Morgunblaðið - 08.07.1970, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐTÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. JÚOLÍ 11970
19
Getsakir og svigurmæli
*
Svar til Olafs Jónssonar
í Vísi 9. júní s.l. birtist furðu-
legt skrif eftir bókmenntagagn-
rýnanda blaðsins, Ólaf Jónsson.
Nefnist hún Bókmenntir og
gagnrýni og er svo full af blekk
ingum, mótsögnum og misskiln-
ingi, að engin leið er að elta ól-
ar við allar þær fjarstæður. En
sannleikans og réttlætisins
vegna verður ekki hjá því kom-
izt að gera athugasemdir við
nokkrar mestu firrur Ólafs Jóns
sonar.
Tilefni greinar hans virðast
einkum vera ritgerðir okkar
Jóns Björnssonar um bókmennt-
ir síðustu mánuðina í Morgun-
blaðinu og ritgerð séra Gunnars
Benediktssonar um bækur og
höfunda í síðasta hefti Tímarits
máls og menningar. ólafur nefn-
ir séra Gunnar og okkur Jón á
einum, stað í grein sinni „svara-
bræður“, og hef ég síður en svo
neitt við þá sameiginlegu nafn-
gift að athuga, enda tel ég mig
þar í góðum félagsskap.
Hins vegar er, að dómi ólafs,
sá munur á séra Gunnari og okk
ur Jóni, að „séra Gunnar fjallar
allýtarlega um þær bækur og
höfunda, sem hann telur afvega-
leidda af vondri bókmennta-
tízku og gefur a.m.k. nokkra vís-
bendingu um, hvað hann telur
góðar bókmenntir," enda þótt
umsögn hans um einstakar bæk-
ur og höfunda sé „harla mjög
áfátt,“ svo sem Ólafur kemst að
orði. En þetta segir hann, að við
Jón höfum vanrækt, og þess
vegna séu skoðanir séra Gunn-
ars að sönnu miklu markverð-
ari en okkar Jóns.
Ég get vel unnt séra Gunnari
Benediktssyni þess að fá betri
einkunn hjá Ólafi Jónssyni en
við Jón Björnsson fáum, enda er
séra Gunnar mun eldri maður og
lífsreyndari. En ólafur Jónsson
gætir ekki að því, að ritgerðir
okkar Jóns Björnssonar eru dá-
lítið annars eðlis en ritgerð séra
Gunnars. Hvað mína snertir
a.m.k., þá var hún víst orðin ær-
ið umfangsmikil í sínu endan-
lega formi, þó að sleppt væri að
flétta inn i hana ritdómum um
einstakar bækur. Sú viðbót
hefði án efa fælt margan mann,
sem ég ógjarnan vildi fæla, frá
lestri hennar.
Ólafur Jónsson kvartar und-
an því, að undanfarnar umræður
hafi ekki komið gagnrýnendum
né höfundum að notum vegna
skorts á „skynsamlegu viti“
þeirra, sem tekið hafa þátt í
þeim, eins og hann ótvírætt gef-
ur í skyn, og á þar eflaust ekki
sízt við Jón Björnsson og mig.
Nú er vit manna ekki meira en
Guð gaf það, og er ekkert við
því að segja. En það er misskiln
ingur, að ég hafi fyrst og fremst
skrifað grein mína fyrir gagn-
rýnendur og rithöfunda, og kem
ég nánar að þvi bráðum. Hitt er
þó enn þá fjær sanni, að ég fyr-
ir mitt leyti hafi búizt við, að
menn eins og sá hálærði gáfu-
maður, Ólafur Jónsson, tæki
mín orð um gagnrýni til greina,
sízt frekar en hann áður hefur
metið skáldskap minn að
nokkru, sbr. Stóradóm hans um
ljóðaþýðingar mínar fyrir fjór-
um árum í Alþýðublaðinu.
Hitt hafði ég miklu fremur í
huga, að ritgerð min kæmi þriðja
flokki fólks og þeim fjölmenn-
asta, almennum lesendum, að ein
hverjum notum, meðal annars
með því að vara þá við að taka
mark á vissum gagnrýnendum
og bókmenntafræðingum, svo
sem Ólafi Jónssyni. Annars má
vera, að sú viðvörun sé nú orð-
in óþörf. Fyrir fjórum árum
sagði mér mikilsvirtur bókaútgef
andi, að Ólafur Jónsson hefði þá
þegar eyðilagt fyrir sér sölu á
ágætum bókum með ofstækisfull
þó nokkrum, að sínum dómi,
um níðskrifum um þær. En nú
skilst mér, að þeim fækki óðum,
sem taka nokkurt mark á rit-
og leiklistardómum Ólafs Jóns-
sonar.
Meðal þeirra leiðréttinga sem
nauðsynlegast er að gera við
þessa síðustu grein Ólafs í Vísi,
er sá misskilningur (nema vís-
vitandi blekking sé), að ég og
Jón Bjömsson teljum gagnrýn-
ina of harða. Það var ekki hark-
an hjá vissum gagnrýnendum,
sem ég áfelltist í grein minni,
heldur hlutdrægnin, sú hlut-
drægni sem dæmir þær bækur
einar „áhugaverðar", eins og Ól-
afur Jónsson kemst að orði, sem
skrifaðar eru í anda sérstakrar
stefnu, en hinar óalandi og
óferjandi öllum bjargráðum.
Frelsi bókmenntanna er að mín-
um dómi líftaug þeirra. Hvort
sem höfundar eru „hefðbundnir“
eða „framúrstefnumenn", þjóð-
íegir eða heimsborgarar, þá eiga
þeir jafnt að njóta sannmælis.
Mestu máli skiptir, að verkin
séu vel unnin, listrænt skoðað,
andrík og innblásin. Þetta er al-
veg augljóst, hverjum þeim sem
les ritgerð mína með athygli.
Samkvæmt þeirri skoðun er
klíkuskapurinn því erkióvinur
bókmenntanna. Vík ég því betur
að honum. En til sönnunar verð-
ur ekki komizt hjá að taka
dæmi, erlend og innlend, enda
þótt segja megi, að persónuleg
séu. Þau eru valin, af því að ég
þekki þar bezt til.
Þegar kvæðakver mitt Sólmán
uður kom út 1962 á vegum
Menningarsjóðs, sendi ég það
m.a. nokkrum sænskum skáld-
bræðrum. Einn þeirra stakk upp
á því við sænskan ljóðaþýðanda,
sem kann íslenzku, að hann túlk
aði sýnishorn kvæðanna á
sænska tungu. Þetta gerði vinur
minn án þess, að ég ætti þar
nokkurn hlut að máli, en fékk
um hæl kuldalegt svar þess efn-
is, að mín ljóð væru „hefðbund
in,“ og því kæmi slíkt ekki til
greina. Önnur rök voru ekki fyr
ir synjun hans færð.
Árið 1965 gaf ísafold út
Þýdd ljóð frá 12 löndum eftir
mig. ólafur Jónsson átti varla
nógu stór orð til að tæta þess-
ar þýðingar sundur. í þeim var
ekkert nýtilegt, að hans dómi,
mestallt misskilið og misþyrmt af
minni hendi. Erlendur Jónsson
tók í Morgunblaðinu undir þenn
an Stóradóm Ólafs, er Halldór
Kristjánsson nefndi svo, að
flestu leyti og níddi þýðingarn-
ar niður á allan hátt að kalla.
Ritdómarar allra hinna dagblað-
anna samþykktu umsagnir Ólafs
og Erlends með þögninni. Varla
þai'f að taka fram, að last
beggja var með öllu órökstutt,
enda hrakti Halldór á Kirkju-
bóli margt og mikið af níði Ól-
afs í Tímanum og hefði eflaust
getað hrakið það allt.
Hvað eiga nú skáld og rithöf-
undar, sem alizt hafa upp í
þeirri frómu trú, að þau og þeir
væru að vinna Guði og lista-
gyðjunum þægt verk með iðju
sinni í aldingörðum hans og
þeirra, hvort sem um er að ræða
frumrækt eða gróðursetningu er
lendra ilmjurta, í akur- og
ávaxtareiti bókmenntanna — ég
segi: hvað eiga þau og þeir að
hugsa, þegar dómendur eru
svona trúir sínu hlutverki, eins
og Ólafur Jónsson og fleiri hafa
hvað eftir annað sýnt og sann-
að?
Ólafur Jónsson segir í Vísis-
grein sinni, að við Jón Björns-
son virðumst ætlast til, „að öll-
um höfundum sé af ritdómurum
tryggð sama umgeting, jafn orðs
tír.“. Þetta er auðvitað regin-
fjarstæða. Jón getur svarað fyr-
ir sig. En eitt meginatriði í minni
ritgerð var áherzlan, sem ég
lagði á, að persónuleiki höfunda
fengi að njóta sín, þjóðleg arf-
leifð og aðalsmerki bókmennt-
anna væru í heiðri höfð, jákvæð
viðhorf til lífs og listar tekin
fram yfir hið eilífa vol og vesal-
dóm, sem fólk er að verða dauð-
leitt á, en um fram allt að hver
og eiftn höfundur fái notið verð-
leika sinna, þess sem vel er gert,
í lofstír og launum. Þá munu
skáldin gleðjast yfir því að vera
rétt metin af dómbærum lesend-
um, og lesendurnir af skáldun-
um, en öli þjóðin af hvoru
tveggja.
Kem ég þá að þeim kafla í
grein Ólafs, þar sem hann ræð-
ir um svo kallað „kunningja-
lof“, og er á honum að skilja, að
það hafi verið eitur í beinum
höfunda og bókmennta, en sú
meinsemd sé nú óðum að lækn-
ast við tilkomu fastráðinna gagn
rýnanda að blöðunum. Orðrétt
segir hann svo m.a.: „Vel má
vera, að það uppþot, sem í vet-
ur hefur orðið út af bókmennta-
gagnrýni í blöðum og útvarpi
stafi að mestu af því að þessi
starfsaðferð er víkjandi, eða að
hverfa úr velflestum blöðum og
af vettvangi slíkra umræðna."
Hvað á maðurinn við með orð-
inu ,,uppþot“? Er það svo að
skilja, að Ólafur Jónsson telji
eins konar goðgá, að aðrir en
fastráðnir gagnrýnendur láti í
ljós skoðun sína á skáldskap? í
upphafi máls síns ræðir hann
um „fáránlegar getsakir og svig-
Tilkynning frá Snlunefnd varnarliðseigna
Skrifstofa vor og afgreiðslur að Grensásvegi 9 verða lokaðar
vegna sumarleyfa frá 13. júlí — 11. ágúst.
S krifs tofuhús nœði
(fyrir ofan T. Hannesson).
2—3 herb skrifstofuhúsnæði til leigu strax að Ármúla 7.
Upplýsingar þriðjudag og miðvikudag kl. 3—6.
Efnalaug - þvottahús
Til sölu er húsnæði sem er i byggingu fyrir efnalaug og
þvottahús i einu stærsta borgarhverfi Reykjavíkur.
Efnalaug og þvottahús eru ekki fyrir í hverfinu
Tilboö óskast sent á afgr. Morgunblaðsins merkt „Framtiðar-
staður no. 5486" fyrir n.k. föstudagskvöld.
urmæli" í greinum okkar Jóns,1
og gott ef ekki séra Gunnars
líka. Um „svigurmælin" skal
ekki fjölyrt, enda er það teygj-
anlegt hugtak, sem í því orði get
ur falizt. En séu skrif séra
Gunnars, Jóns og mín óprýdd
með getsökum, sem ég kannast
ekki við, því að ég fyrir mitt
leyti tel mig geta sannað öll mín
ummæli um klíkuskap ritdómara,
þótt aðeins örfá dæmi hafi ver-
ið nefnd, þá er grein Ólafs ekki
síður með því marki brennd, svo
full sem hún er af svívirðileg-
um getsökum í okkar garð.
Um ,,kunningjalofið“ er það
að segja, að. ég efast um það
hafi minnkað við ráðningu
fastra ritdómara við dagblöðin,
nema síður sé. Það hefur bara
færzt yfir á annan vettvang,
svið klíkuháttarins. En ef Ólaf-
ur Jónsson er að væna okkur
Jón Björnsson um það, að við
höfum verið veitendur eða þiggj
endur þessa lofs, þá get ég hugg
að Ólaf með því, að hvorugu er
til að dreifa með mig (og án
efa ekki Jón heldur), þó að ég
hafi gerzt sekur um hvort
tveggja, að skrifa bækur og rit-
dæma þær sem leikmaður.
Bækur mínar hafa, hver á sin-
um tíma, fengið ýmist lof eða
last, ellegar hvort tveggja, en
aldrei eftir pöntun. Hins vegar
báru umsagnirnar um þær (og
aðrar bækur) ólíkt menningar-
legri blæ áður en eftir að nú-
verandi bókmenntaklíka kom til
sögunnar.
Sá sem þetta ritar, er hvorki
bókmenntafræðingur að mennt-
un né gagnrýnandi að atvinnu.
En mér hefur alltaf þótt vænt
um skáldskap og aðrar listir.
Ósjaldan hefur gripið mig sú
léttúð að skrifa um skáldskap
og jafnvel myndlist stöku sinn-
um. Ég hef meir að segja komizt
svo langt að vera fastráðinn
ljóðlistargagnrýnandi, og það
heilan áratug (1953—62), við
Skírni, tímarit Hins íslenzka
bókmenntafélags. Ég gerði það
eftir ósk þáverandi ritstjóra
Skírnis, Einars Ól. Sveinssonar
og Halldórs Halldórssonar. Fór
alltaf hið bezta á með okkur.
Fundu þeir aldrei mínum rit-
dómum, sem í voru bæði hrós og
aðfinnslur, það til foráttu,
að þeir væru kunningjalof. Að-
eins einu sinni fannst dr. Hall-
dóri ég of strangur, þó að hann
gerði enga tilraun til að fá strik
aðan út einn stafkrók úr umsögn
minni.
I stað þess að ásaka okkur
Jón Björnsson fyrir vanrækslu
þá, að hafa ógert látið að skrifa
um þá höfunda, sem við teljum,
að hafi afvegaleiðzt af vondri
bókmenntatízku eða hlotið rang
látan dóm, gæti Ólafur Jónsson
sér til fróðleiks litið í skrif okk
ar Jóns um bækur og hc*'unda
frá fyrri tíð, hans í Morgunblað
inu, mín aðallega í Skírni, og
fengið þar að vita skoðanir okk
ar og skilning á bókmenntum.
En þau störf tilheyra liðnum
kapítula lífs okkar.
Nauðugur gekk ég til þess
leiks að ráðast á „þríhöfðaðan
þursa“ bókmenntagagnrýninnar,
eins og gáfaður góðkunningi
minn komst að orði við mig í sím-
anum, er hann hringdi til mín að
loknum lestri greinar minnar, Is
lenzkar bókmenntir og túlkun
þeirra, og þakkaði mér hana. En
mér fannst það vond nauðsyn,
eins og þar er tekið skýrt fram.
Þögn hefði verið sama og svik.
En sem sagt, grein mín var gerð
fyrir almenna lesendur fyrst og
fremst, en síður handa ritdómur-
um og rithöfundum.
En víst er það hart, að bæði
lesendur og höfundar, þorri
þeirra og ef til vill allir, skuli
eiga mesta óvini, þar sem vissir
ritdómarar eru, menn sem ættu
að vera báðum haukar í horni:
lesendum leiðbeinendur um val
og lestur bóka, höfundum hollir
ráðgjafar við samningu þeirra.
Hvað veldur þessum ósköp-
um? Ég veit það varla. En eitt
er víst: Sá sem ráðinn hefur ver-
ið ritstjóri Skírnis og gagnrýn-
andi Vísis er einn mesti óþurft-
armaður á þeim vettvangi. Um
það eru nú svo margir sammála,
þeir sem við mig hafa talað um
þetta mál, að það getur ekki leik
ið á tveim tungum, enda segir
máltækið, að sjaldan ljúgi al-
mannarómur.
Hafnarfirði, 11. júní 1970.
Þóroddur GuSmundsson.
TH kaups óskast
Húseign eða hluti úr stærri eign Stærð 150—400 ferm. alls.
Þarf að vera vel staðsett í borginni.
Tilboð sendist afgr. Mbl. fyrir næstu helgi merkt: „Milli-
liðalaust — 5395”.
WFTLEIDIR’
Atvinna
LOFTLEIÐIR H.F. óska eftir að ráða eftirtalið starfsfólk:
1. Nokkra karlmenn eða konur til starfa við innheimtu og
endurskoðun á erlendum reikningum félagsins Þurfa að
hafa verzlunarmenntun. Enskukunnátta áskilin. Umsækj-
endur þurfa að geta hafið störf sem allra fyrst.
2. Þrjár stúlkur eða unga menn í endurskoðunardeild félags-
ins. Verzlunar- eða Samvinnuskóíapróf æskilegt. Umsækj-
endur þurfa að geta hafið störf sem allra fyrst.
3. Eina stúlku til starfa við IBM götunarvélar. Reynsla ! hlið-
stæðum störfum æskileg eða vélritunarkunnátta Starfið er
laust strax.
Umsóknareyðublöð fást i skrifstofum félagsins á Reykjavíkur-
og Keflavíkurf.ugvelli, afgreiðslunni Vesturgötu 2, svo og hjá
umboðsmönnum félagsins úti um land, og skulu umsóknir
hafa borizt ráðningardeild félagsins, Reykjavikurflugvelli,
fyrir 13. þ.m.
Upplýsingar verða ekki veittar i síma.
LOFTLEIÐIR H.F.