Morgunblaðið - 10.09.1970, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. SBPT. 1970
15
I septemberhefti norsku útgáf
unnar af „Readers Digest" birt-
ist fróðleg grein um minkarækt
eftir James Hudson. — Af því
að þessi atvinnugrein hefur á
ný verið leyfð hér á landi og
tvö fyrirtæki hafa þegar byrj-
að starfsemi sína í allstórum stíl,
þykir rétt að birta kjarnann úr
grein Hudsons hér, því að hún
segir frá dæmum er fengizt hafa
bæði í Finnlandi og Danmörku,
sem sanna að minkaræktin get-
ur orðið gróðafyrirtæki, en þó
því aðeins að ítrustu gætni sé
beitt. Hudson nefnir tvö ævin-
týri, sem eru gerólík þvi, sem
sumir „minka-ævintýramenn“
framkvæmdu hér á árunum er
þeir spilltu með slóðaskap og
kunnáttuleysi, tilraunum þeirra
tjr ininkabúi.
N orðurlanda-minkur
skarar fram úr
Afkoma minkabúanna
komin undir vali eldis-
dýra ... og kunnáttu
fáu, sem freistuðu að reka minka
bú af forsjálni og kunnáttu, en
afleiðingin varð sú að villimink-
ur flæddi yfir landið og spillti
veiðivötnum og fuglalífi.
Nú hefur minkaeldi verið
leyft hér á landi á ný, og eftir
byrjuninni að dæma standa von-
ir til, að nú verði forðazt af-
glöpin, sem gerð voru fyrr, og
urðu til þess að kunnáttumenn-
irnir urðu þá að hætta starfsemi
sinni. — En hér kemur kjarn-
inn úr grein James Hudsons:
— Minkaræktin hófst I Norð-
ur-Ameríku á fyrra helmingi ald
arinnar, en þar var mikið af villi
mink. 1 þá daga var í Skandi-
naviu silfurrefur, blárefur og
platinurefur efst á baugi. En eft
ir siðari heimsstyrjöldina var
refurinn allt í einu útskúfaður
sem tízkuvara. Árið 1939 gerðist
það ótrúlega atvik, að norskur
platínurefbelgur var seldur fyr-
ir 11.000 dollara — en árið 1946
fundust varla kaupendur að
slíku, hve lágt sem boðið var.
Refaræktarmenn sáu að hrun
var framundan, og í neyðinni
gripu þeir til minksins.
Það sást brátt, að Skandi-
navia var vel til minkaræktar
fallin. Þar var mikil fiskvinnsla
og nóg af úrgangi til minkafóð-
urs. Vegna þess að loftslagið var
tiltölulega kalt varð þelið á
minkinum þétt og hlýtt, en vegna
loftrakans varð „togið“ sterkt
og hlífði vel þelinu. Og svo
voru líka skandinaviskir
loðdýrabændur orðnir sérfróðir
um þessa erfiðu og oft áhættu-
sömu atvinnugrein, sem kallast
loðdýrarækt. En árangurinn af
starfi þeirra er sá, að heims-
framleiðsla minkabjóra hefur þre
faldazt síðan 1958. Af 21.5 millj.
bjórum, sem seldir voru í fyrra
komu 45% frá Norðurlöndum —
900 milljón norskra króna virði.
Minkurinn frá N.-Ameríku
(Mustela vison) er mjóslegið og
fimt dýr og veiðist bæði á láði
og í legi. Það telst til marðar-
ættarinnar og er fjarskylt þef-
dýrinu; eri þegar það er í æsingi
(eins og oftast er) spýtir það
þefillum safa úr kirtlunum. -—
Aliminkar verða um þriðjungi
stærri en villi-frændurnir.
Skapið er ríkt í þessum skepn
um, og bústjórinn verður að hafa
hvort kynið fyrir sig i búrum,
þannig að þau rífi ekki bjórinn
hvert á öðru. Eru þessi búr í
löngurn skúrum, ca, einum metra
yfir jörðu. Margra kynslóða
uppeldi í búrum hefur ekki get-
að kenna minknum að hemja
skapsmuni sina.
—- Á Keppo-búinu í Vaasa í
Finnlandi eru þessi búr samtals
um 40 km. á lengd. Keppo er
stærsta minkabú i heimi, og þar
eru 150 þúsund dýr. Eigandinn
heitir Emil Höglund og er 68 ára,
þrekvaxinn, góðmannlegur karl.
Hann er líka formaður í stjórn
stórs timburfyrirtækis og með-
eigandi eins stærsta plastfirma
Norðurlanda.
Það var árið 1937, sem gamall
kunningi og skiptavinur kom til
Höglunds og spurði hvort hann
vildi leggja peninga i minkabú.
Þegar hann hafði athugað málið
vel og lengi komst hann að
þeirri niðurstöðu, að hann
skyldi gera þetta, með því skil-
yrði, að kunninginn tæki að sér
að stjórna fyrirtækinu. En Hög-
lund lofaði að fylgjast með
rekstrinum „í frístundum sínum
á kvöldin."
Þeir byrjuðu með 17 minka;
en 1946 áttu þeir 1000 undan-
eldisdýr. Þegar félagi Höglunds
dó, náði Höglund í annan sam-
verkamann og keypti býlið
Keppo. Og allt gekk ljómandi vel.
Nú á Höglund fimm minkabú,
eitt þeirra í írlandi, og í ár mun
hann selja kringum 400 þúsund
bjóra — nær 2% af allri heims-
framleiðslunni.
Sérfróðir menn telja, að þetta
óvenjulega gengi hans sé fram-
sýni í tækni að þakka. Fóðrun
vötnun og búrahreinsun eru
vinnufrek störf, en þurfa að
rækjast daglega. Höglund fór að
hugleiða hvort ekki væri hægt
að gera þetta starf vélrænt. Nú
hefur hann smíðað fóðurvél, serri
ekur sjálfkrafa meðfram öllum
Framhald á bls. 19
Vettvanginn skrifar í dag Sveinn Einarsson
verkfræðingur um ylrækt. Gerir hann þar
tillögur um stórfelldar framkvæmdir
ÞAÐ hefur lengi verið skoðun
mín að íslendimgar hafi ekki gef-
ið nœga,n gaum að þeim mögu-
leikum er fielast í nofikun jarð-
varma til yliræktunar. Mér þótti
því vænt um að sjá í blöðum
að ráðstefn,a hefði varið haldin
um þessi mál I Reykjavík í sum-
ar og að mi'kill hugur vaeri í
hlutaðeigendum að taba þessi
mál fastari tökum.
Það er viðurkenint á aiþjóða-
vettvangi að íslendingar hafi ver
ið brautryðj endur í nýtingu
jarðvarma til húshitunar og yl-
ræktunar. Á fyrra sviðinu hefur
orðið samfelld þróun og eru ís-
lendirigiar þar arwi í fararbroddi,
en á h-inu síðara hefur verið
meiri kyrr-staða en æSkilegt
hefði verið, enda erum við þeg-
ar komnir aftur úr. Sem dsemi
má nefna að t.d. Ungverjar er
uppgötvuðu nýtanlegan jarð-
varma í laindi sínu 1954, höfðu í
árslok 1969 byggt 400.000 m2
gróðurhúsa hituð með jarð-
varma og gera ráð fyriir að tvö-
falda stærð þeirra á árinu 1970.
Árshitakostnaður þessaina húaa
er aðeinis 35% af árshitakostm-
aði gróðurhúsa er nöta kol
Rússar eru að hefja ylræktun
með jarðvarma í mjög stórum
stíl viðs vegar á sínu víðlenda
yfirráðasvæði og virðaist minnstu
einingam,arr vera 5 ha (50,000
m2). Er þar vænzt mjog hrað-
fara uppbyggingar á næstu ár-
um.
Islendinigar virðast ekki hafa
almemnt gert sér ljóst fynr en ef
það er nú, hve miikill hluti
blóma og vissra tegunda græn-
metis, sem selt er á mörkuðum
beimisinis er ræktað í gróðurhús-
um í hinum tempruðu beltum
jarðár og með notkuin dýns elds-
neytis, kola og Olíu.
Það fer naumasit firiamhjá
niokkrum manni hve blóm rækt-
uð í gróður'húsum á ísliandi hafa
dýpri lit og sterkari ilm en sömu
tegundiir ræbtaðar á meginlönd-
unum. Svipuðu rnáli geginir um
bragð ýmiss'a grænmetisteg-
unda. Þetta stenidur vafailítið í
sambandi við hið tæra andrúms
loft á íslandi og þarafleiðandi
rí'kari áhrifa geislunar sólar.
Með vaxandi mengun andrúms-
lofts í iðmaðarlöndunium kann
þessi munur að verða enin meira
áberandi. íslendinigar hafa því
að öðru jöfnu færi á að fram-
leiða blóm og ef til vill ýmsar
grænmetistegundir í hærri
gæða- og verðflokkum en aðrir.
Flutningur afurða sem þess-
ara á miarkað frá íslandi er
niauimast vandaimál, þegar þess
er gætlt að verulegur hlutii blóma
í heixnsverzluninni er fluttur loft
leiðis ldnga vegu.
Vandi okkar er sá, að halda
ræktunar'kostnaði í hófi og að
temja okkur þá vandvirkni og
snyrtimennisku er hæfir meðferð
þessara viðkvæmu afurða.
Hér sikiptiir stærð rekstursein-
inga höfuðmáli. Ég hygg að
stænstu gróðurstöðvar íslend-
inga séu nú einhvera staðar á
milli 5000 og 8000 m2. Meiri
háttar erlendar gróðurstöðvar
eru allm'angiir hektarar, eða tug-
ir þúsunda fermetra. Hagfcvæm-
ustu lágmarkisstærð gróðurhúsa-
einimga á íslandi má ákvarðá
með tækmi- og fjánhagslegri ranin
sóbn.
Annað mifcilvægt atriði er að
taka frá næigjarilega stórt lamd-
svæði og skipuleggj'a það fyrir-
fram með ylræktun með vaxt-
arrými er njóti n-ægj'anlega afl-
iriifcillar sameiiginlegrar varma-
veitu.
Þegar ég fyrir allmörgum ár-
um vamn að jarðvarmaraimsókn-
um í Hveragerði blasti það við
auigum, sem framtíðarverkefni
að leiða t.d. 150° C heitt vatn
firá gufuborholum í Ölfusdal
aus't'ur með fjöllum og koma upp
stórfelldri ylræktun í Sogi eða
á nýbýlasvæðimu suinrnan Ing-
ólfsfjal'ls. Þarna eru takmiarka-
lausir möguleikar. í Ölfiusdal
eru 5 bonholur er staðið hafa
ónotaðar í nærri áratug. HugS-
um okkur að gufan frá þeim
væri n-otuð til iðnaðar eða raf-
oirkuvinmslu í framtíðininii, þá
myindi va'tnið er fylgdi gufunni
(ea 150°C heitt) saimt nægja til
þess að hita um 360.000 m2 gróð-
urhúsa, það er þrisvar sinnum
stærri húsflöt en nú er í land-
imu. Þessa orfculind er hægt að
taka í motfcun hvenær sem er.
Mér skil'st að ánsfraimleið'sla
gróðurihúsa sé nú taliin um 80
milljón króna virði á ári. Á
þessu eima svæði væri þammig
hægt að þrefalda það.
Jarðvarmaverðið í stórvinnislu
sem þessari þyrfti væntanlega
ékki að vena hærra en 1/10 hluti
þess er varmi umninn úr olíu eða
koium myndi kosta. Ég hef hald-
ið því fram aniniars staðar, að
jarðvarmi getur gert það kleyft
að skapa „mikrokíma", það er
breyt'a andrúmisloftimiu yfir tug-
um eða j'afnvei hundruðum hekt
aria lands með hagkvæmum
hætti. Þötta hefur gífurlega þýð-
ingu í löndum með óblíðri veðr-
áttu einis og íslandi.
í því sambandi vil ég vekja
athyglli á öðrum möguleika, sem
hefur verið vammetinua á íslandi,
þ.e. jarðvegshitun undir beru
lofti með jarðvarma. Sumarið
1962 eða 1963, gerði ég ásairit
þýzkum veðurfræðingi, dr.
Kreutzer, sem staddur var á ís-
landi á vegum Alþjóðaveður-
'S’tofnuniairíininair, litla tilraun með
ræktun á radísum í 4 tilrauna-
reitum í Hveragerði, þar sem
tveir reitanma höfðu jiarðvegs-
hitun með og án s'kjóls, en aðr-
ir tveir voru óhitaðir, einnig
með og án skjóls. Mun'urinn á
vaxtarhraða var mjög áberandi,
'sérstak'lega var vöxturinm mikill
þar sem saman fór hiti og skjól.
Frásögn af þessari einföldu til-
raun mun vera til hjá Veður-
st'ofu íslands í _skýrslu um störf
dr. Krieutzeris. Ég skýrði ýmsum
frá þessu, en famn engan hljóm-
grunn.
Nú sé ég að Rússar hafa tekið
þetta upp í sambandi við öll þau
gróðurhús er þeir hi'ta með jarð-
varmia. Vor og haust þegar áliag-
ið tii hitunar gróðurhúaa er far-
ið að minnba, er hægt að veita
afgangsvatninu til jarðvegshit-
uruar, en einmitt á þessum árs-
tímum er útigróðri hættast, t.d.
vegna næturfrosta.
Á Islandi yrði jarðvegshitun
væntanlega gagnleg allt sumar-
ið líba. Nauðsymlegt skjól er
auðvelt að mynda heima með
ræktun birkimn'nia eða annars
komar skjólbelta. Ef það er rétt,
sem margir ætla að langvarandi
kuldatímabil sé nú að hefjast á
norðurhveli, gæti þetta mál haft
sérstaklega mikla þýðingu fyrir
íslend'iiniga.
Ég vil þá víkja að annarri
hlið þessara mála, sem skiptir
mjög miklu um hagkvæmni yl-
ræktar og þar með samkeppnis-
hæfni afurðanna í útflutningi,
en það er annars vegar langinig
árlegs ræktuniartímia og hi-ns
vegar meðferð offramleiðslu.
Hægt er að lengja ræktunar-
tímabilið í gróðurhúsum með
notkun sérstakrar gerðar raf-
lampa þegar daginn fer að
stytta. í öðrum löndum þar sem
verð á raforku er hátt, hefur
þetta takmarkaða þýðingu, enda
er og skammdegistímabilið víð-
ast skemmra en á Islandi. Þar er
hins vegar vinnsluverð raforku
allt anirvað og lægra. Orkuinotk-
un í þessu s'kyni er all há, mun
þurfa að nota um 0,5 KW m2
gróðurflatar ti'l þess að nó veru-
legum árangri. Ef ylræktun yrði
undirstaða útflutningsfram-
leiðslu, væru ívilnanir í raforku
verði í þessu Skyni sanngirnis-
mál. Hér þarf hins vegar ranm-
sóknir, samfara tækni- og fjár-
Framliald á bls. 20