Morgunblaðið - 27.06.1970, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. JÚIsTÍ 1970
Jj$Jiírrj0íM#Jl#Íífr
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvaemdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthíar Johannessen.
Hyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ami Garðar Kristinsson.
Rttstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6. Simi 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
Askriftargjald 165,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 10,00 kr. eintaklð.
UMBOTASTARF
¥ Tm þriggja ára skeið hefur
*■' viðureign við mikinn
vamda í efmahags- og at-
vinnumáTum skyggt á flest
öninur verkefni í íslenzku
þjóðfélagi. Það hefur engum
komið á óvart enda hefur úr-
lausn þess vanda verið for-
enda þess að hægt væri að
halda áfram umbótastarfi á
öðrum sviðum. Vandamál
efnahags- og atvinnulífs
hafa ekki verið leyst að
fullu og svo mun aldrei
verða. En þau viðfangsefni,
sem við blasa á þessurn svið-
um nú eru ekki sama eðlis
og þau verkefni, sem unnið
hefur verið að sl. þrjú ár.
Áður voru það geigvænleg
vandamál, sem spruttu af
miklum áföllum, sem við urð-
um að stríða við. Nú er það
miklu fremur vandi, sem
leiðir af vaxandi velgemgni,
sem við stöndum frammi fyr-
ir í efnahags- og atvinnumál-
um.
Vegna þess, að svo mikið
hefur áunnizt á sl. þremui
árum, sem raun ber vitni
getur þjóðin nú snúið sér
að því að koma fram umbót-
um í öðrum efnum samhliða
því, sem unnið verður að
eflingu efnahags þjóðarinnai
og aukinni fjölbreytni at-
vinnulífsins. Og vissulega
bíasa verkefni við. Á und-
anfömum árum hafa miklai
umræður farið fram um
ástand menntamála í land-
inu. Þær umræður hafa tví-
mælalaust komið mörgu góðu
til leiðar og skapað umrót,
sem er líklegt til að leiða
fram nýjar og fenskar hug-
myndir. í einstökum þáttuni
menntamála eru og augljós-
ar framfarir. Þannig hefur
umtalsverð breyting orðið í
Háskóla íslands og ýmsar
umbætur í undirbúningi á
kennslu í Háskólanum. Enn-
fremur hefur verið u-nnið að
fjölgun menntaskóla til þess
að taka við sívaxandi fjölda
stúdenta. Fraonhaldsdeildir
hafa verið settar á stofn við
gagnfræðaskóla og ýmislegt
fleira maetti telja ti'l. Öll
þessi atriði sýna glögglega að
töluverður skriður hefur
komizt á umbætur á sviði
menntamála, en enn skortir
þó á, að um samræmda heild
arstefnu sé að ræða. Þó
standa nokkrar vonir til að
úr því umróti í menntamál-
um, sem nú er ríkjandi, komi
fram ný og djörf stefna í
memntamálum. En þessi
málaflokkur er tvímælalaust
einn þýðingarmesfi þeirra,
sem fjalla verður um á næst-
umni.
í félagsmálum í víðri merk
ingu þess orðs bíða einnig
margvísleg verkefni úrlausn-
ar. í sveitarstjórnarkosning-
unum, sem fram fóru í lok
maímánaðar kom t.d. skýrt í
ljós, að í rauninni hafa ein-
stök sveitarfélög og þá fyrst
og fremst höfuðborgin verið
mun framfarasinnaðri á sviði
félagsmála en ríkisvaldið og
Alþingi. Á hinn bóginn eru
mörg viðfangsefni félagsmál
anna þess eðlis, að þótt stórt
sveitarfélag eins og Reykja-
vík geti ráðið við eimstaka
þættí þeirra verður þáttur
ríkisvaldsims eimnig að koma
til m.a. til þess að íbúar
smærri sveitarfélaga eigi kost
á félagslegri þjónustu, sem
íbúar höfuðborgarinnar njóta
nú. Þá er einnig augljóst, að
umsvif hinnar félagslegu
þjónustu munu aukast mjög
á næstu árum og efamál, að
sveitarfélögin geti ein staðið
undir ört vaxandi kostnaði
miðað við núverandi tekju-
stofna þeirra. Á sviði marg-
víslegrar félagslegrar þjón-
ustu er mikið starf óunnið
og þar verða ríkisvald og
Alþi-ngi að leggja sitt af
mörkum.
í heilbrigðismálum eru
stöðugt gerðar auknar kröf-
ur og þrátt fyrir miklar fram-
kvæmdir á undamfömum ár-
um er umbóta þörf í þeim
efnum. Miklar framkvæmd-
ir hafa verið við sjúkrahúsa-
byggingar og fjöldi sjúkra-
rúma aukizt vemlega. Nú
eru að hefjast framkvæmdir
við fæðinga- og kvensjúk-
dómadeild Landspítalans en
bygging nýs geðsjúkrahúss er
einnig mjög aðkallandi og
má ekki dragast öllu lengur.
Ennfremur er tilfinnanlegur
skortur á endurhæfingarað-
stöðu fyrir sjúklinga og er
það tvímælalaust eitt stærsta
verkefnið á sviði heilbrigðis-
mália að bæta mjög þá að-
stöðu, sem nú er afar tak-
mörkuð.
Húsnæðismálin eru mála-
flokkur sem krefst stöðugr-
ar endurskoðunar og endur-
nýjunar. í vor samþykkti
Alþingi ýmsar breytingar á
lögum um húsnæðismála-
stjórn og eru margar þeirra
breytinga til bóta. Engu að
síður er nauðsynlegt að fylgj-
ast stöðugt með framþróun-
inni í húsnæðismálum. Enn
sem komið er, er húsnæðis-
köstnaðurinn þyngri út-
gjaidaiiður hjá ísienzkum
fjölskyldum en í sumum ná-
lægum löndum a.m.k. og tví-
mælalaust væri það einhver
mesta kjarabót fyrir allan al-
menning, ef hægt væri að
Arkitektúr
„Adalen ’31“
EFTIR
BJÖRN VIGNI SIGURPÁLSSON.
DANSKI kvikmyH'daleikstjórin.n, Cairl
h'eitinm Dreyeir, gkrifaði eitt sinin í rit-
gerðarikorni, að hann teildi arkitektúr
það listform, sem Skyl'dast væri list-
rænini kivikmyndagerð.
Hanm komist svo að orði: ,,í ölium
göfagum arkitéktúr verðuir að rí'kja
jaifmivægi og hrynjandi milli smáatrið-
anma til að þau falli imn í heildinia. Eimgu
a'triði, hversu smátt sem það er, má
breyta án þess að maðuir skynji uim leið
röskum á heilidinim. Eitthvað þessu lílkt
er kvikmyndagerðinini farið. Aðeins
þegar allar listræmar eininigar kvik-
mymda 'hafa veirið soðnar svo haigainleiga
samam, að enginn þáttuir bemmar getuir
orðið útuindan án þess að heildiin skað-
ist, aðeins [þá er hægt að bera kvik-
myndir saimam við ahkitektúr. Kvik-
myndir, sem ekki uppfylia þessiar kröÆ-
ut, eru eims og þessi venjulagu, svip-
lausu hús, sem maður gemgur framhjá
án þess að veita eftirtekt . . . í airki-
tektúrískum myndum tekuar leikstjór-
inn við -hlutvehki amkitektsins . . .“
Sænski leikstjóri'nn Bo Wideribeng, er
slíkuir leikstjóri. Síðustu tvær myndir
hans ,,Elvira Madigan" og „Adalen ’31“
minna á 'glæ'silegar bygigingar, þar sem
listrænn smiekfcur og vönduð viinina baif'a
verið höfð í fyrirúmi. Fögiur ytri bygg-
ing, sm'ékkvis og hagkvæm innra — er
það ékki aíðal'l góðs ar'kitektúrs? í þess-
um tveimur myndum Widerbergs verð-
um við vitni að kvikmyndatöku, eins
og hún gerist bezt; að vandaðri tækrai-
vinmu á öWuim sviðu-m; að listrænmi
beitimgu lista, og hrífa-ndi atriðum, sem
koma aiftur og aftur upp í hugamin, lörngu
eftir að kvi'kimyndahúsið hefur verið
yfingefið. Þetta er ytri byggingin, Við
verðuim líka vitni að sérlega smekkll’egri
meðferð efmisins, er myndin fjallar uim.
I>að er inmri byggingin. Hvort tveggja
hmökraliaiust.
Gamla bíó hefur mú tekið til sýninga
síðustu mynd Widerbergs „Adailen ’31“.
Raunar hefuir áður ve-rið sagt £rá Wider-
berg og efni myndarinniar hér í þætt-
mum, en rétt er að rifja það Mtið eitt
upp. Viðfaingsefni myndarinnar er í
rau'n.inin-i stórpólitískt — stéttabaráttam
í Svíþjóð fyrir rétt fjörutíu árum. Þeigair
rnyndin hefst hefur verkafólk í sm'á-
bænium Adallen í N-Svíþjóð átt í veirfk-
-falli í noikfera mánuði, og -allt atvinnu-
líf staðarins er lamað. Vi-nmu'veitendur
þeirra grípa að Lakum til þess óyndis-
úrræðis að fá utamiaðkamamdi verka-
menn til a'ð taka við stör-fuim heimia-
miamma í verksmiðjuniuim. Kemur til
átaika mil'li heimamanma og aðkornu-
mainna og vinmuiveitendur grípa til nýs
Örþrifaráðs — fá sendan herflökk til að
halda uppi lögum og regliu ag tiil að
ver-nda vehksmiðjur sínar og aðtoomu-
verkamiennina. Hei-mamemm. fjöJmenma
þá í kröfugömgu og stefna til veirk-
smiðjanna gegn vopnuðu herliðinu —
í herllið-mu eru ungir menn og óreymdir,
og taugar þeinra bresta á örl-agastund.
Sk-otum er hleypt á verkaim-enninia,
nökkrir faUa og margir særast. Atburð-
ur þessi vatoti gífunlega reiði í Svíþjóð
á sínium tíma. Alllaherj-arverkföll stoulllu
yfir landið, og ríkiisstjórmini, sem var
samsteypa borgarflokka, varð að láta
af völdum. Jatfnaðarmenm tóku við og
hafa farið með forráð ríkisins æ síðam.
Einis oig sjá má á Iþeissari lýsingu er
efniið stórpólitíðkt í eð'li síinu, og tilv-al-
ið fyrir áróðu-rsmynid. Widerbeng fer þó
öðru vísi að. Hamin tetfMr fram tveimur
póluim — fjöiskyldu fátætes verkamiamms
cg fjölskyldu helzta iðjufhöldsi'ns á
staðimum. Andstœður siem virðast við
fyrstu sýn ósamrýmiáinlegiar, em Wider-
berig beitir ástinni til að brúia hyldýpið
— ástirn þéldkir enigin takmörk. Somur
verkamianinisins oig dlóttir iðjulhölds-ims
unmast hugá'Situm, cig þau 'Sikapia teingsl
milli stéttainna tveigg'j'a. Bersióinulýsámgiar
Widerbiergis eru öifigalausar. Hjá homum
gildir ekki reiglan — verkamaðurimm er
góður cig vinmuv'edtaindimn slæmnur —
einis -oig við höfium átt að venjœt í vinsitri
siir.inuðum -á.róðursimyindnm, sem taka
'Svipiað efni til méðfierðar. Þeár eru báð-
ir gerðir miannlegir. Verkaimaðuriinn er
anjdivígiur otfbeldi cig vill ieysia máli'ð við
saimninigsborðilð; cig við sjáium iðju-
höldinin þreytuieigian ag áíhyggijufullam
spyrja sijálfan siig: „Leiikum við vertoa-
fólkið virkiLega grátt. Getuim vfið borigað
því meira?“ Em bair.in oig félaigar hams
eru sanmtfærðir um að iþeir ráði ekki við
kröfiur vertoamianniamina. Hvoruigur aðiliinm
getuir beyigt ság, oig vertoaimiaðuriinm og
iðjuihölduiriinin verða báðir -að lotoum leik
soppar öfigainmia. Lýsiimg Widierbemgs er
því hLuittaius ein raunsiæ. Hainm ratar mieð-
alveig'inin, seim séist biezit á iþví, að af rót-
tætou ungu fólltoi í hieimialandi síniu er
h-anin talinm „hæigri siinini“ en í Biainda-
rjkj'uir.iuim suims staðar „leommúmiisiti“,
vagna meiðfierðiar sinrnar á etfmánu.
Mörig atriði myndarininar eru afar
áhrifam-ikil. Dæmá: Hátíðim í húsi verka
mannsinis, þegiar fjöLskyldan gæðir sér
á silumginuim, siem tósbóodiinm veiddi uim
dagiinm, oig siamiainlburðurimin á matar-
veizlum í viliu iiðijuíhöldisiins. Eða þagar
verikiamaminisfrúiin stemidur yfir lík-i eiig-
immiannsinis, eieim borið hetfu-r verið heiim
til hianhiar efti-r sikoitáriásiiinia. Húm grœt-
ur e'ldki. Hugsair um það eitt hvermig
hún eigi a'ð bena sig að. „Ammia hefði
vitað, hvernig á að fara að“, segir hún.
Horfir á Mlkið oig sér sikóna á fótuim
þess. „Við skuiuim taika af honum
Skóma", siagir húm cg sér þá, að gia-t er
á sokkum hains. „Hamm þurfti ekki að
Bara í þeissia áiok'ka", og hún fer í sikúff-
umia oig tetour þiar uipp öminur pör: „Sko,
hiérna eru nýstoppaiðir sioiklkar", em þó
reonuT upp fyrir banmi, að þettia er til-
gamigslauisit tal. E-ða þá loteaatriðið, þegar
sonurimm, Kjiell, drífur móður sínia og
sy-stkinii til starfa, og hreimigienniinig fer
fram í litla húsiiniu: „Við verðuim áð
byrjia að vintna, maimima," sagir lnamm.
„Við höfum eiklkú efni á því að syngja.“
Svona mætti liemigi teljia.
Eins og áður er getið er tatoa mynd-
arinnar a-fbraglðs glóð oig Widierbierg mot-
ar eiiginleiitoa litimyindiarininar út í yzibu
æsar, líkt oig í „Elviru Maidiigam". Rétt
er að taka það fraim 'hiér, alð kvikmymda-
tötouimiaðurinin er þinn sarni í báðuim
myndumuim — Jörgem Person, því að
hans er heilðiurimm, eiklki síður en Widier-
bergs. Er „Adalem“ raumar fyrsta breið-
tjialdBmyind bagg'ja. Þeir félaigar legigja
sig fram um það hér sem í „Elviru“ að
ná fram „imipressóinístouim" áhrifum, og
tiekist það fyll-ileiga. Eriu mörig atriðim
hrieint -auignayndi safcir frábærnar bieit-
ingar litamina. Widerberg fier heldiur ekki
dult mieð það, Jwemt hamm sæfcir fyrir-
myindlima. I „Adiaten" sijiáum við hvar
Kjell — slomiur viertaaimianinisimis — lítu-r í
fyrsta sinm evart-ihvítar mymidir af verk-
uim „impriessjóniistaimmia" JVIomiets og
Renoiir í listaiverkialbók. Á eftir fylgir
nærmynd af vsrtouiniuim, ern síðam klipp-
ir Widiertoerg yfir til atriðis, þar siem við
sjáuim muóður Kjell-s á trjáprýddum ár-
bakloa (ikaniain á árbakkainum — við-
famigisiefni, sem ftestir málarar „im-
pressjóniismiains" bafa spreytt sig á, og
næ-r algerlieiga að lýsa mieð því litræmum
áhrifuim „impressianiisimiain's", siem svart-
hvítar myndir bókairiinmiaT gátu éJflki
tjáð.
„Adalem ’31“ er bæði feguirsta og
áhrifaim-esta myntoin, sem óg hef sóð uim
langt skeið.
lækka húsmæðiskositnað veru
lega bæði með fjármálaleg-
um og tæknilegum aðgerð-
um.
Hér hafa verið nefndir fjór
ir málaflokkar, menntamál,
heilbrigðismál, félagsmál og
húsnæðisimál, sem allir eru
þess eðlis, að nútíma vel-
ferðarríki skipta þeir æ
meira máli. Ýmsir þættir
þeirra hafa orðið að sitja á
hakanum á undanfömum ár-
um, meðan glímt hefur verið
við stærri vanda, sem snert
hefur sjálfan grundvöll okk-
ar þjóðfélags. En nú er tími
til kominn að halda áfram
umbótaisitarfi á þessum svið-
um. Það verður m.a. stærstu
verkefna næsitu ára.