um Mand-
eÍBmiaintn. Um Mlíitlhinaidýrkiuin og
Manikeisma ritar Jes Peter As-
mussen og Johannes Pedersen
um Islam og forsögu þess.
Þinilðja binldli bólkiairiinnar lýkiuir
á grein um Baha‘ismann eftir
Faridun Vahman.
Hér er ekki tóm til að gera
einstökum ritgerðum í Illustrer
et Religionshistorie þau skil
sem verðugt væri. En nöfn
þeirra manna, sem nú hafa ver-
ið talin, eru nægileg meðmæli
mielð þessu mierlkia og yflingnips-
mtikla verfci. Þar igatla 'uimisiaigmir
um einstakar greinar lítið
bætt um. Eiga ritstjórar verks-
iris, prófessorarnir Jes Peter
Asmussen og J0rgen Læss0e
miklar þakkir skildar fyrir að
hafa dregið saman í einn stað
vísindagreinar færustu manna
á ýmsum sérsviðum trúarbragð
anna. Mun þetta ritverk verða
grundvallarrit trúarbragða-
rannsókna á Norðurlöndum um
langan aldur.
Jón Hnefill Aðalsteinson.
Sextán vísindamenn um
helztu trúarbrögð heims